Þjóðviljinn - 21.10.1988, Blaðsíða 18

Þá væri þetta
bók aldarinnar!
Herbjörg Wassmo: Mér finnst spennandi að lifa mig inn í fólk
Norska skáldkonan Hér-
björg Wassmo var stödd hér á
landi í byrjun þessarar viku í
tilefni útgáfu Máls og menn-
ingar á skáldsögu hennar,
Húsið með blinda sólbyrgið.
Bókin, sem er í íslenskri þýð-
ingu Hannesar Sigfússonar,
kom fyrst út í Noregi árið
1981, og hlaut þá verðlaun
Félags norskra gagnrýnenda.
Húsið með blinda sólbyrgið er
fyrsta bókin í tríólógíu um „þýsk-
arabarnið" Póru, dóttur norsicrar
konu og þýsks hermanns, upp-
vaxtarár hennar og veraldaramst-
ur í sjávarplássi á eyju í Norður
Noregi, þar sem þröngsýnin
ræður ríkjum. Herbjörg fékk
verðlaun norska bóksalafélagsins
árið 1983 fyrir annað bindi tríó-
lógíunnar, Þögla herbergið, og
loks bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs 1987 fyrir lokabind-
ið, Himinn án hörunds.
- Húsið með blinda sólbyrgið
er mín fyrsta skáldsaga. - segir
Herbjörg. - Áður hafði ég gefið
út tvær ljóðabækur og skrifað
fjölda smásagna, en lengri verk
hafði ég ekki tíma til að skrifa. Ég
þurfti að sinna kennslu, börnun-
um mínum, og þar að auki bjó ég í
skólanum þar sem ég kenndi svo
ég hafði ekki mikið næði.
- Ég var lengi búin að ganga
með þessi þemu sem ég tek fyrir í
bókinni. Þetta eru allt hlutir sem
ég hef áhuga á að vita eða skilja.
Og allt í einu sá ég Þóru fyrir mér,
hún sat í ískulda á steini í fjöru og
horfði út á hafið. Þetta hiýtur að
hafa verið um haust því það var
héla á pollunum í kringum hana.
Ég hef aldrei séð svona nakið
andlit. Það var andlit hennar og
svo þessi fimbulkuldi sem vöktu
áhuga minn og mig fór að langa til
að skrifa sögu hennar.
- En ég ætlaði aldrei að skrifa
tríólógíu. Fyrsta bókin varð ein-
faldiega allt of löng því ég hafði
ekki vit á því að hætta í tíma. Ég
fletti því til baka og fann staðinn
þar sem ég hefði átt að hætta,
skar á þráðinn, og þar endar Hús-
ið með blinda sólbyrgið. Seinna
hélt ég svo áfram með söguna, og
það sama gerðist. Ég skrifaði
„framhjá", og þurfti aftur að
rekja mig til baka og skera á
þráðinn. Og þannig atvikaðist
það að þetta urðu þrjár sögur en
ekki ein. En fyrir mér er þetta ein
löng skáldsaga. Hún er núna
komin út í einu bindi í Noregi og
mér finnst það réttara.
Þóra og Hinrik eru
bæði blórabögglar
Hver er hún svo þessi Þóra?
- Við hittum hana fyrst þegar
hún er unglingur, hún býr á eyju í
Norður Noregi, í litlu sjávarþorpi
á seinni hluta sjötta áratugarins.
Hún er „ástandsbarn", móðir
hennar hefur átt hana með þýsk-
um hermanni og síðan verið
stimpluð Þjóðverjamella. Þóra er
sem sagt þýskarakrógi og fær að
finna fyrir því. Til að byrja með
skilur hún Íítið í því hvers vegna
hún eigi að vera eitthvað verri en
hinir, hvers vegna hún er gerð að
blóraböggli, en smám saman
rennur upp fyrir henni hvernig í
málinu liggur. Önnur mikilvæg
persóna í bókunum er svo stjúp-
faðir Þóru, Hinrik, hann er líka
bióraböggull samfélagsins, slas-
aðist í stríðinu og er öryrki, oftast
atvinnulaus og þar að auki túra-
maður.
- Það sem gerist er svo að
Hinrik ræðst á sér minni máttar,
hann nauðgar Þóru, og hún verð-
ur að ganga í gegnum skömmina,'
niðurlæginguna og ógeð á eigin
líkama sem slíkri árás fylgir.
Þetta verður til þess að hún býr
sér til sinn eigin heim og tlýr inn í
hann.
- En það kemur líka fyrir já-
kvætt fólk í sögunni. Móðursystir
Þóru, Rakel, er kona sem ekki
hefur látið kúgast af aðstæðum.
Hún er svokölluð sterk kona og
það er hún vegna þess að við hlið
hennar stendur Símon, maður
hennar, jákvæður og hlýr per-
sónuleiki, og saman mynda þau
sterkt par sem stendur fyrir hiýj-
unni í bókunum.
- Símon kom reyndar óvænt til
sögunnar. Ég hafði skrifað fleiri
kafla þegar hann birtist allt í einu.
Ég hef yfirleitt með mér lítið
segulband sem ég tala hugmyndir
mínar inn á þegar andinn kemur
yfir mig, og allt í einu var Símon
kominn á bandið og krafðist til-
veruréttar. Hann er bráðnauð-
synlegur fyrir söguna og fyrir
Þóru, barn verður að geta leitað
til einhvers sem veitir því hlýju og
tilverurétt með því að sjá það.
Fólk dregur dám
af umhverfi sínu
- Nafn bókarinnar, Húsið með
blinda sólbyrgið, vísar til hússins
sem Þóra býr í ásamt fjölda ann-
arra. Það stendur úti á tanga, er
fyrrverandi höfðingjabústaður,
heimili þess sem átti allt og alla í
þorpinu og réði því lögum og
lofum á eyjunni. Áð stofni til er
húsið þannig glæsilegt, og frá sól-
byrginu, yfirbyrgðri verönd með
gluggum mátti horfa út í víðátt-
una. Nú er húsið orðið athvarf
þeirra sem minnst meiga sín í
samfélaginu. Það er allt í niður-
níðslu, gluggarnir á sólbyrginu
hafa allir verið brotnir, svo það er
búið að setja fyrir þá hlera. Þann-
ig hefur verið byrgt fyrir allt út-
sýni úr húsinu.
- En nafnið vísar Iíka til þeirra
sem í húsinu búa, því fólk dregur
dám af umhverfi sínu og þeim að-
stæðum sem það býr við. Þetta er
ekki vont fólk, og það getur
hjálpað hvert öðru um smjörlíki
eða kaffi, en það er blint á allt
sem heitir víðsýni eða hlýja, eng-
inn hefur krafta til að skipta sér af
barni sem grætur eitt um nótt.
Ég heföi tafarlaust
veriö ráöin réttar-
sálfræöingur
Er sagan öll sögð út frá sjónar-
miði Þóru?
- Hennar sjónarmið er ráð-
andi, ég held það leiki ekki nokk-
ur vafi á því. Ég hefði reyndar
viljað fá inn fleiri sjónarmið. Til
að mynda reyndi ég að skrifa út
frá sjónarmiði nauðgarans, Hinr-
iks. Ég skrifaði fleiri kafla þar
sem ég reyndi að lifa mig inn í
hugsanir hans, en ég varð að gef-
ast upp. Ég gat ekki sett mig inn í
það sem gerðist innra með manni
sem gerði slíkt. Ég varð því að
skrifa þessa kafla út frá sjónar-
miði Þóru. - En hefði mér tekist
að skilja sjónarmið Hinriks væri
þetta bók aldarinnar. Að skilja
hugsanagang slíks manns! Ég
hefði tafarlaust verið ráðin rétt-
arsálfræðingur.
- Ég verð alltaf að skrifa út frá
sjálfri mér. Ekki um sjálfa mig, til
þess finnst mér ég ekki vera nógu
merkileg persóna, en ég verð að
sjá hlutina út frá sjónarmiði
þeirrar persónu sem ég er að lýsa.
Þannig verð ég að lifa mig inn í
það hvernig það er að verða fyrir
nauðgun, vera nauðgari, vera
prestur, og svo framvegis. Ég set
mig aldrei í dómarasætið, stilli
mér aldrei upp og segi að eitthvað
eða einhver sé góður eða slæmur,
það sem skiptir mig mestu máli er
að velta fyrir mér hvað geri fólk
að því sem það er. Mér finnst
spennandi að lifa mig inn í fólk og
átta mig á því hvaða aðstæður eða
hugsanir ráða gerðum þess.
- Þessi þörf á að lifa sig inn í
hlutina gerir að verkum að ég
skrifa þá ekki niður fyrr en ég sé
þá fyrir mér. Sagan verður til á
tveimur tímabilum, fyrst er tím-
inn þegar ég skrifa hlutina niður
eins og andinn blæs mér þeim í
brjóst, eiginlega eins konar
draumaástand, þegar ég skrifa án
nokkurrar hugsunar um röð eða
skipulagningu efnisins. Síðan
kemur tímabil sem mér finnst
vera svolítið kaldhæðnislegt. Þá
„ritstýri" ég verkinu, tek þessar
myndir sem ég hef verið að festa á
blaðið, raða þeim í tímaröð og
skoða persónurnar. Stundum
kemur fyrir að ég uppgötva að
einhver persónan er allt öðruvísi
en ég hélt. Það er í henni einhver
undirtónn sem ég hafði ekki hug-
mynd um. Þetta þýðir ekki að ég
hafi enga hugmynd um á hvaða
leið ég er á meðan ég er að skrifa.
En ég veit ekki allt. Til að mynda
held ég ekki að ég hefði nennt að
skrifa bók upp á meira en tíu línur
ef ég hefði vitað endinn fyrir-
fram.
Sá varnarlausi
getur sjálfum
sér um kennt
Geturðu sagt mér eitthvað um
þessi þemu sem þú minntist á í
byrjun?
- Það eru til að byrja með blór-
abögglarnir. Þeir sem troðast
undir, fá á sig stimpil af einhverj-
um ástæðum. Þegar búið er að
brennimerkja fólk fær það yfir-
leitt minnimáttarkomplex, missir
alla trú á sjálfu sér og getur þar af
leiðandi ekki losað sig úr ómögu-
legum aðstæðum. Það er for-
dæmt og varnarlaust, vegna þess
að enginn tekur svari þess.
- Ákveðið atvik í bókinni er
táknrænt um þessa aðstöðu. Þóra
kemur að þar sem drengirnir í
þorpinu hafa náð flækingsketti,
fláð hann lifandi og neglt upp á
girðingu. Hún sér sjálfa sig í þess-
um ketti. Ef einhver hefði átt
köttinn hefði eigandinn varið
hann og drengirnir hefðu ekki
leyft sér að gera þetta. Nú getur
kisa sjálfri sér um kennt. Og eins
er það með Þóru, hún er réttlaus,
enginn tekur svari hennar og þar
með er það sjálfri henni að kenna
ef hún er ofsótt eða kvalin.
- Eftir að bækurnar komu út er
oft hringt í mig á nóttunni. Það er
fólk sem hefur orðið undir, verið
gert að blórabögglum og sér enga
leið út úr ógöngunum. Oftast er
það drukkið eða jafnvel dópað og
þarf að tala, þarf að fá einhvern
sem því finnst að geti skilið sig til
að hlusta á sig. Ég er viss um að
það væri hægt að koma í veg fyrir
svo mikið af sjálfsmorðum og
jafnvel glæpum ef við værum
skilningsríkari og hjálpsamari.
En mannskepnan er ekki góð.
- Ég hef mikinn áhuga á þess-
ari þörf manneskjunnar til að
finna sér fórnarlamb. Þessi þörf
til að benda á einhvern ákveðinn
og kenna honum um allt sem
aflaga fer kemur fram þegar í
barnæsku og fylgir fólki allt lífið.
Eftir stríðið voru það stúlkurnar
sem höfðu verið með Þjóðverjum
og afkvæmi þeirra, núna eru það
flóttamennirnir sem eiga að bera
ábyrgð á því sem aflaga fer í
þjóðfélaginu.
Þeim veikari
er alltaf refsaö
Varla voru Norðmenn svona
skæðir í að ofsækja stúlkur sem
höfðu verið í ástandinu.
- Þær voru teknar, hárið rakað
af þeim og þær settar í fangabúð-
ir. Þær voru geymdar úti á eyju í
Oslófirði. í uppgjörinu eftir
hernámið fór eins og oft áður að
hinum raunverulegu glæpa-
mönnum var ekki refsað, heldur
hinum, sem ekki gátu borið hönd
fyrir höfuð sér. Það er yfirleitt
þannig. Stórglæpamennirnir
sleppa því fólk er hrætt við þá eða
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ ’ Föstudagur 21. október 1988