Þjóðviljinn - 29.06.1990, Blaðsíða 6

Þetta geröist
líka...
Ný stjóm í Tékkó
Ný rikisstjóm tók við völdum í
Tékkóslóvakíu í fyrradag og hafa
Borgaravettvangur og bandamenn
hans i Sióvakíu, Almenningur gegn
ofbeidi, níu ráðherra af ió ails.
Kristilegir demókratar i Slóvakíu
hafa einn ráðherra og scx ráðherrar
eru utanílokka. Sex ráðherranna eru
fyrrverandi félagar í kommúnísta-
flokki landsins, þeirra á meðal Mari-
an Caifa, forsætisráðherra. Alexand-
er Dubcek, leiðtogi á Pragvori, var
endurkjörinn þingforsetí er hið ný-
kjöma þing, hið fyrsta þarlendis síð-
an 1946 scm kosið var á í iýðræðis-
legum kosningum, kom saman.
Fleira fólk
MannQöldafræðingar á vegum
Sameinuðu þjóðanna hafa reiknað út
að mannkyninu muni fjöiga um 60 af
hundraði fram til ársins 2025, eða
upp í 8,5 miijaröa. Nú ermannfóikið
um það bii 5,3 miljarðar taisins,
Samkvæmt þessum heimildum fjölg-
arþvi nú um i,7 afhundraði á ári.
20 daga á
björgunarfleka
19. þ.m. skoiaði upp á strönd
einnar Tangaeyja, norðausíur af Bis-
markseyjum, björgunarfleka með 42
ára gamaili konu ffá Nýju Kaiedóníu,
Claudinc Pare að nafni. Hún haíði
lagt af stað frá Noumea, höfuðborg
Nýju Kaiedónfu, 24. mai s.I. á 10
metra iöngum skemmtibáti og ætfað
til Tókíó, en báturinn sökk í óveðri
sex dögum slðar. Claudíne komst á
fleka og var á honum í 20 daga, áður
en hún komst til manna. Hún var þá
máttfarin mjög, en taiið er iíklegt að
hún verði ekki lengi að ná scr. Tanga-
eyjarhcyra til Papúu-Nýju Gíneu.
Hnuplaöi
fæóingarvottorði
de Gaulle
Paulette Duriez, 51 árs gömul og
opinber starfsmaður, var f vikunni
dæmd tii ijögurra mánaða fangefsis-
vistar skilorðsbundið fyrir að taka ó-
frjáfsri hendi fæðingarvottorð Chari-
es de Gaulle hershöfóingja og síðar
forseta, sem er þjóðhetja Frakka um-
fram alla aðra menn á þessari öld.
Sjálf bar Paulette það frarn sér tii
vamar að hún heföi ekki ætlað að
eigna sér biaðið, hcldur hefóí hún
óttast að það kynni að glaíast við um-
stang er fylgir viðgerðum á húsnæðí
hagstofu borgarinnar Lille, þar scm
vottorðið er varðveitt. Hvarf volt-
orðsins komst upp er embættismenn
nokkrir vitjuðu þess tii að hafa það
með á sýningu, sem opnuð veröur
þar í borg af tileftú 100 ára afmælis
de Gaulle. Hann fæddist sem sé í
Liile 22. nóv. 1890.
Vilja komast í
siöaö samfélag
Um 200 piltar á aidrinum 13-20
ára hafa skrifað borgarstjóranum I
Medeiiin í Kóiombíu bréf og farið
fram á hjáip tíl að aðlagast samfélagi
siðaðra manna, eins og borgarstjór-
inn orðar það. Áð sögn borgarstjór-
ans, sem Omar Fiorez Velez heitir,
eru þeir flestir eða aiiir leigumorð-
ingjar i þjónustu kókainhringanna,
sem gert hafa garðinn alræmdan þar í
borg. Margir siikra pilta eru úr fá-
tækrahverfum, þar sem glæpa-
mennska er vænlegasta ieíðin til að
komast áfram í lífínu, en að vísu ekki
áhætíulaus, því aó flestir drengja
þessara verða skammlffir.
Beðið um brúöur
Íranskír hjálparstarfsmenn hafa
beðíð um leikföng handa bömum,
sem lifðu af jarðskjálftann mikla þar-
lendis 21. þ.m. cn misstu mörg flesta
eða alla aðstandcndur og alH sem þau
höfóu átt. Mörg þúsund þcirra eru
slösuð. „Brúða eða annað leikfang
gæti kannski laðað fram dauft bros í
andlit þessara barna, sem misst hafa
foreldra sína og systkíni og jafnvei
brúðumar sínar,” sagði hjálparstarfs-
maður einn.
Sundrast Kanada?
Ágreiningur ensku- og frönskumælandi manna er með mesta
móti, svo og milli fjölmennari og fámennari fylkja og
einstakra fylkja og sambandsstjórnar
Mulroney og fjölskylda fagna kosningasigrinum 1988 - nú er komið annað hljóð í strokkinn.
Aleið sinni til Washington um
s.l. mánaðamót kom Gorbat-
sjov Sovétríkjaforseti við í Kana-
da og heilsaði upp á forsætisráð-
herrann þar, Brian Mulroney.
Þeir hafa væntanlega getað ræðst
við af skilningi og samúð, því að
ýmislegt eiga þeir sameiginlegt
hvað vandamálum viðvíkur. Þar
er helst að báðir eiga það yfir
höfði sér að ríki þeirra splundrist
í tvö eða fieiri smærri.
í Kanada veldur þessu einkum
urgur milli ensku- og frönsku-
mælandi landsmanna, næstum
jafngamall byggð fólks af evr-
ópskum stofni þarlendis. Frakkar
hófu að nema þar land á fyrstu
árum 17. aldar og 1763 komust
byggðir þeirra þar undir yfirráð
Breta, eftir stríð Bretlands og
Frakklands sem fyrrnefnda ríkið
vann. Enskt landnám var lítið á
þeim svæðum fyrr en margir
þeirra Bandaríkjamanna, sem
barist höfðu með Bretum í
bandaríska sjálfstæðisstríðinu,
flýðu norður að því striði töpuðu.
Frönsku landnemarnir og afkom-
endur þeirra, flestir rammkaþ-
ólskir, voru óhressir með að hafa
lent undir yfirráðum Breta af
mótmælendatrú og ekki bætti úr
skák að þeirra mati að fyrstu
enskumælandi Kanadamennirnir
voru einkar hollir konungi sínum
og biskupakirkju hans og stoltir
af því; töldu sig t.d. gjarnan
merkilegra fólk en ættbræður
sína sunnan landamæra, sem þeir
litu á sem uppreisnarmenn og
byltingarseggi.
Ótti
við Bandaríkin
Alla tíð síðan hafa ensku- og
frönskumælandi menn goldið
varhuga hvorir við öðrum og á
síðustu áratugum hefur
stjórnmálaflokkur einn í Que-
bec, fylki þar sem frönskumæl-
andi menn eru um 83 af hundraði
íbúa, beitt sér fyrir því meira eða
minna ákveðið að fylkið verði
sjálfstætt ríki.
Fleira hefur stuðlað að því að
kanadísk þjóðerniskennd er ívið
lausari í sér en sú bandaríska.
Kanadísku fylkin (provinces), tíu
talsins, hafa heldur meiri sjálf-
stjórn en bandarísku ríkin (stat-
es) og hafa eða telja sig hafa
nokkuð mismunandi hagsmuna
að gæta. Meginástæðan til að
Kanada varð sameinað ríki og
samveldisland, sem ekki varð
fyrr en 1867, var ótti (og hann
ekki ástæðulaus) við að Banda-
ríkjamenn hefðu í hyggju að
þenja ríki sitt út norður á bóginn.
Það varð svo upphafið að breska
samveldinu, því að eftir að Kana-
da var orðið til sem samveldis-
land vaknaði áhugi fyrir því sama
í Ástralíu, Nýja Sjálandi og
Suður-Afríku.
Einingarbarátta
Mulroneys
Úr samheldni Kanadamanna
dregur viss ágreiningur milli ann-
arsvegar Quebec og Ontario,
fjölmennasta fylkisins, og fá-
mennari fylkja hinsvegar. I Ont-
ario og Quebec búa um 16 milj-
ónir af um 26 miljónum lands-
manna. í fámennari fylkjum
finnst mörgum að stóru fylkin tvö
ráði alltof miklu um stjóm lands-
ins.
Deilur út frá téðum ágreinings-
efnum hafa færst í aukana á ní-
unda áratugnum vegna þess að
Quebecmenn neituðu að sam-
þykkja fyrir sitt leyti stjórnar-
skrána frá 1982, nema því aðeins
að inn í hana yrði bætt greinum
sem tryggðu nægilega að þeirra
mati að sérstaða þeirra sem þjóð-
Klofningur í pólsku Samstöðu
Walesa stefnir á forsetastól og deilur aukast milli hans og fyrri
baráttufélaga hans
Samstaða var upphaflega
verkalýðssamband, varð
fljótlega breiðfylking andstöðu
gegn kommúnistastjórn Póllands
og er nú ofan á það stjórnmála-
flokkur sem hefur forustu um
stjórn landsins. Það var fyrst og
fremst andstaðan við stjórn og al-
ræðisvald kommúnista, sem hélt
Samstöðu saman. í henni eru
samankomnir menn með ýmis-
konar viðhorf og skoðanir, enda
fór það svo að samstaðan entist
ekki lengi eftir að sigur hafði
náðst í baráttunni við erkiand-
stæðinginn.
Enn
sá valdamesti
Frá þvf í verkföllunum fyrir
áratug, er Samstaða kom til sög-
unnar, hefur Lech Walesa notið
meiri virðingar en nokkur annar
Pólverji, innanlands sem utan,
nema þá ef vera skyldi Jóhannes
Páll páfi. Frá því að kommúnistar
urðu að láta af völdum hefur
hann verið valdamestur manna í
landinu. Hann réði mestu um
myndun núverandi ríkisstjórnar,
meðal annars því að Tadeusz
Mazowiecki varð forsætisráð-
herra. Hann fékk Pólverja einnig
til að sættast á að Wojciech Jaruz-
elski, oddviti andstæðinga Sam-
stöðu síðan 1981, yrði forseti
áfram.
Walesa er sennilega enn valda-
mesti maður landsins í raun, en
eigi að síður hefur dregið úr áhrif-
um hans. Ýmsir, ekki síst fyrrver-
andi andófsmenn, láta að því
liggja að hann hafi ekki fellt sig
við að valdið hefur að nokkru
færst frá skrifstofu hans í Gdansk
til stofnana hins nýtilkomna þing-
ræðisríkis. Þetta hefur leitt til
klofnings í Samstöðu. Helstu
andstæðingar Watesa þar eru
menntamenn eins og Michnik,
Bronislaw Geremek, Jacek Kur-
on og kvikmyndahöfundurinn
Andrzej Wajda. Þeir eru ein-
dregnir stuðningsmenn ríkis-
stjórnarinnar, en hana eru Wa-
lesa og stuðningsmenn hans ekki
fyllilega ánægðir með.
Atlaga
gegn lýðræði?
Ráðstafanir stjórnarinnar í
efnahagsmálum valda verka-
mönnum kjararýrnun. Walesa
taldi járnbrautastarfsmenn ekki
alls fyrir löngu á að láta af verk-
falli, en jafnframt gefur hann til
kynna að hann telji kröfur verka-
manna réttmætar og varar stjórn-
ina við því að reyna frekar á þol-
inmæði þeirra. Hann hefur og
látið ótvírætt í ljós að hann vilji
verða forseti hið snarasta. Per-
sónulegur metnaður og gremja út
af minnkandi áhrifum veldur trú-
lega einhverju þar um, en kann-
ski einnig það að Walesa telji að
víðtæk verkföll séu yfirvofandi.
Hann gerir sér líklega vonir um
að með virðingu og vald forseta-
embættisins á bakvið sig geti
hann komið í veg fyrir stórfelld
átök milli verkamanna og ríkis-
valds. Stuðningsmenn hans, sem
flestir eru í verkalýðsarmi Sam-
stöðu, krefjast þess að kommún-
istum sé vikið úr stjórn og stjórn-
sýslu og að tekin sé upp harðari
afstaða gagnvart Sovétríkjunum.
Til þess að koma þjóðarbú-
skapnum á réttan kjöl er Walesa
jafnvel sagður hafa í huga að
auka forsetavaldið til bráða-
birgða og stjórna að nokkru með
tilskipunum. Andstæðingar hans
segja að í slíku hljóti að felast
atlaga gegn lýðræðinu.
Með því að höfða til andúðar-
innar á Rússum og kommúnist-
um og þar með þjóðerniskennd-
arinnar, sem miklu skiptir í hug-
arfari Pólverja, gæti Walesa ef til
vill fengið almenning til að sætta
sig við þrengingar og sameinast
að baki forseta og ríkisstjórn. En
Mazowiecki, Michnik og fleirum
líst síst af öllu á þetta. Þeir vilja
forðast að samskiptin versni við
Sovétríkin, þar sem margt er í
óvissu og rússnesk þjóðernis-
hyggja m.a. í vexti. Einnig óttast
þeir að fyrirætlanir Walesa og
stuðningsmanna hans geti leitt til
þess að lýðræðið nýfengna gangi
úr sér og við taki valdsmennsku-
stjórn sem efli sig með lýðskrumi,
kaþólsku af þröngsýnna tagi og
þjóðernishyggju samfara andúð á
útlendingum.
6 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 29. júní 1990