Þjóðviljinn - 21.10.1988, Blaðsíða 5

Engum verður hlíft
í Hafskipsmálinu
Jónatan Þórmundsson, sérlegur saksóknari í Hafskips- og Útvegsbankamálinu: „Menn ættu ekki
að gera sér vonir um að ákœrur verði vœgari. “ Rannsókn RLR að Ijúka. Bankaráð og stjórn Hafskips á bekkinn?
Hver er ábyrgð Bankaeftirlitsins?
„Lokayfirheyrslur yfir Haf-
skipsmönnum fóru fram í þessari
viku og að sögn Jónatans Þór-
mundssonar, sérlegs saksóknara í
Hafskips- og Útvegsbankamá-
linu, er búist við að rannsókn
RLR á þcim þætti ljúki nú öðru
hvoru megin við helgina. Að sögn
Jónatans mun rannsókn á þætti
Útvegsbankamanna Ijúka í kjölf-
arið. Þá verður væntanlega fátt
því til fyrirstöðu að ákvörðun
saksóknara um hvort kært verði
eða ekki, verði tekin. Orð Jónat-
ans benda eindregið til að til
ákæru komi og að hún verði í öllu
falli ekki vægari en sú sem
Hallvarður Einvarðsson lagði
fram á sínum tíma, þótt líkur
bendi til að hún verði allfrá-
brugðin, enda var málið tekið
upp frá grunni við rannsókn Jón-
atans. Líkur benda til að banka-
ráð Útvegsbankans og stjórn Haf-
skips verði ákærð.
Oruggar heimildir Nýja
Helgarblaðsins segja að að und-
anförnu hafi gætt nokkurrar
bjartsýni meðal fyrrum sakborn-
inga, bæði úr Hafskipsarminum
og Útvegsbanka. Telji menn þar
að ef til ákæru komi á annað
borð, verði hún mun vægari en sú
sem Hallvarður Einvarðsson
lagði fram á sínum tíma. Þegar
Nýja Helgarblaðið innti Jónatan
Þórmundsson eftir því hvort fót-
ur væri fyrir þessu áliti, sagði
hann: „Ég held að enginn ætti að
gera sér allt of mikar vonir um
það, það ættu menn ekki að gera.
Ný rannsókn getur auðvitað leitt
til öðru vísi útkomu, það er aldrei
að vita. Ég hef heyrt svipaðar
sögur, en þær sögur eru kannski á
misskilningi byggðar. Það er alls
ekki gefið að ákærur verði
eitthvað minni heldur en var,“
sagði Jónatan.
„Engum
veröur hlíft“
Spurningin snýst því ekki
lengur um það hvort ákært verði,
heldur hverjir og fyrir hvað.
Bankastjórar Útvegsbankans og
nokkrir forsvarmenn Hafskips
voru ákærðir í síðustu umferð.
Hins vegar má leiða líkur að því
að Jónatan Þórmundsson muni
jafnvel birta bankaráði Útvegs-
banka og stjórn Hafskips ákærur.
„Málið gamla er ónýtt og ég sagði
í upphafi að það gætu orðið fleiri
aðilar eða færri sem yrðu ákærð-
ir, ef svo færi. Nú veit ég eftir
þessa sjálfstæðu rannsókn sem
farið hefur fram, hvar ég tel
grundvöll fyrir ákærum vera fyrir
hendi. Ég tel það skyldu mína
sem fulltrúa ríkisins að koma
fram ábyrgð fyrir allt sem ég tel
að ég geti sannað og sé ámælis-
vert og ástæða til að refsiábyrgð
komi fyrir. Það verður engum
hlíft, sem ég tel að sé ástæða til að
komi fyrir dómstóla, það er óhætt
að treysta því,“ sagði Jónatan.
Jónatan Þórmundsson sagði í
viðtali við NH að rannsókn sín
tæki aðallega til áranna 1983,
1984 og 1985, „en það er einnig
litið lengra aftur eftir því sem það
skiptir máli.“ Jónatan hefur ekk-
ert gefið upp opinberlega um það
hverjir verði ákærðir. I því tilliti
verður að hafa auga á tveimur
lykilatriðum. í fyrsta lagi úr-
skurði Hæstaréttar þegar spurn-
ingin um vanhæfni Hallvarðs
Einvarðssonar var tekin fyrir.
Hæstiréttur féllst á röksemdir
Sakadóms, en þær voru birtar í
Nýja Helgarblaðinu 30. septemb-
er sl. Þar segir m.a.:„Skv. 12. gr.
laga nr. 12, 1961 um Útvegs-
banka íslands hafði bankaráð
yfirumsjón með starfsemi bank-
ans og ljóst er af ákvæðum sömu
laga um starfsskyldur banka-
stjórnar og erindisbréf banka-
stjóra, að eftirlitsskylda banka-
ráðsins með starfsemi bankans er
rík.“ Enn fremur: „Fer ekki hjá
því, að mál þetta hlýtur að varða
mjög bankaráð Útvegsbankans
enda liggur fyrir að málefni Haf-
skips hf. voru oft til umræðu og
umfjöllunar á fundum ráðsins á
árinu 1985.“
Bankaráð frið-
helg?
í skýrslu Jóns Þorsteinssonar
hrl. sem Alþingi lét gera, er kom-
ist að þeirri niðurstöðu að „Al-
þingi geti ekki vikið bankaráðs-
mönnum í ríkisbanka úr starfi,
...nema með lagabreytingu." Er
komist að þeirri niðurstöðu að
„spurningin um starfsábyrgð
bankaráðsmanna geti á endanum
orðið spurningin um það, hvort
þingflokkarnir vilji taka ábyrgð á
sínum mönnum eða ekki.“ í
skýrslu Jóns er hvergi kveðið jafn
afgerandi úr um ábyrgð banka-
ráðsins og gert er varðandi
ábyrgð bankastjóranna. Með til-
liti til ofangreindrar niðurstöðu
Hæstaréttar, sem og þess að þá-
verandi bankaráðsmenn eru það
ekki lengur og spurningin um það
hvort Alþingi vísi þeim frá því úr
sögunni, má jafnvel búast við að
af ákærum á hendur bankaráðs-
manna verði. Hér er spurningin
um pólitíska ábyrgð og þá ekki
aðeins bankaráðsmanna, heldur
þingflokka, Alþingis og ráð-
herra, jafn áleitin og spurningin
um lagalega ábyrgð.
í bankaráði Útvegsbanka ís-
lands sátu árið 1977 þeir Alex-
ander Stefánsson, fyrrverandi
ráðherra og núverandi þingmað-
ur, Jón A. Jónasson, sem tók við
af Haraldi Henryssyni sakadóm-
ara (sem var sakadómari í Haf-
skipsmálinu!), Ólafur Björnsson,
Guðlaugur Gíslason og Halldór
Jakobsson. Um áramótin 1980-
81 tók við nýtt bankaráð undir
forsæti Alberts Guðmundssonar,
en formennskan mun hafa verið
eitt af þeim skilyrðum sem hann
setti fyrir stuðningi við ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen. Albert var
stjórnarformaður Hafskips hf.
frá árinu 1979 til 10. júní 1983.
Hinn fulltrúi Sjálfstæðisflokksins
var Guðmundur Karlsson; Alex-
ander Stefánsson var fyrir Fram-
sókn, Arinbjörn Kristinsson fyrir
krata og Garðar Sigurðsson fyrir
Alþýðubandalagið. Þeir Albert
og Alexander viku úr banka-
ráðinu þegar ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar var mynd-
uð í maílok 1983. Guðmundur
Karlsson gerðist formaður,
Valdimar Indriðason kom inn
fyrir Sjálfstæðisflokkinn og Jón
Aðalsteinn að nýju fyrir Fram-
sókn. Valdimar Indriðason varð
síðan formaður í nýju bankaráði
1. janúar 1985 og Garðar Sig-
urðsson sat áfram. Nýir menn
voru Kristmann Karlsson fyrir
Sjálfstæðisflokk, Þór Guð-
mundsson fyrir Alþýðuflokk og
Jóhann Einvarðsson fyrir Fram-
sókn.
Þegar Jónatan var spurður að
því hvort rannsókn hans hefði
beinst að hugsanlegri ábyrgð og
sekt bankaráðsmanna Útvegs-
banka íslands, sagði hann að það
hefði vissulega verið athugað.
Aðspurður sagði Jónatan að ef
sækja þyrfti þingmann til saka,
yrði að sækja um leyfi til viðkom-
andi deildar Alþingis. Ef taka
ætti mál ráðherra fyrir, yrði hins
vegar að setja svokallaðan
Landsdóm, en það hefur hingað
til ekki gerst frá því sá dómur var
stofnaður 1903.
Stjórn Hafskips
ákærð?
Hitt lykilatriðið snýr að ábyrgð
stjórna í hlutafélögum, en eins og
kunnugt er var stjórn Hafskips
hf. ekki sótt til saka, þótt
stjórnarformaðurinn Ragnar
Kjartansson væri ákærður. í
stjórn Hafskips sátu margir máls-
metandi menn á sínum tíma, svo
sem Guðlaugur Bergmann í
Karnabæ, Davíð Scheving Thor-
steinsson, iðnrekandi og formað-
ur bankaráðs Iðnaðarbankans,
Ólafur B. Ólafsson útgerðarmað-
ur og Sveinn R. Eyjólfsson,
útgefandi DV. Albert Guð-
mundsson, formaður Borgarafl-
okksins og alþingismaður, var
stjórnarformaður Hafskips hf.
frá árinu 1979 til júní 1983 og for-
maður bankaráðs Útvegsbank-
ans frá 1. janúar 1981 til júní
1983.
Jónatan Þórmundsson sak-
sóknari hefur ákveðnar skoðanir
á ábyrgð stjórna í hlutafélögum.
„Ég hef sjálfur, bæði í fræðirit-
gerð og opinberlega gert grein
fyrir því hversu rík ábyrgð
stjórnarmanna í hlutafélögum er.
Það eru dæmi þess að óvirkir
stjórnendur í hlutafélagi, sem
ekkert hafa vitað af rekstrinum,
hafi verið sakfelldir fyrir sak-
næma vanrækslu. Það hefur verið
tekið mjög strangt á þessari
ábyrgð í hlutafélögum,“ segir
Jónatan. Af þessu má draga þá
ályktun að hafi Hafskipsmenn
eitthvað til saka unnið á annað
borð, sem flestar þekktar stað-
reyndir virðast benda til, þá verði
að telja miklar líkur á að stjórn
Hafskips hf. verði ákærð, og þá
væntanlega fyrir saknæma van-
rækslu.
En það má ímynda sér að rann-
sókn Jónatans Þórmundssonar
nái til fleiri og ólíklegri aðila.
Þannig er spurningunni um
ábyrgð Seðlabankans og Banka-
eftirlitsins ósvarað. Bankaeftir-
litinu er ætlað að hafa eftirlit með
starfsemi bankastofnana og að
þær fari að lögum og reglum. Þá
er Bankaeftirlitinu samkvæmt
lögum „heimilt“ að gera athuga-
semdir ef það telur hag eða rekst-
ur innlánsstofnunar óheilbrigð-
an, en slíkar athugasemdir skulu
tilkynntar ráðherra þegar í stað.
Það liggur fyrir að Bankaeftirlitið
gerði alvarlegar athugasemdir
við viðskipti Útvegsbankans í
mars 1975, í nóvember 1977 og
nóvember 1978. Þá fékk Banka-
eftirlitið í hendur yfirlit frá Út-
vegsbankanum í mars 1980 yfir
skuldastööu Hafskips, en sá ekki
ástæðu til að kanna það mál frek-
ar, eins og segir í skýrslu Jóns
Þorsteinssonar. Þrátt fyrir að
Bankaeftirlitinu væri kunnugt
um erfiðleika Útvegsbankans
vegna viðskiptanna við Hafskip,
gerði stofnunin enga tilraun til að
fylgjast með málinu frá mars 1980
fram í júli 1985, þegar um það
kom beiðni frá bankastjórum Út-
vegsbankans. Haustið 1984 fékk
stjórn Seðlabankans vitneskju
um mikla greiðsluerfiðleika Haf-
skips vegna áhrifa þeirra á stöðu
Útvegsbankans. Þó lét stjórn
Seðlabankans hjá líða að láta
Bankaeftirlitið kanna stöðu
bankans og Hafskips. í skýrslu
Jóns Þorsteinssonar segir að ef
það hefði verið gert, „hefði að
öllum líkindum mátt draga úr
þeim áföllum sem síðar komu
fram.“
Hver er ábyrgð þessara aðila?
Fastlega má reikna með að Jóna-
tan Þórmundsson hafi leitað
svara við þeirri spurningu.
Páll Hannesson
Föstudagur 21. október 1988 NYTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 5