Þjóðviljinn - 29.06.1990, Blaðsíða 9

„Flest bendir til þess að mannlíf í sveitum sé erfiðara en á mölinni.
Við höfum oft beðið fjárveitingamefnd Alþingis um fjármagn til þess
að rannsaka þetta en ekki fengið nægjanlegar undirtektir nefndar-
manna," segir Ólafur Ólafsson landlæknir meðal annars í þessarí
grein.
í kjölfar fátæktar fylgja heilsuleysi og
sjúkdómar. Fleiri miljónir bama i þriðja
heiminum deyja árlega vegna þess að fé
skortir tii kaupa á algengustu bóluefnum,
s.s. gegn mislingum, bamaveiki o.fl. Nefna
má að iðrakvef og niðurgangur verða allt
að fimm miljónum bama að bana árlega
vegna skorts á nauðsynlegustu lífsþurftum.
Eyðni er einnig algengust í löndum þar sem
mikið atvinnuleysi er, t.d. í Suður-Evrópu
og í fátækrahverfúm jafnvel auðugra þjóða
eins og í Bandaríkjunum. Bamadauði er
mjög hár í mörjgum löndum Auslur-Evrópu
þar sem efnahagur er rýr og mikill launaó-
jöfnuður hefur ríkt, En hvemig er ástandið
á Islandi?
Islendingar em ein tekjuhæsta þjóð i
heimi og vemlegur jöfnuður er varðandi
aðgengi að heilbrigðisþjónustu hér á landi.
Sem dæmi má taka tölur um vistanir fólks
á sjúkrahúsum.
un til 4160 kvenna og 2786 karla á aldrin-
um 34-61 ára. Eftirfarandi kom í ljós:
Tafla 3: Munur á hlutfalli 46-61 árs
karla og kvenna sem unnu langa vinnu-
viku (áætlað 55 klst. eða lengur) á tíma-
bilunum 1967-69 og 1979-84.
1967-69 1979-84
46-61 árs 46-61 árs
íjöldi % fjöldi %
Konur 854 58,0 1968 81,1
Karlar 767 52,3 1048 46,3
Munur 5,7 34,9
Milli 80 og 90% kvenna á aldrinum 34-
61 árs vinna lengur en 55 klukkustundir á
viku en 47-66% karla. Þeir sem vinna
meira en 55 klukkustundir á viku eða vinna
mikla aukavinnu, kvarta mun meira um
Hjartavernd 1979—1981
50% t----------------------------------

^L
ÞREYTA HÖFUDVERKUR FRA VINNU VEGNA
VEIKINDA WEIRA
EN 8 DAGA A ARI
P<0.001
■ FINNST STARFIÐ
ANDLEGA
ERFITT
B EKKI ERFITT
Tafla 1: Hafa legið á sjúkrahúsum karl-
ar á Reykjavíkursvæði 46-73 ára.
fjöldi
Háskólamenntaðir eða hliðstæð menntun 306 76,8%
Stúdentspróf eða hliðstæð menntun 367 76,6%
Gagnfræðapróf og hliðstæð menntun 1574 77,1%
Bamaskólapróf eða minni menntun 999 75,3%
Alls 3246 76,6%
Heimild: Úr hóprannsókn Hjartavemdar.
Ekki má greina mismun milli stétta og
sker Island sig úr flestum nágrannalöndum
hvað þetta varðar. Ef litið er á dánartíðni er
þó verulegur munur milli stétta eins og sjá
má í næstu töflu.
Tafla 2: Vísitala dánartíðni karla. Island
1971-80. Allir karlar á Norðurlöndum
virkir í atvinnulífi = 100
3 h ^S^ÍS
ástand og
heilsufar
Störf bænda
52
Störf lækna og tannlækna
68
Störf faglærðra, iðnnema o.þ.1.72
Störf ófaglærðra við byggingar
83
Kennslustörf
Störf bifreiðarstjóra
Störf einyrkja annarra en bænda
88
90
93
Skrifstofustörf
önnur störf (þ. m. t. ótilgreind störO
97
Störf ófaglærðra við verslun og flutninga
Störf ófaglærðra við iðnað
103
106
109
Fiskveiðistörf
20
40
60
80
Vísitala
100
120
154
140
160
Trúlega má rekja þennan mun að
nokkru til mismunandi lífsstíls, þar á með-
al reykinga sem em algengari t.d. meðal
sjómanna og ófaglærðra en t.d. háskóla-
menntaðra. En þessi skýring nægir ekki.
Slysatíðni er t.d. langhæst á sjó og veruleg-
ur munur er á milli stétta varðandi aðbún-
að. Fleira mætti nefna til skýringar á þess-
um mun.
Vinna og streita
Vinnutími kvenna hefur lengst mikið á
undanfömum áratugum og heildarvinnu-
tími þeirra ef heimilisstörf em meðtalin er
mun lengri en karla. Vinnutími karla hefur
staðið í stað að nokkru leyti.
Heildarlaun kvenna á íslandi em aðeins
um 50% af heildarlaunum karla. Þetta hlut-
fall er 70% í Danmörku, Svíþjóð og Finn-
landi og 60% í Noregi (Norræna ráðherra-
nefndin 1988 og Streita, vinna og heilsa í
velferðarþjóðfélagi, eftir Ólaf Ólafsson).
Á árunum 1967-1985 vom þátttakend-
ur í hóprannsókn Hjartavemdar spurðir um
aðalvinnutíma, yftrvinnu, aukavinnu og
vinnu við heimilsstörf og náði þessi könn-
streitu og leita mun meira til heilbrigðis-
þjónustunnar en þeir sem ekki höfðu þær
kvartanir fram að færa. Næstu tvær myndir
sýna tengsl sjúkdóma og streitu.
Meðal þeirra er kvarta um streitu ber
mun meira á hjartasjúkdómum og háþrýst-
ing í ætt og hjá þátttakendum, magasjúk-
dómum, bakveiki, þreytu, höfúðverk og
fjarvistum frá vinnu en þeirra er ekki
kvarta undan slíku.
Það er athyglisvert að á ámnum 1967-
1976 nær tvöfaldaðist tíðni streitu meðal
fólks á Stór-Reykjavíkursvæðinu. Kvart-
anir um streitu em algengastar meðal
bænda og búaliðs.
Á þessum tíma jókst að vísu kaupmátt-
ur, en verðbólgan jókst gífurlega. Verð-
bólgan er streituvaldandi.
Vinnutími
bænda og búaliðs
Könnun okkar í Hjartavemd og pró-
fessors Jóhanns Axelssonar á heilsufari
karla 34-59 ára í dreifbýli og á Reykjavík-
ursvæðinu rétt fyrir 1970 leiddi eflirfarandi
í ljós:
Karlar í dreifbýli (Austurland) vinna
mun lengri vinnutíma en karlar á höfuð-
borgarsvæðinu. Tíðni strcitukvartana er
helmingi hærri, þeir taka 2,5 sinnum frekar
50%
■ FINNST STARRÐ
ANDLEGA
ERHH
B EKKI ERFITT
KRANSÆÐA— HAR BL0З HAFA LEITAÐ HAFA LEITAÐ
SJÚKDOUAR ÞRÝSTINGUR LÆKNIS LÆKNIS
I ÆTTINNI I ÆTTINNI VEGNA VEGNA
BAKVÐKI UAGASARS
* = P< 0,05
** = P< 0,01
*** = P< 0,001
lyf og nærri helmingur í dreifbýli er frá
vinnu vegna veikinda á árinu borið saman
við 21% Reykjavíkurkarla. Bendir því flest
til þess að mannlíf í sveitum sé erfiðara en
á mölinni. Við höfum oft beðið fjárveiting-
amefnd Alþingis um íjármagn til þess að
rannsaka þetta en ekki fengið nægjanlegar
undirtektir nefndarmanna.
Lífeyrir og vinnutími
Athyglisvert er að skoða vikuvinnu-
tíma eldra fólks á Reykjavíkursvæði.
Tafla 4: Hlutfall karla 60 ára og eldri
sem vinna lengri tíma en 55 klst. á viku á
Stór-Rey kj avíkursvæðin u 1979-1981.
Gjaldkerar, endurskoðendur 10,8%
Kennarar 12,9%
Skrifstofu-, verslunar-,
toll-, póst- og lögreglumenn 15,6%
Vömbílstjórar 20,8%
Iðnverkamenn 23,0%
Kaupsýslumenn (smáatvinnurek.) 29,0%
Háskólamenntaðir 29,1%
Stóratvinnurekendur 29,2%
Iðnaðarmenn, léttur iðnaður 31,2%
Aðrir atvinnurekendur 33,0%
Erfiðisvinnumenn 34,5%
Iðnverkamenn 36,0%
Leigubílstjórar 54,8%
Sjómenn 75,0%
Líklegasta skýringin á þessum mikla mun
er að sumar stéttir búa við mun ömggara
lífeyriskerfi en aðrar.
Hér á landi búa margir við velferð, en
ýms merki em þess að allstórir hópar hafa
orðið útundan í velferðinni. Og er þar helst
til að nefna ungt fólk sem býr við óheppi-
legar íjölskylduaðstæður, einstæðar mæð-
ur, fólk með langvinna sjúkdóma og eldra
fólk sem ekki býr í eigin húsnæði (lífeyris-
þegar).
I úttekt Hjartavemdar meðal um 7000
karla og kvenna á Reykjavíkursvæðinu á
ámnum 1967-1985 kemur í ljós að meðan
allar stéttir hafa bætt hag sinn vemlega
varðandi aðbúnað, húsnæði og þvíumlíkt,
hefur svo ekki orðið nema síður væri með-
al þeirra sem búa við langvinna sjúkdóma.
Þó að Island sé hátekjuland og hér líði
fáir beinlínis skort er ljóst að stéttamunur
er hér vemlegur t.d. varðandi heilsufar og
aðbúnað. Má þar nefna helst konur, ó-
faglært erfiðisvinnufólk m.a. til sveita og
fólk með langvinna sjúkdóma.
Heimijdir:
Ólafur Ólafsson: Mannvcmd. Fylgirit v. Heilbrigð-
isskýrslur nr. 2:2 1988.
Ólafur Ólafsson: Strcita, vinna og hcilsa í vclfcrð-
arþjóðfclagi. Fylgirit v. Hcilbrigðisskýrslur nr. 4
1989.
Ólafur Ólafsson: Aðbúnaður og lífshættir sjúklinga
á höfðuborgarsvæðinu á árunum 1967-68 og 1974-
84. Fylgirit v. Hcilbrigðisskýrslur nr. 5 1990.
Dánartíðni og starf á Norðurlöndum 1971-80. Nr.
49. Nord. stat. sckretariat,
Kaupmannah. 1988.
Ólafur Ólafsson
er landlæknir
Föstudagur 29. júní 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9