Þjóðviljinn - 02.03.1990, Qupperneq 15

Magnús Torfi Ólafsson: Með samstarfi Evrópuþjóða innan EB og evrópska efnahagssvæðisins er verið að
vinna í anda alþjóðahyggju hinna gömlu frumherja jafnaðarstefnunnar. Ljósm. Kristinn
Þú sagðir svo skilið við Al-
þýðubandalagið og gekkst til liðs
við Samtök frjálslyndra og
vinstri-manna. Var ástœða þess
ekki að einhverju leyti ágreining-
ur um utanríkismál?
Nei, alls ekki. Eitt það síðasta
sem ég hafði afskipti af innan
miðstjórnar Sósíalistaflokksins
var að fá framgengt banni á
flokksleg samskipti við þau ríki
sem stóðu að innrásinni í Tékk-
óslóvakíu 1968.
Tilefnislaus
klofningur
Ástæðan fyrir því að ég gekk til
liðs við Samtökin var fyrst og
fremst sú, að ég sá ekki að þessi
klofningur vinstri-hreyfingarinn-
ar ætti sér réttlætingu í pólitískum
veruleika í landinu. Yfirlýst
markmið okkar var sameining
flokkanna þriggja, Alþýðu-
bandalags, Alþýðuflokks og
Samtakanna í einn jafnaðar-
mannaflokk.
Þær vonirfóru
fyrir lítiö...
Já, þetta fór eins og menn vita,
og það yrði of langt mál að rekja
þá sögu hér. En í stuttu máli var
ástæðan fyrir því að þetta mis-
tókst bæði ákveðinn veikleiki og
sundurþykkja innan okkar raða
og svo einnig að hinir flokkarnir
voru ekki á því að láta það við-
gangast að upp kæmi nýtt afl á
milli þeirra. Pannig voru forystu-
menn Alþýðuflokksins og Al-
þýðubandalagsins mjög samtaka
í því að mylja Samtökin niður.
Hafa breyttar forsendur í al-
þjóðamálum ekki sett þessa hug-
mynd á oddinn á nýjan leik og
með nýjum hcetti?
Ég hef nú ekki gert skoðana-
könnun um málið, en það má
heyra að hún er nú meira til um-
ræðu en verið hefur um skeið.
Það er hins vegar enn bjargföst
skoðun mín að þessi klofningur
stafi af gömlum vana og óvana,
en ekki af pólitískri nauðsyn.
Vinstri-hreyf-
ingin og EB
Breytingarnar í Evrópu undan-
farið eru ekki einskorðaðar við
austanverða álfuna. Undirbún-
ingur hins opna markaðar Evróp-
ubandalagsins er í fullum gangi,
og sömuleiðis standa samninga-
viðrœður um hið Evrópska efna-
hagssvœði fyrir dyrum. Fram hef-
ur komið að verulegur ágreining-
ur er til staðar innan vinstri-
hreyfingarinnar um afstöðuna til
þessara mála, þarsem áhrifamikil
öfl innan Alþýðubandalagsins
hafa lýst áhyggjum sínum um
pólitískt, efnahagslegt og menn-
ingarlegt sjálfstœði þjóðarinnar ef
gengið verði til samninga við EB.
Telur þú að slíkur ótti eigi við rök
að styðjast og að ágreiningur um
þessi mál muni enn skipta ís-
lenskri vinstri-hreyfingu í tvœr
fylkingar?
Mitt álit er það, að ég tel þenn-
an ótta, hvort sem hann er af
menningarpólitískum eða efna-
hagslegum toga, vera byggðan á
röngum forsendum. Þvert á móti
verða menn að sjá, að þarna er í
grundvallaratriðum verið að
framkvæma hluti sem eru
fullkomlega í anda alþjóða-
hyggju hinna gömlu frumherja
jafnaðarstefnunnar í Evrópu.
Með þessum breytingum er verið
að koma á samstarfi margra
þjóða með þeim hætti að ekki
verði á hlut neins gengið, og að
myndaður verði stór markaður
með lögum og reglum sem eiga
að tryggja að markaðslögmálin
þjóni fólkinu en ekki öfugt.
Ég held að íslandi sé bráð-
nauðsynlegt að komast í þetta
samstarf, og ég tel eðlilegast að
nota EFTA sem millilið eins og
gert hefur verið hingað til. Það
fer ekki á milli mála að Jón Bald-
vin Hannibalsson hefur aukið
orðstír íslands með þeim hætti
sem hann hélt á málum í þeim
afdrifaríku undirbúningsvið-
ræðum sem áttu sér stað á síðasta
ári undir hans forystu.
Ég fæ heldur ekki séð hvernig
menn geta ímyndað sér að ísland
sé betur sett einangrað frá Evr-
ópu, sem er nú vaxandi afl á
heimsmælikvarða, ekki bara í
efnahagslegu, heldur einnig í pól-
itísku tilliti. Hjá Evrópuþjóðum
eigum við að mæta meiri skilningi
á sérstöðu okkar og menningu en
nokkurs staðar annars staðar, og
þar er markaðsstarfsemin undir
betra lýðræðislegu eftirliti en
annars staðar, þannig að evr-
ópsku stórfyrirtækin eru ekki sú
hætta sem menn vilja halda fram.
Þeir sem vilja einangra okkur frá
Evrópu eru í raun að stuðla að því
að aðstæður skapist sem gætu
orðið til að ofurselja okkur
Bandaríkjunum.
-ólg
Havel: Lýðveldi er hvorki sósíalískl, kapítalískt né kristiiegt... Mynd -
Kristinn.
Sósíalisminn getur
aftur fengið sína
upprunalegu merkingu
eftir Václav Havel
Forseti Tékkóslóvakíu gerir hér
grein fyrir því hve grátt kommún-
istastjórnir hafa leikið sósíalism-
ann. Greinin er úrdráttur úr ræðu
forsetans á þinginu í Prag þann
23. janúar, þegar orðið „sósíal-
ískur" var fellt á brott úr opinberu
heiti Tékkneska lýðveldisins.
Öll vitjum við lýðveldi sem býr
við félagslegt réttlæti, þar sem
enginn þarf að búa við öryggis-
leysi, þar sem hvorki sjúkir né
aldraðir, börn né fatlaðir þurfa
að búa við skort. Við viljum lýð-
veldi sem sér af alúð til þess að
allar auðmýkjandi tálmanir rrrilli
mismunandi parta samfélagsins
séu fjarlægðir, þar sem okkur er
ekki skipt í herra og þræla.
Ef til vilt hefi ég sterkari óskir
um slíkt lýðveldi en margur annar
og það gefur mér kannski rétt til
að bera fram mína tillögu hér.
Við skulum játa það án fyrir-
vara að orðið sósíalismi hefur
glatað merkingu sinni í okkar
málfarssamhengi. Enginn getur
lengur sagt hvað það þýðir, hvað
það þýddi við þær aðstæður sem
við bjuggum við, eða hvað það er
sem hugtakið sósíalismi eiginlega
spannar. Og það sem verra er:
eftir þá bitru reynslu sem við höf-
um haft af þeim sem notuðu orð-
ið sósíalismi um hrokafullt alræði
sitt og gikkshátt gagnvart öðrum
og sem þóttust vera þeir einu sem
stæðu vörð um sósíalisma - eftir
þessa reynslu vekur orðið al-
menna andstyggð. Þessir menn
bera ábyrgð á því að heitinu á
háleitum hugsjónum verklýðs-
hreyfingarinnar hefur verið
breytt í heiti á alræðiskerfi.
Hin siðferðilega, pólitíska og
efnahagslega kreppa í landi okk-
ar er rammtengd þessu orði. Pól-
itísk hugsjón verður að töfrafor-
múlu og töfraformúlan verður að
samnefni við allt sem illt er. {
staðinn fyrir kosti sósíalismans
talar fólk nú um stundir um skelf-
ingar sósíalismans.
En þetta er ekki einu sinni það
sem mestu skiptir. Jafnvel orð
sem felld hafa verið í gengi geta
fengið upphaflegu merkingu sína
aftur, og ég efast .ekki um að
nokkrir þeirra flokka sem nú eru
að endurskipuleggja sig jafnt sem
nýstofnaðir vinstriflokkar geti
fyn eða síðar einnig skilað orðinu
sósíalismi aftur merkingu sinni.
Það sem mestu skiptir er að
hugmyndafræðileg lýsing á fé-
lagslegri og hagrænni skipan í ríki
á hverjum tíma á alls ekki heima í
nafni þess. Ef að ríki okkar héti
til dæmis Tékkóslóvakíska kapít-
alíska lýðveldið, Tékkóslóvak-
íska lýðræðislýðveldið, eða
Tékkóslóvakíska kristilega lýð-
veldið, þá væri ég því einnig mjög
andvígur.
Hugmyndafræði, sem tengist
við ákveðinn hóp, hvort sem
hann er meirihluti þegnanna eða
minnihluti á ekki heima í nafni
ríkis sem vill vera lýðræðislegt.
Það mundi sjálfkrafa gefa hópi
þegnanna fríðindi á kostnað ann-
arra, vegna þess að með þessu
móti væri í reynd verið að viður-
kenna hið illræmda „forystuhlut-
verk“.
Lýðræðisríki hefur blátt áfram
ekki rétt til að túlka sjálft sig út
frá einhverri pólitískri kenningu.
Fyrirrennari minn, Novotný for-
seti, gaf ríki okkar af einhverri
þokukenndri ástæðu einkunnuna
„sósíalískt". Ég veit ekki hvort
hann görði þetta vegna þess að
hann tryði því í raun og veru að
hér fengju allir laun eftir framlagi
- í marxískum anda - eða hvort
hann var að fylgja tísku þess
tíma, þegar þáverandi sovéskir
forystumenn kröfðust slíkra við-
bóta við nöfn hjáríkja sinna.
En hver sem hvatinn var sýnist
mér augljóst að okkar lýðveldi
eigi ekki að bera slíkt nafn.
Framtíðin mun leiða í ljós
hvort við verðum manneskjulegt,
friðelskandi og blómstrandi lýð-
veldi eða ekki. En við verðum í
engu bættari þótt við bættum ein-
hverju lýsingarorði við heiti þess.
Ég legg því fram tillögu um
breytingu á stjórnarskrá. Sam-
kvæmt henni heiti þjóðalýðveld-
in héðan í frá Tékkneska lýðveld-
ið og Slóvakíska lýðveldið og
nafnið á sameinuðu ríki okkar
verði Lýðveldið Tékkóslóvakía.
Föstudagur 2. mars 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15