Þjóðviljinn - 10.02.1989, Blaðsíða 24

__________HELGARPISTILL^FHM P ÁRNI BERGMANN
■
Þeir fálma sig fram
með þungar byrðar á baki
Um síðustu ljóðabók Hannesar Sigfússonar

4T\:

<-Cv
fC
v

Hannes Sigfússon
í Ijóðabók HannesarSigfús-
sonar, Lágt muldur þrum-
unnar, erum við stundum á
ferð um vegi sem „fljúga milli
himinskauta", á kosmískri
ferð í námunda við nokkrar
hinarstærstu spurningar. Er
það - svo dæmi sé nefnt - til
marks um „fánýti upprisunn-
ar“, með öðrum orðum þess
sem ersvo einstakt, aðfyrir
okkur verður „ævinlega sama
sveifla/frá sumri til vetrar/frá
morgni til kvölds" ? Við því
fæst svar sem er allrar virð-
ingarvert:
Við þreytum stjarneyg klif
að nýju falli
úr hvirfli Ijóss í myrkur
Ævinlega
jafnóviðbúin því
að allt er hverfult.
í kvæði sem Svikamyllur heitir
vinnur Hannes á skemmtilega út-
smoginn hátt úr stærð og smæð,
úr því hvernig heimurinn stækkar
frá stofuglugganum en verður
smár „frá háaloftsglugganum":
Hann er varla stœrri en
biljarðkúla
sem þeir hampa í lófa sínum
á tunglferðum.
Heimsósómi
Pví fer svo fjarri að Hannes
Sigfússon týnist í tunglferðum:
hann er líka með hugann við
amstur dægranna og ýmislegan
heimsósóma. Eins og vænta má
er skáldinu ekki um sel, þegar
hann horfir á æskuna skemmta
sér á jörfagleði aldarinnar, hann
spyr hvers vegna hún minni helst
á „óðan skrílinn í kauphöllunum“
og spyr að lokum (kvæðið heitir
,,Spumingar“):
Er œskan í vitorði
með heiminum
eða hvirflast hún rótlaus
fyrir móðum nösum
tíðarandans.
Og er hvorugur kosturinn góð-
ur, eins og hver maður sér. Og
ekki boðið upp á hinn þriðja:
skáldið sem eitt sinn kvað upp úr
um það, að nú væri kominn tími
„hins skorinorða ljóðs“ (frægt
viðtal í Birtingi), hefur tileinkað
sér varfæmi. Afstaða hans er
skýr, en hún er ekki fram borin í
formi pólitískrar reiði heldur í
spurn: hvers vegna? Eða vissrar
hlédrægni: í kvæði sem fjallar um
spillingu heimsins, bensíngufur í
ilmi skógarins, dauða fiska í flæð-
armálinu, er látið nægja að segja:
þetta er ekki minn tími:
eins og klukkunum hafi
verið flýtt
meðan þú svafst.
Menn, dýr, tré
Hannes á í ádrepum sínum ým-
islegt skylt við Ólaf Jóhann Sig-
urðsson og fleiri mæta menn:
náttúran er okkur betri. Stundum
verður hugsunin og útfærsla á því
þema ansi hvunndagsleg eins og í
kvæði sem ber nafnið „Dýr og
menn“: dýrin drepa sér til fæðu,
en mennimir barasta drepa
vegna þess að þeir „hafa víst orð-
ið fyrir gjömingum“. Áleitnara
er kvæðið um Hestinn staðfasta,
sem stendur í höm við storminum
og „það eru ekki til svik í honum“
- vonandi erum við öllu að ein-
hverju leyti hestar, hvert á sinn
hátt. En best gjörir Hannes nátt-
úruna að fyrirmynd og siðerni í
kvæðinu um „Bjartsýni trjánna“.
Þar er að sönnu að finna dauf-
legar línur en þar blasir líka við
þessi áreiðanlega sýn:
Ég hef séð sprota þeirra
lœgja storminn með
óþrotlegum
sveigjanleik þess sem ekki
lœtur segjast
en hefur fingurnœma leit
í afhroðinu
óðar en linnir...
„Lágt muldur þrumunnar"
geymir nokkrar þýðingar eftir
Hannes, sem ekki verður getið
sem vert væri að þessu sinni.
Bókin er um leið ljóðræn dagbók
þegar haustið fer að og ein-
semdin, þar sem þungi fylgir
næmleika þegar skáldið rekst á
„nálæga fortíð sem mun löngu
liðin“. Og þegar vikið er að því
hve margt er horfið svo gjörsam-
lega að ekki em einu sinni reim-
leikar eftir, að þeim dapurleika
að „of seint er að snúa við og leita
að nýju“. Og framtíðin, hún blas-
ir við og hún er ekki ósnortin
eyðimörk og hún er ekki merkt
með orðunum „Ég hef komið hér
áður“, nei óhugnaður hennar er
þessi:
í líki marglyttu
með blóðugar rœtur svífandi
í fallhlíf
milli himins og hafs.
Og svo er söknuðurinn, sem
birtist í áhrifasterku ljóði um
dauðastríð konu skáldsins ein-
lægu og opinskáu:
Ég hef orðið viðskila við hönd
þína
og villist nú í auðu húsi....
Á næturnar hvíli ég undirfönn
jafn þungri
ogfargið sem lamar fætur þína
og arma
Maurar og
skriðdrekar
Það var áðan minnst á það, að
þegar Hannes Sigfússon sér fyrir
sér heimsósóma, þá bregður
hann ekki brandi í reiði, hann
hugsar, hann spyr. Þetta má ekki
skilja sem svo að hann gefi það
upp á bátinn að halda til streitu
mætti orðsins, skáldskaparins.
Einmitt um það efni er ort í fyrsta
kvæði þessarar bókar, „Maurarn-
ir“. Það hefst á þessum orðum
hér:
Orðin eru krókaleiðir
mauranna
sem halda fyrir mér vöku
með þrálátum erli sínum
í svefngrösum hugans.
Orðin og maurarnir, er þetta
ekki ókristileg samstæða, erþetta
ekki guðlast um skáldskapar-
gyðjuna? Og ekki bætir það úr
skák, ekki fæmmst við nær tign-
inni og virðuleikanum og eilífum
or5stír þegar við skoðum þessa
maurafjanda nánar:
Þeir fálma sigfram með þungar
byrðar á baki:
flugur loðnar af skúmi
og visin strá...
Það er ekki verið að tala um
afrek skáldsins sem einstaklings,
hégómlega eilífðarþörf hans
(Exegi monumentum, Bauta j-
stein hef ég sett mérj.Það hlakkar
ekki heldur í skáldinu yfir því að
enginn skuli hann styggja eða
önnur skáld því „skæð er þeirra
hefnd“. Nei. Aftur á móti er
undirbúið þetta kraftaverk hér,
lokalínur Ijóðsins:
Hvert tetur og musl sem hrundi
af fjölgreindu tré
sem eldingin laust
og síðan huslaðist gleymsku
er þeim bjálkar og stoðir
undir lágt hvoljþak
þúfunnar sem á að velta
skriðdrekunum.
Vonin um mátt orðsins verður
að lifa (til hvers værum við annars
að þessu?). Og Hannes Sigfússon
kemst hjá því að gera þá von
hvunndagslega og vanmáttuga
með því að beygja sig í grasið,
hneigja sig fyrir því lága sem sýn-
ist ekki nema auvirðulegt
(maurar, flugur, skúm, visin strá)
og slöngva síðan fram feimnis-
laust þverstæðunni: þetta á að
vera sú þúfa sem veltir hlassinu
mikla, skriðdrekum valdsins (tíð-
arandans)!
Þökk fyrir.
Eyðni breytir
kynhegðun manna
Nokkuð hefur verið um það
deilt, hvort almenn vitneskja
um jafn skæðan sjúkdóm og
eyðni eða alnæmi er dugi til
þess að breyta í kynhegðun
manna. Nýjar rannsóknir sem
fram hafa farið í Frakklandi og
Kanada benda þó til þess, að
breytingar séu talsverðar og
ótvíræðar.
Franska könnunin (ítarleg við-
töl við 900 manns á Parísarsvæð-
inu) leiddi það í ljós, að fólk,
einkum einhleypt og fráskilið,
hefur bæði fækkað bólfélögum
sínum og notar í vaxandi mæli
smokka, ekki sem getnaðarvörn,
heldur sem smitvörn.
Notkun smokka er að sönnu
ekki mjög útbreidd - aðeins 13,7
% karla sögðust hafa notað
smokka sl. sex mánuði. Notkun
smokka var mest í yngsta aldurs-
flokki þeirra sem spurðir voru
(18-24 ára). Og eins og vænta má
nota ógiftir menn smokka næst-
um því þrisvar sinnum meir en
giftir menn og þeir sem eiga sér
fleiri en einn bólfélaga næstum
því fjórum sinnum meir.
Minna lauslæti
Ein af fróðlegustu niðurstöð-
um könnunarinnar er sú, að fólk
stundar kynlíf minna og með
minni frávikum frá einkvænis-
mynstri en menn héldu. Til dæm-
is að taka sögðu þó ekki nema 643
af 900 manns (allt var það fólk á
eðlilegum kynlífsaldri) að þau
hefðu haft kynmök undanfarna
sex mánuði og af þeim voru það
ekki nema rösk 14% sem höfðu
sofið hjá fleiri en einum (einni) á
þessum tíma. Og hafi menn það í
huga, að hér er um íbúa Parísar
og nágrannabyggða að ræða, sem
hafa ekki verið sérstaklega orð-
aðir við stranga kynlífssiðu.
Kynlífsbindindi
Athyglisvert er, að helmingi
fleiri karlar (13,6%) en konur
(6%) höfðu ákveðið að hætta
með öllu kynlífi af ótta við eyðni.
Sú ákvörðun var nokkuð svo
óháð aldri, menntun og starfs-
grein, en hún var miklu algengari
hjá einhleypum (18,9%) og frá-
skildum (26,3%) en hjá giftu
fólki (4,4%).
Þær rannsóknir báðar sem hér
segir frá þykja benda til þess að
óttinn við eyðni og öll sú umræða
hafi ekki aðeins haft áhrif á kyn-
hegðun svonefndra áhættuhópa,
heldur og þó nokkur á almenning
í heild.
24 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 10. febrúar 1989