Þjóðviljinn - 25.02.1988, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Breytingar á sjávarútvegi
Svanfríður Jónasdóttir varaformaður Alþýðubandalagsins skrifar
Gengi atvinnugreina fer ekki bara eftir efnahagslegri afkomu þeirra á
líðandi stundu heldur miklufremur eftir þeimframtíðarmöguleikum
sem menn þykjastsjá ígreininni ogþeim viðhorfum sem ríkjandi eru
til hennar. Ef þeir framtíðarmöguleikar, sem liggja ífiskvinnslunni,
verða ekki gerðir sýnilegir fólki, sem á alltsitt undir sjávarútvegi, er
enn frekari byggðaflótti fyrir dyrum
Undanfarin ár hafa umræður
um sjávarútveg meira og minna
snúist um fiskveiðistefnuna,
kvóta eða ekki kvóta. Svo hefur
einnig verið innan Alþýðubanda-
lagsins. Þetta hefur haldiö um-
ræðunni í „ófrjórri pattstöðu" eins
og sagt var um annan vanda
þessa flokks. Ég minnist þess að
sum okkar reyndum að benda á
að þó svo við værum ekki sam-
mála um kvótann, þá yrðum við
að fara að skoða af meiri alvöru
hvað væri að gerast í vinnslunni,
hvað yrði um fiskinn eftir að hann
væri veiddur. Og þá ekki bara
hvar honum væri landað, heldur
hver verðmæti væru úr honum
sköpuð.
Það liggur fyrir að frystingin
hefur haldið niðri kauptöxtum í
undanförnum samningum og all-
ar horfur á að svo verði enn nú.
Þótt ekki væri nema þess vegna
hefði flokkurinn þurft að skil-
greina betur það ástand sem
þessu veldur.
Okkur tókst í haust að komast
að samkomulagi um með hvaða
hætti réttlátast væri að stýra fisk-
veiðum, þegar fiskveiðistefna Al-
þýðubandalagsins var samþykkt
á fundi miðstjórnar 5. desember,
að undangenginni ágætri ráð-
stefnu um sjávarútveg. í þeirri
fiskveiðistefnu er lögð rík áhersla
á það meginatriði að sjávarauð-
lindir séu sameign þjóðarinnar.
Þá er ekki síður hugað að hags-
munum byggðarlaganna en ein-
stakra skipa og opnaður mögu-
leiki á því að færa vald yfir
veiðistjórnuninni frá ráðuneyti til
byggðanna. Jafnframt þessu er
það ákvæði að til að tryggja bús-
etu um allt land og eðlilega
byggðaþróun verði þess gætt að
hvert svæði njóti aðstöðu vegna
nálægðar við fiskimið. Við
reyndum við mótun fiskveiðist-
efnunnar að taka bæði á því atriði
sem lýtur að algerri miðstýringu
ráðuneytisins og svo hagsmunum
byggðanna.
Alþýðubandalagið
komi inn í ~
stefnumótun
En lítum þá til vinnslunnar.
Það er Ijóst að flokkur eins og
Alþýðubandalagið verður að
koma inn í stefnumótun þar með
afgerandi hætti. Bæði vegna for-
sögu sinnar varðandi uppbygg-
ingu í sjávarútvegi um land allt og
einnig hins að aðrir verða varla til
þess að veita þau svör sem beðið
er eftir. Til þess eru hagsmunir
ráðandi afla of miklir varðandi
óbreytt ástand og tilheyrandi
smáskammtalækningar.
Það er í fullum gangi atvinnu-
bylting innan sjávarútvegsins, en
svo gjörsamlega skipulagslaus og
handahófskennd að undrum sæt-
ir þegar haft er í huga mikilvægi
þess hvernig til tekst. Það læðist
að manni sá grunur að annað
hvort skilji stjórnvöld ekki hvað
er að gerast, vilji ekki sjá það
vegna annarra hagsmuna eða
séru hreinlega búin að stinga
höfðinu í sandinn. Þetta stefnu-
og ráðaleysi birtist okkur gleggst í
dag sem vandi frystihúsanna úti
um allt land með tilheyrandi óör-
yggi íbúanna varðandi atvinnu og
þá einnig áframhaldandi búsetu á
viðkomandi stað. Hugmyndireru
að venju uppi um smáskammta-
lækningar en engin sýn til fram-
tíðar. Það er einmitt ástand sem
þetta sem hrekur fólk burt af
landsbyggðinni, þar sem frysti-
húsið er í mörgum tilfellum
stærsti vinnustaðurinn.
Ástandið í dag
En iítum þá frekar til ástands
dagsins í dag. Saltfisk og
skreiðarvinnsla mun vera „réttu
megin við strikið". Einnig útgerð
og þó sérstaklega útgerð frystito-
gara sem eru einskonar fljótandi
frystihús. Frystihúsin í landi eiga
hinsvegar við mikla erfiðleika að
etja.
f fyrsta lagi fara þau halloka í
samkeppni við annan atvinnu-
rekstur um vinnuafl þar sem þau
hafa ekki bolmagn til þess að
greiða það kaup sem
mannsæmandi þykir fyrir slíka
vinnu. Áður hefur verið bent á
hvernig þessi staða hefur haft
áhrif á gerð kjarasamninga.
í öðru lagi eiga þau í sam-
keppni um afla við gámaútflutn-
ing og þær greinar vinnslu sem
ganga betur.
í þriðja lagi, og sem afleiðing af
ofangreindu, er nýting á fjárfest-
ingum ekki eins hagkvæm og
kröfur eru gerðar til m.a. með
vaxtastefnunni.
Hvað sem okkur kann að finn-
ast um gengisfellingu sem efna-
hagsaðgerð við núverandi að-
stæður breytir hún ekki þessari
mynd.
Svarið er breytingar í
vinnslunni
Svarið hlýtur því að felast í
breytingum í fískvinnslunni
sjálfri. Breytingum sem næðu til
margra þátta og hefðu auk efna-
hagslegra markmiða þau að
treysta búsetu um iandið þannig
að sú verkþekking og þeir mögu-
leikar sem víða liggja ónotaðir
fari ekki forgörðum. Eftirfarandi
þættir þurfa þar sérstakrar skoð-
unar við:
1. Frysting er geymsluaðferð.
Ef neytendur vilja borga betur
fyrir vöruna án þessarar geymslu,
þá er að mæta því. Samgöngur
eru aðrar í dag en fyrir 20 árum.
2. Við þurfum meiri sérhæf-
ingu í vinnsluna. Það að taka á
móti og vinna heilu togarafarm-
ana af blönduðum, misgömlum
afla getur ekki og er ekki hag-
kvæmt fyrir neitt hús. Sérhæfíngu
náum við m.a. fyrir tilstilli fisk-
markaða þar sem verkendum
gefst kostur á að kaupa tiltekið
hráefni. Lítum til þess sem er að
gerast suður með sjó.
3. Þróunarstarf í fiskiðnaði og
menntun í greininni þarf að fara
fram sem víðast og byggja meira
á sérstöðu landshluta og byggðar-
laga hvað varðar aðgang að hrá-
efni og þeirri verkþekkingu sem
fyrir er.
4. Við markaðs- og sölustarf
þurfum við að leggja okkur betur
fram. Það er ekki verið að gera
lítið úr því sem gert hefur verið í
þeim efnum unfanfarna áratugi
en breyttar aðstæður kalla á ný
vinnubrögð og líklegt má telja að
„litlir" aðilar með sérhæfða vöru
nái betri árangri á neytenda-
markaði eru stór sölusamtök sem
hafa sérhæft sig í stórsölum til
stofnana og hótelkeðja.
5. Hlutverk stjórnandans þarf
að breytast. í dag er staðan sú að
stjórnandinn hefur sáralftil áhrif
á það hvað er að gerast á mörkuð-
um erlendis. Bæði er að hann
þarf ekki við núverandi ástand að
hafa þá yfirsýn þar sem ákvarð-
anir um framleiðslu eru teknar
annarsstaðar og svo hitt, sem er
þó sýnu alvarlegra, hann hefur
ekki tíma til þess að setja sig inn í
hvað er að gerast, þar sem
megnið af tímanum fer í það að
halda fyrirtækinu peningalega á
floti.
Horfum
til framtíðar
Sumir hafa orðað það svo að
frysting væri úrelt fyrirbæri,
deyjandi atvinnuvegur. Réttara
væri að segja að við þurfum að
hugsa notagildi þessarar
geymsluaðferðar um á nýtt og
horfa þá til framtíðar. Einnig
hvað varðar nýtingu þeirra fjár-
festinga sem liggja í frystihúsum
landsins og sfðast en ekki síst að-
stæður fólksins sem hefur byggt
lífsafkomu sína á hefðbundinni
vinnslu afla til frystingar.
Við þurfum að mæta kröfum
þeirra neytenda sem vilja ferska
vöru. Fiskurinn væri þá unninn
að einhverju marki en sendur úr
landi ófrystur.
Við þurfum að mæta þörfum
stórkaupenda sem vilja frysta
vöru til að hafa á sínum lager.
Frystitogarar og nokkur stærstu
frystihúsin gætu annað þeirri
eftirspurn.
Við þurfum að vinna betur
hluta hráefnisins og horfa þá til
þess hóps neytenda sem vill
kaupa frosna tilbúna rétti til að
setja í örbylgjuofn. Til þess mætti
nýta mörg minni frystihúsin.
Við þurfum bæði meiri sérhæf-
ingu og sveigjanleik.
Gengi atvinnugreina fer ekki
bara eftir efnahagslegri afkomu
þeirra á líðandi stund heldur
miklu fremur eftir þeim framtíð-
armöguleikum sem menn þykjast
sjá í greininni og þeim viðhorfum
sem ríkjandi eru til hennar. Ef
þeir framtíðarmöguleikar sem
liggja í fiskvinnslunni verða ekki
gerðir sýnilegir fólki sem á allt sitt
undir sjávarútvegi er enn frekari
byggðaflótti fyrir dyrum.
Aukið þróunarstarf úti um
landið mundi ekki einungis gera
mögulega nýtingu hráefnis sem
illa eða iítið er nýtt í dag, heldur
og gera því fólki sem byggir sjáv-
arplássin og landslýð öllum sýni-
lega þá möguleika sem felast í
greininni. Ef við viljum sjá þorp-
in og bæina úti um landið
blómstra á ný er svarið að gera
þessa möguleika sýnilega. Takist
það mun það laða að fólk, fólk
sem vill nýta sína menntun og
þekkingu í þágu okkar undir-
stöðuatvinnugreinar en finnur
ekki þekkingu sinni eða áhuga
farveg innan þess kerfis sem við
búum við í dag.
Nýtum samgöngu-
og upplýsingatækni
nútímans
Varðandi markaðs- og sölu-
málin er alveg ljóst að þótt for-
svarsmenn SÍS vilji að við lítum
til þess hvernig Norðmenn færa
sína sölustarfsemi æ meir á eina
hönd, þá getum við ekki litið á
allt sem þeir gera sem fordæmi
fyrir okkur. Þeir eru með viða-
mikla ríkisstyrki við sinn sjávarú-
tveg, við ætlum hinsvegar
greininni að standa undir öðru.
Við hljótum því að leita fleiri
leiða og kappkosta að ná sem
fjölbreytilegustum markaði fyrir
okkar afurðir. Þar hljóta allar
stærðir útflutningsfyrirtækja að
geta átt heima. Sú upplýsinga-
tækni sem nútíminn býður upp á
gerir okkur kleift að vinna hluta
af okkar sölustarfi með allt öðr-
um hætti en tíðkast hefur. Hún
gerir einu fyrirtæki kleift að fram-
leiða og selja eftir verðsveiflum
og eftirspurn, nánast frá degi til
dags.
Mér finnst stundum að þegar
þeir aðilar sem mestra hagsmuna
eiga að gæta varðandi óbreytt ást-
andi, hlaupa í vörn fyrir það, þá
forðist þeir að taka tillit til þeirra
möguleika sem breytt
upplýsinga- og samgöngutækni
gefur okkur varðandi breytingar
á fyrirkomulagi og framþróun í
sjávarútvegi. Þeir möguleikar
opna hinsvegar bæði greininni og
landsbyggðinni nýjarleiðir, leiðir
sem byggt geta á frumkvæði
heimamanna, sérstöðu byggðar-
laga og vissu fráhvarfi frá þeirri
miðstýringu sem er varðandi
vinnsluna í dag.
Fólk lifir ekki af brauði einu
saman. Sjálfsvirðing þess er ekki
hvað síst undir því komin að það
geti haft áhrif á umhverfi sitt og
vinnuaðstæður og verið gerendur
í þeim breytingum sem eru að
eiga sér stað. Þetta á líka við um
okkur sem búum úti á lands-
byggðinni. Það er því ekki ein-
ungis efnahagslega rangt að við-
halda óbreyttu ástandi heldur
beinlínis tilræði við byggðirnar
úti um landið. Fólk sækir þangað
sem framtíðarmöguleikar eru
sýnilegir, þangað sem „eitthvað
er að gerast“. Þess vegna er það
lífsnauðsyn að menn sjái framtíð
fískvinnslunnar fyrir sér og vinni
markvisst að því sem betur má
fara en sitji ekki helfrosnir í nú-
verandi ástandi.
Svantriður Jónasdóttir
er varaformaður
Alþýðubandalagsins. Hún er
bæjarfulltrúi ð Dalvfk og starfar
auk þess við kennslu.
Flmmtudagur 25. febrúar 1988 ÞJÓÐVIUIINN — SÍÐA 5