Þjóðviljinn - 18.05.1990, Qupperneq 21

Ég hefi verið að velta þessu
hér fyrir mér. eru höfðingjar at-
vinnulífsins, forstjórar og odd-
vitar fyrirtækja, orðnir að eins-
konar heilögum kúm í samfé-
laginu? Sem enginn svo mikið
sem atyrðir og allir víkja úr vegi
fýrir með ótta og virðingu?
Þeirra er
viröingin
Svenska Dagbladet skýrði
ekki alls fyrir löngu frá skoðana-
könnun meðal Svía um virðingu
þeirra og virðingarleysi fyrir at-
kvæðamönnum í samfélaginu.
Þar kom á daginn að aðeins um
30% Svía bera mikla eða sæmi-
lega virðingu fyrir stjómmála-
mönnum. Aftur á móti sögðust
um 60% eða fleiri bera drjúga
virðingu fyrir forstjórum fyrir-
tækja.
Menn fóru svo að leggja út af
þessu í blaðinu og bcntu á það, að
þessir tveir hópar væru í mjög
misjafnri stöðu. Stjómmálamenn
yrðu, eðli málsins samkvæmt, sí-
fellt að vera fyrir opnum tjöldum
að draga úr virðingu manna fyrir
öðrum stjómmálamönnum. Tor-
tryggnin er, sögðu menn, nauð-
synlegur partur af lýðræðinu.
Auk þess getur enginn stjóm-
málamaður staðið við það sem
hann vill eða langar til að lofa, því
að stjómmál em list málamiðlun-
ar.
Aflur á móti krefjasl menn
ekki annars af forstjómm en að
þeir sjái um að tiltekin vara sé á
markaði, sæmilega á sig komin.
Stríðið milli þeirra er auglýsinga-
stríð, sem sneiðir ekki að persón-
um þeirra. Kannski fáum við í
nokkum tíma æsilegar fréttir af
stríði einhverra mógúla um yfir-
ráð yfir sjónvarpsstöð eða versl-
unarkeðju. En hin sameinandi
raust hagsmunanna er svo sterk,
að þegar minnst varir er allt fallið
í ljúfa löð og allir em elsku bræð-
ur í nýrri samsteypu. Samanber
það sem gerðist þegar íjölmiðla-
risinn nýi varð til á dögunum.
Ótlinn við valdiö
Svo er annað. Menn gleyma
því oft að eign er vald. Forræði
yfir fyrirtækjum er vald og það
vaxandi. Það er rétt sem Ellert B.
Schram sagði í nýlegum laugar-
dagspistli í DV: „Þeir (stjóm-
málaflokkamir) eru þverrandi afl
í hinum harðnandi heimi fésýsl-
unnar. Það em karlamir í for-
stjóraherbergjunum sem em
kóngamir í kerfinu.”
Og valdi fylgir drjúgur og
lamandi ótti við þá sem með völd
fara. Það var hreint ekki út í hött
sem Sæmundur Guðvinsson
greindi ffá i fréttaskýringu um
sjónvarpsrisann nýja í Alþýðu-
blaðinu. Forsprakkar fjölmiðl-
arisans komu til skrafs í ffétta-
þætti Stöðvar 2 og nú brá svo við
að fréttamaðurinn hafði gleymt
öllum þeim „hvössu og gagn-
rýnu” spumingum sem hann beit-
ir t.d. að stjómmálamönnum.
Öðm nær segir Sæmundur:
„Hann sat þama eins og ferming-
ardrengur sem er að sækja um
sumarvinnu með húfuna milli
handanna og telur sig þurfa að af-
saka návist sína með hógværu og
vandræðalegu orðfæri.”
Menn þora ekki að espa sjálf-
an Skugga-Svein!
Eða leiti nú hver um sig svars
við þessari spumingu hér: Hve-
nær frömdu fréttamenn síðast það
afrek að skoða feril fjármálahöfð-
ingja, fyrirtækjakóngs - með þó
ekki væri nema hálfri þeirri ýtni
eða ágengni sém þeir nota við að
rekja gamir úr pólitikusi? Menn
gætu kannski svarað með því að
vísa til Hafskipsmálsins og þeirr-
ar vinnu sem Helgarpósturinn
lagði í það. En í fyrsta lagi: Haf-
skipsmálið er orðið nokkurra ára
gamalt. í öðru lagi: verjendur
Hafskipsmanna telja það bersýni-
lega vænlegt til að snúa máli sínu
í sókn að kenna fjöimiðlum um
allt saman! Manni skilst helst að
ef fréttamenn hefðu haldið kjafti
þá hefðu Hafskip aldrei á hausinn
farið og Utvegsbankinn ekki tap-
að grænum eyri.
Fátækt er Ijót
Gott dæmi um þessa feimni
við þá sem eiga fýrirtækin og þá
landið er reyndar sú hetgargrein í
DV eftir Ellert B. Schram sem
áðan var vitnað til. Sá ritstjóri
lætur öðm hvoru undan tilhneig-
ingu til að býsnast yfir vaxandi
stéttaskiptingu í þjóðfélaginu,
yfir því hvemig „teygist á bilinu
milli ríkidæmis og fátæktar” eins
og hann segir. En ekki hefur hann
fyrr sleppt orði í þá veru en hann
fái bakþanka og taki það aftur
sem hann sagði rétt áður.
Til dæmis: Ellert B. Schram
telur að fimmtíu þúsund króna
mánaðarlaunum fylgi fátækt og
Heilagar kýr
hlutabréfanna
erfiðleikar sem ekki megi þegja
yfir. „Þá er hún (fátæktin) þjóðfé-
lagslegt misrétti sem er blettur á
samvisku þjóðar sem vill búa vel
að þegnum sínum og boðar jafn-
ræði og velmegun á tyllidögum....
Þá er kominn tími til að gera meir
og betur en hafa samúð með lág-
launafólkinu á útifundum.”
Ég meinti ekkert
meé þessu
í framhaldi af þessu er svo tal-
að um það í laugardagspistli DV
að hinir ríku séu að verða ríkari
og að hlutabréfakóngar séu sífellt
að sölsa meira undir sig. En sem
fyrr segir: ádrepuhöfundurinn
eins og iðrast dirfsku sinnar í
miðjum klíðum og biður andskot-
ann fyrirgcfningar á því sem hann
hefur gott gert. Skoðum þessa
klausu hér:
„Meðan verkalýðshreyfingin
barðist fyrir lágmarkslaunum
græddu kaupahéðnar á fjármála-
spekúlasjónum. Meðan
visitölufjölskyldan
barðist í bökkum komu kaup-
sýslumenn olíukóngar, bygginga-
meistarar og fiskverkendur ár
sinni vel fyrir borð. Hér má ekki
misskilja að nýriku fjölskyldum-
ar hafi safnað sínum auðæfum á
kostnað annarra. Oftast vom hér á
ferðinni dugnaðarforkar sem
nýttu sér tækfærin, færðu sér at-
hafnarými og verslunarfrelsi í
nyt.”
ftiér!
Þessi grein er dæmi um á-
stand sem kcmur fram með ýms-
um hætti: Það er leyfilegt að geta
þess að hluti fólksins búi við
þröngan kost. Það má fella eins
og einn siðferðilegan dóm um
það („blettur á samvisku þjóðar-
innar”). En ekki meira. Það má
ekki lcggja með neinu móti út af
þvi fomkveðna að „eins dauði er
annars brauð”. Enginn hefúr gert
neinum neitt. Þeir sem græða á
„fjármálaspekúla-
sjónum” þeir hafa
Ami
Bergmann
aldrei gert neitt verra en að „grípa
tækifærin”. Enginn hefur þá
væntanlega okrað á hýsbyggjend-
um eða komist yfir íbúð félitils
manns í tímabundnum kröggum.
Enginn hefur lcikið sér að skatta-
lögum og framtalsmálum og þar
með komið sinum hluta sameig-
inlegs kostnaðar samfélagsins
yfir á þá sem úr minnu hafa að
spila. Enginn hefur rennt stoðum
undir ríkidæmi með þvi að skila
ekki söluskatti eða færa einka-
neyslu sína yfir á fyrirtæki sitt.
Allar slikar spumingar eru ókurt-
eisi, óviðeigandi, gott ef ekki „úr-
eltar”. Ég hefi „ekki hug á að for-
dæma rikidæmið” segir ritstjóri
DV. Það er nefnilcga það. Sá sem
nú um stundir gerðist svo djarfúr
að minna á það til dæmis, að
Kristur hefði talið ríkidæmi synd
(vegna þess að í því felst afskipta-
leysi um hagi allsleysingja) hann
er annaðhvort talinn svolítið.
klikkaður og því ekki mark á hon-
um takandi, eða þá laumukomtni
á fiótta með sitt stéttahatur inni
kirkjuna.
Svo sannarlega eru þeir sem
hlutabréfin eiga orðnir að heilög-
um kúm. Og ef nokkur maður
dirfist að raska tó þeirra þá skal
hann fá það strax á baukinn,
hvem djöfulinn hann vilji upp á
dekk: eða vill maðurinn hafa hlut-
ina eins og hjá Ceaucescu í Rúm-
eníu eða hvað?
Gáum að þessu.
Og svo var þaó
ftiamingjan
Og það er í meðvituðum eða
ómeðvituðum skilningi á þessari
stöðu mála, að ádrepuvindurinn
rýkur úr penna DV-ritstjórans
jafnóðum og skrifað er. Og ekki
nema von að hann leiti sér lend-
ingar í sígildri huggun af þessu
tagi hér:
„Auk þess mælist ekki lífs-
hamingja fólks eftir veraldlegri
auðlegð. Til em þeir sem ekki
vita aura sinna tal en búa þó við
auðnuleysi. Og svo em aðrir sem
vart eiga til hnífs og skeiðar en
em þó ætíð sáttir og sælir.”
Æjá. Úr því farið er með al-
hæfingar af þessu tagi (sem ávallt
fela í sér sannleikskjama og lýgi
líka) er eins gott að bæta einu
spakmælinu við: Peningar tryggja
ekki hamingju - en þeir gera
ógæfúna mun þolanlegri en hún
ella væri....