Þjóðviljinn - 06.01.1989, Blaðsíða 6

Suðumes eins og
kirkjugarður
Oiskátar** QarJur
Sandgorði* ^
Keflavík— +K
HvalSnes+^rl^f v^-8r
c# , ♦ neskM • &<*pi * ^
s.afncs ~ Njaróvik c
Hafnir^K‘rkiuv09ur<,\tV
T
\)Y Fastad
9 /'".Grfndavi
0 f. * Stador
Keykjanes
Sjávarútvegurinn kominn aðfótumfram. Nábýlið við
bandaríska herinn á Miðnesheiði og starfsemina á
Keflavíkurflugvelli sogar að sér starfsfólkfráfisk-
vinnslunni og hefur gert í áratugi. Miljóna vanskil á
hlutafjárloforðum við Útgerðarfélagið Eldey. Fisk-
markaðurinn orðinn sá stœrsti á landinu
Útskáiar+* Garóur Hi
Sandgerái*
Ke&* ^ ' *
Hva,sne„M'Í*^ .Vogar
c# , » nesLm • ^op, •
Stafnes ~ Njarðvík c
Hafníra,M<,rkÍUV08ur<,"‘>Í
'<æt

„<5
vV.V ’SE
Heykjanes '
O
Staðut
hMannrÍ,^
- ""*Crtndav
Q jávarútvegur á Suðurnesjum
O man sinn fifil fegurri en hann
er í dag og virðist fátt benda til að
hann eigi sér viðreisnar von nema
komi til hugarfarsbreyting meðal
fbúa og ráðamanna bæjar- og
sveitarfélaga að ógleymdum þeim
sem kjörnir hafa verið til að gæta
hagsmuna svæðisins á Alþingi.
Svo virðist sem hernám hugar-
farsins ásamt þeim efnahags-
legum ávinningi sem Suðumesja-
menn hafa af vinnu sinni hjá ís-
lenskum aðalverktökum, hem-
um og Flugleiðum uppá Kefla-
víkurflugvelli sé sá þröskuldur
sem öll viðleitni til eflingar sjá-
varútvegs á Suðumesjum strand-
ar á. íbúamir vilja fremur vinna
hjá þessum aðilum en í sjávarút-
vegi og finnst heldur ekkert at-
hugavert við það að herinn gangi
í stofnanir og hús og spreði út
jólagjöfum, enda kannski búnir
að gleyma hinu fomkveðna í
Hávamálum um að æ sér gjöf til
gjalda. Bæjarstjóranum í Kefla-
vík finnst heldur enginn munur
vera á hvort hann fái gjafir frá
hemum eða frá Kiwanisklúbb.
Fast þeir
sóttu sjóinn
Upphaf og þróun þéttbýlis-
myndunar á Suðurnesjum hér
fyrr á tímum var í beinu samhengi
við eflingu sjávarútvegsins á
svæðinu og urðu Suðumesja-
menn þekktir um land allt fyrir
mikla og gjöfula sjósókn enda
stutt á fengsæl fiskimið. Hver
hefur til dæmis ekki sungið við
raust einhvem tíma lagið: Suður-
nesjamenn, fast þeir sóttu sjóinn
osfrv.
En frá því bandaríski herinn
tók sér bólfestu á Miðnesheiðinni
og girti hana af, hefur hjól sjávar-
útvegsins sífellt hægt á sér og nú
er svo komið að ekki fást starfs-
menn til vinnu í sjávarútveginum
vegna þess að allir sem vettlingi
geta valdið telja hag sínum best
borgið í vinnu innan girðingar hjá
hemum og hermanginu.
Hornreka í kerfinu
Þetta nábýli við herinn hefur
valdið sjávarutvegnum á svæðinu
miklum skakkaföllum. Ekki að-
eins í atgervisflótta frá atvinnu-
veginum heldur einnig í viðhorf-
um hins opinbera til Suðumesja.
Logi Þormóðsson hjá Trosi í
Sandgerði og formaður Fisk-
markaðs Suðurnesja sagði að
þegar uppbygging sjávarútvegs-
ins fór fram út um alla strönd í
upphafi áttunda áratugarins sem
kennt hefur verið við skuttogara
hafi Suðumesin ekki verið skil-
greind sem hluti af landsbyggð-
inni hjá því opinbera. Af þeim
sökum var engu fé veitt til upp-
byggingar sjávarútvegs á Suður-
nesjum úr opinbemm sjóðum og
svo er enn.
Afhverju Suðumesin vom
skilin eftir er skýrt á þann veg að
nábýlið við herinn hafi þótt næg-
ur búhnykkur fyrir íbúana og þess-
vegna ekki verið þörf á sérstöku
átaki til eflingar sjávarútveginum
þar. Enda fór það svo þegar flest
fiskvinnslufyrirtæki landsins yfir-
gáfu kofaþyrpingar þær sem
hýstu fyrirtækin þar á undan og í
nýtískuleg og glæsileg húsakynni
til að svara kröfum tímans á
Bandaríkjamarkaði vom fyrir-
tækin á Suðumesjum skilin út-
undan og sjást þess merki enn
þann dag f dag.
w:
Ht
*K
0t«k4l«r+» QarÚur
Sandgerði*
______K®2&'ík»
Hvalsnes* v
stafncs* Njaróv/k
Hafnir*"K,rkiuvo8ur
Y ’ /"VGrtndavf
Heykíanrs * S,4Óur
Á þessum tíma þegar lánsfé var
ódýrt og ekki verðtryggt var fé
ausið í fiskvinnslufyrirtæki lands-
ins enda varð uppbyggingin hröð
og gekk undir nafninu Byggða-
stefna. í dag er Kerfið enn við
sama heygarðshornið. Byggðast-
ofnun og aðrar ríkisstofnanir
virðast eiga auðvelt með að lána
til uppbyggingar sjávarútvegs
fyrir vestan, norðan og austan en
ekki til fyrirtækja áSuðumes-
jum. Frá því Kvótinn var sam-
þykktur 1984 hefur Kerfið stutt
við bakið á fyrirtækjum frá svon-
efndri landsbyggð til að kaupa
skip og kvóta sem talinn er nema
allt að 20 þúsund þorskígildum og
munar um minna frá Suður-
nesjum.
í fyrra lokuðu eða urðu gjald-
þrota rúmlega tugur fiskvinnslu-
fyrirtækja á Suðumesjum með
tilheyrandi atvinnuleysi fyrir fjöl-
da fólks og þrengingar hjá við-
komandi sveitarfélögum. „Að
ganga um þéttbýlissvæðin hér
sem áður vom full af iðandi starf-
semi fiskvinnslufyrirtækja er nú
eins og að ganga í gegnum kirkju-
garð,“ sagði Logi Þormóðsson.
Spyrnt viö ffótum
Á árinu 1987 þótti keyra um
þverbak þegar Útgerðarfélag
Akureyringa hf. á Akureyri
keypti Dagstjömuna frá Suður-
nesjum og vegna kvótalaganna
hækkaði kvóti skipsins um
hundmð tonna við það eitt að
flytjast frá suðursvæði til norður-
svæðis. Þá vöknuðu margir af
væmm þymirósarsvefni og þing-
menn kjördæmisins fóm meira
að segja að berja sér á brjóst og
gerðust háværir í fjölmiðlum.
Fast var sótt að stjómvöldum að
----
Ulskálar+* Garðui*
Sandgerði*
Keflavík— ,

Hí
PlB
Stafnes ^ Mjarivík
Hafnir*>K,rkjuVOBUr<,\‘$
*</

Indav
Reykjanes
» Staáur
breyta þessu svínaríi og fékkst lít-
ilsháttar breyting til jafnaðar
þegar lögin um fiskveiðistjómun
vom endurskoðuð og samþykkt í
ársbyrjun 1988. Engu að síður er
mikill munur á hvort gert er út frá
suðursvæði eða frá norðursvæði
enn þann dag í dag, og til að út-
vega sér viðbótarkvóta kaupa út-
gerðarmenn fyrir vestan, norðan
og austan upp skip frá Suðumesj-
um og sökkva þeim síðan.
Útgeröarfélagiö
Eldey
Þann. 1. desember 1987 var
stofnað Útgerðarfélagið Eldey
með stuðningi einstaklinga, fyrir-
tækja og bæjar- og sveitarstjóma
á Suðurnesjum, og eftir mikla
hlutafjárherferð þar sem skóla-
fólk gekk í hús til að safna hlutafé
fengust loforð fyrir 100 miljón
krónum. Með það í vegarnesti
vom keyptir tveir vertíðarbátar,
Eldeyjar-Hjalti og Boði, í árs-
byrjun 1988. Tilgangurinn með
stofnun Útgerðarfélagsins á
breiðum gmndvelli var að kaupa
fiskiskip til að auka hráefnis-
framboð til fiskvinnslufyrirtækja
á svæðinu en síðast en ekki síst til
að efla sjávarútveg á Suðumesj-
um.
Það sem af er hefur útgerð
bátanna tveggja gengið vonum
framar en ekki er sömu sögu að
segja frá efndum þeirra sem lof-
uðu, skriflega eða munnlega, að
veita fé í fyrirtækið. Virðist sem
Suðumesjamönnum sé meira til
lista lagt en að standa við gefin
loforð þegar sjávarútvegur er
annars vegar. Þrátt fyrir ítrekað-
ar tilraunir til að innheimta hlut-
aféð hefur það ekki náðst inn og
em einstaklingar og fyrirtæki í
tugmiljóna vanskilum við félagið
sem kemur sér afar illa fyrir
rekstur þess og frekari farmtíðar-
áform.
Er nú svo komið að stjóm fyrir-
tækisins íhugar í fullri alvöru að
selja annan bátinn ef ekki rætist
úr um skilvísi Suðumesjamanna,
enda aldrei ætlunin að Eldey hf.
yrði rekið eins og hvert annað út-
gerðarfyrirtæki fram í rauðan
dauðann hvemig sem á gengi.
Heldur fyrst og fremst sem fyrir-
tæki sem flestra Suðumesja-
manna til að efla sjávarútveg á
svæðinu.
Enginn skilningur
Jón Norðfjörð stjómarfor-
maður Útgerðarfélagsins Eldeyj-
ar sagði aðspurður um skýringar
á þessum vanefndum á hlutafjár-
loforðum sveitunga sinna að það
væri fyrst og fremst vegna þess að
ekki væri nægilegur skilningur
meðal þeirra á nauðsyn á eflingu
ótskáiBr** Garður Hj
siávarútvegs á Suðumesjum.
Ástæðan fyrir því væri aðallega
vegna nábýlisins við herinn sem
væri búinn að menga hugarfar
íbúanna svo mikið að þeir væm
búnir að gleyma hversu mikil-
vægur sjávarútvegurinn gæti ver-
ið fyrir byggðarlögin eða hirtu
ekki um hann af sömu ástæðu.
Þá em forráðamenn Eldeyjar
vonsviknir með stuðning frá
þingmönnum kjördæmisins við
uppbyggingu sjávarútvegsins á
Suðumesjum. Þeir hafa verið
fljótir til þegar viss mál hafi kom-
ið upp ss. skipaskiptin margfrægu
og önnur hliðstæð mál. Sá stuðn-
ingur hefur þó rist afar gmnnt og
þá helst til að auglýsa sjálfan sig
fremur en að snúa þróuninni við
með raunhæfum aðgerðum.
Fiskmarkaöur
Suöurnesja
Þegar almennt fiskverð var
gefið frjálst á miðju sumri 1987
og fiskmarkaðir vom stofnaðir
fylgdu Suðurnesjamenn í kjölfar-
ið um veturinn og stofnuðu Fisk-
>andg«rdi*
Kaflavík—
Stafnes
-t 4-

HafniC*>K,rkJuvo‘>u<
* jÆ / j
Rcvkianes
ÍT • 0'
%■■■■■ Stadur
markað Suðumesja. Hefur rekst-
ur hans gengið vel og eftir upp-
gjör síðasta árs er hann ótvírætt
orðinn sá stærsti á landinu.
Þá var fiskur seldur fyrir 686
miljónir króna og þar af var
þorskur seldur fyrir rúmar 369
miljónir króna fyrir um 9 þúsund
tonn og var meðalverðið 41,54
krónur. 2580 tonn vom seld af
ýsu fyrir 120 miljónir króna og
meðalverð var 46,46 krónur. Þá
vora seld 2613 tonn af sfld fyrir
rúma 21 miljón. Minna var selt af
öðmm fisktegundum.
Þrátt fyrir þessa velgengni
markaðarins á síðasta ári byrjaði
það illa hjá honum og var það
m
Hí
*K
varussfcagt 4»
útskéta,** Garður
Sandgerði*
Koflmrík^
Hvalsnas,
nePjg • £iapi *39at
Njarðvík
* V *
Stafnes*;
RevkmttA* ~
Stöðaf
einkum vegna þess að vertíðin
brást þá sem endranær suður með
sjó. Aftur á móti batnaði afkom-
an þegar leið á árið og em að-
standendur markaðarins bjart-
sýnir í byrjun þessa árs um betri
afkomu nú en síðast.
Herinn burt
í ljósi þeirrar þróunar sem orð-
ið hefur í atvinnumálum Suður-
nesja og þá einkum í sjávarútvegi
hlýtur krafan um að herinn hypji
sig af landinu að teljast eðlileg og
sjálfsögð. Stefna stjómvalda
virðist virðist hins vegar vera sú
að hann verði hér um alla eilífð
og því hljóta allir að mótmæla
kröftuglega.
Heilbrigð uppbygging atvinnu-
lífs á Suðumesjum getur aldrei
orðið nema kák eitt þegar því er
ætlað að hafa alla sína næringu af
þeim molum sem Bandaríkjaher
lætur detta af allsnægtarborði
sínu. Á því hefur sjávarútvegur-
inn fengið að kenna í gegnum tíð-
ina allt frá því herinn tók sér ból-
festu á Miðnesheiðinni.
Þá þurfa Suðumesjamenn
sjálfir að taka sér tak og reka það
slyðmorð af sér að hugarfar
þeirra sé mengað af hemáminu
og ekkert annað komist að hjá
þeim nema að vinna í hermang-
inu. Ef það gerist ekki er viðbúið
að atvinnulíf Suðumesja festist æ
meir í hermangsnetinu og ekki
verði aftur snúið. Það yrðu mikil
mistök sem erfitt gæti orðið að
lagfæra þótt allir væm af vilja
gerðir.
-grh
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 6. janúar 1989