Þjóðviljinn - 01.06.1990, Blaðsíða 12

Rokkað undir
kristallskrónum
Pórunn Sigurðardóttir skrifar
Einu sinni sagöi við mig kona
að ég hefði átt heima í Leníngrad
í fyrra lífi. Ekkert veit ég um það
en hitt veit ég að mér finnst ein-
kennilega kunnuglegt þegar ekið
er frá flugvellinum og inn í borg-
ina. Kannski af því að þessar
breiðu, beinu götur með háu
trjánum meðfram minna mig á
Madrid. Og slitinn marmarinn í
flugstöðinni á Marokkó. Nema
hvað hér eru fleiri Lödur. Hingað
er ég komin til að fylgja nemend-
um úr Leiklistarskóla íslands um
Sovétríkin, skoða leikhús og
einkum þó Leiklistarháskólann í
Leníngrad, sem stendur fyrir
þessu boði.
Leiklistarháskólinn í Leníngrad
er sá stærsti sinnar tcgundar í
heiminum með alls 700 nemend-
ur í fjöldamörgum deildum.
Sökum anna kem ég inn í landið á
eftir krökkunum og er sótt af
sendinefnd skólans sem bugtar
sig með rósavönd og kallar mig
„madam“ eins og ég væri Galina
Ulanova. Þessu eigum við nú
ekki beint að venjast hérna
megin en ég á eftir að komast að
því síðar hvílík virðing er borin
fyrir kennurum við Leiklistarhá-
skólann, og reyndar fyrir lista-
mönnum almennt. Strax næsta
dag er skólinn skoðaður. Hann er
í tveimur virðulegum gömlum
húsum, rétt við miðbæinn, og í
öðru er leiksvið skólans, en minni
svið til æfinga eru tvö. Aðsókn í
þennan skóla er eins og í aðra
leiklistarskóla, miklu meiri en
hægt er að anna - einn kemst inn-
af hverjum 25 sem þreyta inn-
tökupróf. Hér er auk leikara-
deildar (sem skiptist í almenna
deild og söngleikjadeild)
leikstjóradeild, leikmyndadeild,
gagnrýnendadeild, brúðuleik-
húsadeild, (sem aftur skiptist
eins), framleiðendadeild (pro-
ducers) og svo mætti lengi telja.
Hins vegar er engin höfundadeild
en að málefnum höfunda verður
komið síðar.
Án þess að hér verði reynt að
alhæfa nokkuð um skólann, er
ljóst að uppbygging hans er í
mörgu ólík því sem við eigum að
venjast.
Undir kristalls-
krónum
Ég hafði heyrt að leiklistar-
nemar í Sovétríkjunum væru með
fallegra fólki og það eru sannar-
lega engar ýkjur. Það leyndi sér
ekki þegar maður kom inn í tíma,
að þetta fólk er valið að verulegu
leyti eftir útliti og atgervi. Samt
var það fullkomlega laust við þá
svolítið hrokafullu sjálfsupphafn-
ingu sem gjarnan fylgir glæsi-
legum leikurum. Þær guðs gjafir
sem þetta fólk hefur hlotið í
vöggugjöf, hvort heldur það var
óvenjulegur fríðleiki, glæsilegur
líkami, undurfögur rödd, eða
geislandi húmor, virðist það nota
af auðmýkt og innileika þess sem
gegnir heilagri köllun, er í þjón-
ustu einhvers sem er því sjálfu
æðra. í þessu tilviki listarinnar.
Þessi rómantíska afstaða er mjög
ólík því sem við eigum að venjast,
en hún hefur líka sínar skugga-
hliðar. Þjónustulundin getur orð-
ið lamandi, frumkvæðið slævist
og þá verður listin aðeins fagur-
skreytt yfirborð á tilverunni.
Auðvitað læra þessir nemend-
ur ýmsar greinar, sem kveikja
sköpun og auka persónuþroska
þeirra, en það er þó augljóst að
miklu meiri áhersla er lögð á bók-
legar greinar og sígilda list með
fagurfræðilegri áherslu en hjá
okkur. Og kröfur þessara nem-
enda eru líka okkur framand-
legar. Eftir að hafa farið í ballett-
tíma með þeim ætluðum við
auðvitað að fara í sturtu, en þá
kom í ljós að í þessum 700 manna
skóla fannst engin sturta. Svo
maður þvoði sér bara úr ísköldu
vatni í grútskítugum vaski fram-
mi á gangi á meðan síðustu tón-
arnir af Chopin dóu út undir
kristallsljósakrónunum í baliett-
salnum.
Leikið
á íslensku
Það er alitaf lærdómsríkt að
máta sjálfan sig og sína reynslu
við aðra, einkum ef aðstæður og
uinhverfi er ólíkt. Þá skynjar
maður betur hvað maður á og
hvað maður á ekki. Og að horfa á
leikið á tungumáli sem maður
skilur ekki er ögrandi og vekur
ýmsar spurningar sem vakna
sjaldan þegar textinn skýrir fyrir
manni vilja og vafa persónanna.
Það reyndist íslensku nemendun-
um líka góð lexía að leika á ís-
lensku fyrir nemendur og kenn-
ara í Leníngrad, einhverskonar
tilraun til þess að rata rétta leið
með bundið fyrir augun. Allur
óþarfi og hik hlýtur að síast frá
aðalatriðunum, „fókusinn“ verð-
ur eðlilegur og skýr, hið tor-
kennilega samband á milli leikara
og áhorfenda þungamiðjan í
leiknum. Og svo vildu sovésku
nemendurnir auðvitað læra ýmis-
legt af okkur. Það er kannski
dæmi um breytta tíma að mestur
tíminn fór í að kenna þeim að
rokka á vestræna vísu.
Leníngrad er falleg borg og sól-
in skín á okkur alla daga á meðan
við erum þama. Og auðvitað er
farið með okkur út um allar triss-
ur að skoða kirkjur, söfn og hall-
ir. Krökkunum þykir mest gaman
að fara í búðir og hafa víst ekki
margir hópar eytt eins miklum
tíma í verslunum og þau, enda
verðlagið hlægilegt. Fallegustu
fötin sem við sáum voru þó ein-
kennisbúningar Rauða hersins.
Það hefur ekkert verið sparað í
hönnun og vandvirkni og við
erum ekki búin að vera lengi í
Sovétríkjunum þegar það er
ákveðið að með einhverjum
ráðum verði komist yfir þennan
klæðnað fyrir hópinn. Hvernig
við fórum að því er leyndarmál,
enda stranglega bannað að flytja
herbúninga úr landi, en í gegnum
toll og útlendingaeftirlit fórum
við með bréf upp á að við ætluð-
um að leika merkilegt, gamalt
byltingardrama á íslandi, þar
sem nota ætti þessa búninga.
Ekki orð um það meir.
Málverk og
Mongólar
Ég hafði hlakkað mikið til að
skoða Vetrarhöllina, en mál-
verkasafnið þar slær jafnvel Pra-
do í Madríd út. Mér finnst tíminn
alltof stuttur þegar komið er inn á
söfn eins og þetta, við því er ekk-
ert að gera (nema maður ráði sig
sem gæslukonu í Vetrarhöllinni í
ellinni), en það er margra mán-
aða verk að skoða þetta glæsilega
safn.
Enn og aftur þakka ég í hugan-
um öllum þessum gömlu keisur-
um og kóngum veraldar, sem
hafa í sérvisku sinni sankað að sér
listaverkum. Ég ætla aldrei að
komast í gegnum hollensku
meistarana og fer á hundavaði í
gegnum bláa tímabilið hjá Pic-
asso fyrir vikið. Þar lendi ég í
dásmlegum félagsskap nokkurra
mongólskra bænda sem eru
komnir alla leið frá afgönsku
landamærunum til Leníngrad. Ég
stend mig að því að skoða þá
meira en málverkin á veggjun-
um. Andlitið eru meitluð og sterk
eins og fjöllin þeirra og þegar þeir
brosa til mín sé ég í andlitunum
„Vorið f Moskvu": Meira að segja þessir eru Ifka famir að brosa.
Þórey kennir rokk undir kristallskrónum. Bítlamir spilaðir á rókókó-
flygilinn í horninu.
Á stúdentagarði leiklistamemanna búa 300 manns, fjórir í hverju
herbergi. En þröngt mega sáttir sitja (eða sofa). Þama eru m.a.
Þorsteinn Guðmundsson, Olga frá Síberíu, Baba írá Lettlandi, Alex-
ander frá Úkraínu, Piotr frá Georgíu og Magnús Jónsson.
straumhörð fljót, hesta og grænar
hlíðar. Svo hverfa þeir í mannþ-
röngina og ég sé þá aldrei meir.
Leikstjórnar-
nám
En við erum fyrst og fremst
komin til Sovét til að skoða
leikhús. Ég hef sérstakan áhuga á
að kynnast leikstjóradeild
skólans, sem er fimm ára deild
eins og allar hinar. Leikstjórmar-
nám hefur hvergi verið til eins
lengi og í Sovétríkjunum og raun-
ar hvergi í heiminum til sambæri-
legur skóli við leikstjórnar-
deildina í Leníngrad og Moskvu.
Ég fær að hitta einn athyglisverð-
asta unga leikstjóra Rússa,
Dmitri Hananovitsj, eftir að hafa
séð sýningu hans á gömlum
rússneskum klassiker, Ostrov-
sky. Dmitri þessi útskrifaðist
fyrir nokkrum árum úr Lenín-
gradskólanum og hann segir mér
að hann hafi verið undir stöðugu
eftirliti þar til í hittifyrra, er loks
hafi verið endanlega hætt að
senda fulltrúa flokksins á lokaæf-
ingar í leikhúsum til að gefa grænt
ljós á sýningamar. Við eigum
langt samtal um sovéskt leikhús í
perestrojkunni og hann er ekki
sérlega bjartsýnn:
„Ritskoðun undanfarinna ára-
tuga hefur nánast drepið alla so-
véska leikritun. Pólverjar og
Tékkar t.d. gengu aldrei svona
langt og þessvegna var gífurlegur
sprengikraftur í leikrituninni hjá
þeim. Við þær miklu breytingar
sem hafa orðið þar datt aðsóknin
niður í leikhúsunum, fólk þurfti
allt í einu ekki að fara í leikhúsin
eftir andspymu- og baráttuþreki.
Hér í Sovét var ekkert slíkt að
hafa. Slíkar sýningar vom ein-
faldlega stöðvaðar í fæðingunni
og smátt og smátt þorði enginn að
segja neitt.
Én því fer fjarri að hlutverki
leikhússins sé lokið, þótt breytt
sé um stjórnarhætti og slakað á
ritskoðun. Samviska mannanna
þarf stöðuga eldskím og leikhús-
ið verður að takast á við siðferði
mannsins og ábyrgð gagnvart
náttúru, samfélagi og eigin lífi.
Og við bíðum eftir rússneskum
leikritahöfundum sem gera það,“
sagði Dmitri.
Þessa skoðun átti ég eftir að
heyra aftur og aftur hjá leikhús-
fólki bæði í Leníngrad og Mos-
kvu. Ég spurði Dmitri svo að lok-
um um námið og hvernig það
hefði nýst honum.
„Strangt tekið er ekki hægt að
kenna leikstjórn. Sú sjaldgæfa
samsetning kaldrar greindar og
skipulagsgáfu annars vegar og
hins vegar heits skapandi eldhuga
með óendanlega þolinmæði,
verður ekki búin til í skólum. Það
er hægt að þjálfa þessa nauðsyn-
legu hæfileika leikstjórans og svo
er hægt að auka þekkingu hans á
bókmenntum, myndlist, tónlist,
sálfræði, rökhyggju, ljósa-
hönnun, sögu, samfélagsfræði og
öllu því sem góður leikstjóri þarf
helst að kunna skil á, en aðeins
reynslan sker úr um hvort hann
verður raunvemlegur leikstjóri.“
Ég gat ekki stillt mig um að
spyrja hann í framhaldi af þessu,
hvort hann teldi að leikstjórn
væri síður fyrir konur en karla, en
ég hafði skömmu áður eytt heilli
nótt í að rífast við félaga mína úr
leikstjóradeildinni um það.
12 SÍDA-NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 1. júnf 1990