Þjóðviljinn - 02.11.1990, Qupperneq 12

Þjóðviljinn - 02.11.1990, Qupperneq 12
Flótti úr flokknum Samkvæmt nýrri skoðana- könnun sovéska dagblaðsins Komsomolskaja Pravda styðja að- eins 14% sovéskra kjósenda Kommúnistaflokkinn. Trúin á getu flokksins til að leysa aðsteðjandi vandamál hefúr minnkað, því i desember í fyrra sögðust 34% treysta ríkisstjóminni, og um 20% í ágúst síðastliðnum. Myndin sem hér fylgir er úr sovésku dagblaði og endurspeglar niðurstöðu skoðanakönnunarinnar. Sovéskir teiknarar þurfa ekki leng- ur að óttast kárinur af hendi flokks eða ríkis þótt þeir geri myndir eins og þessa. _ó|g EB-þróunar- aöstoð í vændi? Barbara Simons, þingkona þýskra jafnaðarmanna á Evrópu- þinginu í Strassbourg, hefur ásak- að framkvæmdanefnd Evrópu- bandalagsins fýrir „smánarlega notkun“ á fé til þróunaraðstoðar. Benti þingkonan á að sérstakur sjóður bandalagsins, sem ætlaður er til að styrkja samvinnuverkefni evrópskra fyrirtækja og fyrirtækja í þróunarlöndunum, hefði veitt sem svarar 19 miljónum ísl. króna í „þróunaraðstoð“ við uppbygg- ingu starfsemi þýsku ferðaskrif- stofunnar NUR í Thailandi. Segir þingkonan að yfir 60% þátttakenda í Thailandsferðum NUR séu karl- menn í leit að thailenskum vændis- konum. Mótmæli þingkonunnar urðu til þess að fjárveitingunni var ffestað þar til skýrari reglur yrðu settar um starfsemi sjóðsins. ólg/Spiegel Óvæntur skáldaheiður Vart er til svo aumt bæjarfélag á Ítalíu, að það efni ekki til bók- menntaverðlauna með einhverjum hætti, og eru slíkar verðlaunaveit- ingar nær daglega í fréttum. Sveit- arfélagið Riolo Terme i nágrenni Ravenna vildi ekki láta sitt eftir liggja og efndi til ljóðasamkeppni á dögunum. Eitt Ijóðanna sem hlaut viður- kenningu í samkeppninni bar nafn- ið „Non lo sapevo „ -Eg vissi það ekki. Það komu hins vegar vöflur á dómnefndina þegar ljóst var að höfundurinn var þjóðkunnur mað- ur: Licio Gelli, fyrrverandi æru- verðugur meistari frímúrarastúk- unnar P2. Gelli gengur frjáls á ítal- íu vegna læknisvottorðs, en hefur á undanfomum árum hlotið dómavegna fjársvika (gjaldþrot Ambrosiano-bankans) og verið orðaður við mörg helstu myrkra- verk og stórglæpamál sem framin hafa verið á Italíu á síðasta áratug (meðal annars fjöldamorðin í Bologna 1980). Það íylgir sögunni að hvorki borg- arstjórinn né aðstoðarmaður hans létu sjá sig við verðlaunaafhend- inguna. -ólg. Sagan í landslaginu Verndun og varðveisla þess umhverfis sem við lifum í skiptist venju- lega i tvær megingreinar, náttúruvernd, þar sem leitast er við að varð- veita einkenni landsins ásamt gróðri og dýralífi, og minjavernd, sem snýr að mannvirkjum fyrri tíma. Þessar greinar hafa báðar löggjöf að styðjast við, náttúruverndarlög og þjóðminjalög, og samkvæmt þeim lögum eru svæði friðlýst, sem talið er brýnt að varðveita. Mitt á milli er hins vegar það landslag sem maðurinn hefur umbreytt með nærveru sinni og nýtingu, og yfir vemdun þess ná engin lög. Menn lita almennt á slík svæði sem auðlindir, nytjaland sem beri að nýta áfram. Sá hugsunarháttur að þessi svæði hafi eitthvert menn- ingarsögulegt varðveislugildi er okkur Islendingum svo fjarlægur, að við eigum ekki orð yfir þau í tungu okkar. Skandinavar nefna slíkt „kulturlandskab" og mætti e.t.v. þýða hugtakið með orðinu mannvistarumhverfi. A dögunum var staddur hér á landi danski sagnffæðingurinn dr. Erland Porsmose, sem hefúr sér- hæft sig í rannsóknum á mannvist- arumhverfi og byggðasögu. Erland Porsmose er forstöðumaður Kert- eminde Museum á Fjóni og kennir við sagnffæðideild háskólans í Oð- insvéum. Hann á jafnffamt sæti í stjóm Nordisk Kulturlandskabsfor- bund, sem er félagsskapur þeirra faghópa sem tengjast umhverfinu í víðustu merkingu. Samtökin eru ung að árum, en hafa samt sem áð- ur unnið sér virðingarsess og eru umsagnaraðilar í skipulagsmálum í Noregi og Svíþjóð hvað varðar mannvistarumhverfi. Dr. Erland Porsmose hélt fyrir- lestur í Norræna húsinu sunnudag- inn 14. október s.l. og ræddi þar einkum um það starf sem hefúr ver- ið unnið í Danmörku, en rakti einn- ig starf Nordisk Kulturlandskabs- forbund. I fljótu bragði kann svo að virð- ast sem hagsmunir manns og nátt- úru rekist á og nægir að minna á umræður seinni ára um umhverfis- mál. Maðurinn er talinn óvinur náttúrunnar og því sé hagstæðast að halda þessum tveimur þáttum að- skildum. Náttúruvemd byggist að nokkru leyti á því að nærvera mannsins og áhrif hennar séu skað- leg og því beri að velja úr og af- marka ákveðin vemdarsvæði og girða þau af til að útiloka manninn. Varðandi mannvistammhverfi er þessu þveröfugt farið, því slíkt umhverfi er mótað af manninum í samspili hans við náttúmna. Þar af leiðir að það sem er áhugavert út frá sjónarmiðum þessara fræða em ein- mitt þau spor sem maðurinn hefúr skilið eftir sig i landslaginu. Af þvi að hver kynslóð hefúr markað sín spor verður landslagið mikilvæg söguleg heimild, að áliti Erlands Porsmoses víðtækari en nokkurt skjalasafn. Mörg slík ummerki má enn í dag sjá í umhverfinu með ber- um augum, önnur em dulin neðan- jarðar og þarfhast fomleifaupp- graftrar til þess að koma i ljós. Ef þessi ummerki em skýrð fyrir fólki er auðveldara að skilja gildi land- svæðisins og sögulega þýðingu þess. Við eram vön að líta á fegurð landslagsins, dýra- og plöntulíf landskabsforbund era samtök sem starfa á öllum Norðurlöndunum og em félagar um 600 talsins, úr fjöl- mörgum ffæðigreinum. Samtökin em einungis fjögurra ára gömul, en hafa nú þegar unnið stórfenglegt starf á sviði fræðslu um mannvist- arumhverfi og ráðgjöf varðandi varðveislu þess. Eins og áður er getið em samtökin formlegur um- sagnaraðili í Noregi og Svíþjóð. í Danmörku starfar N.K. hins vegar í mjög nánum tengslum við almenn náttúmvemdarsamtök og kemur sjónvarmiðum byggðasagnffæð- innar á ffamfæri í gegnum þau. í stjóm N.K. em fúlltrúar ffá öllum aðildarlöndum. Samtökin halda þing árlega á víxl í hveiju landi. Þá er fjallað um ákveðið meginefni sem tengist því landi sem stendur fyrir þinginu hveiju sinni. Þetta fyrirkomulag var valið vegna þess að þannig töldu menn starf samtakanna verða markvissara og eins til þess að vekja áhuga jafnt opinberra aðila sem og almennings á varðveislu mannvistaramhverfis. Samtökin gefa út fféttabréf, „Lommen", sem kemur út fjómm sinnum á ári og er vettvangur fyrir fféttir af helstu viðburðum á sínu sviði. Einnig gefa þau út ritið „Nor- disk bygd“ og hefúr hvert tölublað sérstakt þema, þar sem nánari grein er gerð fyrir ákveðnum rannsókn- um. Megintilgangur komu dr. Er- lands Porsmose hingað til lands var undirbúningur að úttekt og umfjöll- un Nordisk Kulturlandskabsfor- bund um Laugamesið sem mann- vistammhverfi. Auglýst hefúr verið nýtt deiliskipulag að svæðinu og því brýnt að slík úttekt fari ffam. Taldi hann Laugames hafa ómetan- legt varðveislugildi, þar sem á svæðinu mætti lesa nánast óslitna sögu landsins, auk þess sem náttúra þess er sérstæð. Hann lagði m.a. til að þar færi hið snarasta ffam fom- leifaffæðileg forkönnun sem m.a. fæii í sér fosfatgreiningu og fijó- komamælingar, og að því loknu it- arleg fomleifarannsókn. Erindi dr. Erlands Porsmose vekur óneitanlega til umhugsunar. T.d. umbreytast strendur landsins við það að uppfyllingar breyta sjó- lagi og þar með geta gömul um- merki um útræði farið forgörðum. Einnig verða óhjákvæmilega mikl- ar breytingar á ræktuðu landi nú þegar býli víðs vegar era óðum að fara í eyði. Það virðist þvi kominn tími til að við vöknum af Þymirós- arsvefni og tökum að gefa gaum því gildi sem verk fyrri kynslóða í land- inu hafa gefið því. -S(l þess og jarðfræði, en erum lítt þjálf- uð í að setja sögu mannsins inn í umhverfið og lesa sögulega ffam- þróun úr því, en það er einmitt saga mannsins sem gerir landsvæði áhugaverð. Sem dæmi um hvemig sjónar- mið náttúmvemdaraðila og byggðasagnffæðinga geta rekist á nefndi Porsmose að í Danmörku var fyrir nokkm leitast við að opna vatnaleiðir til þess að auðvelda göngu laxfiska í kjölfar breytinga á búnaðarháttum. Menn fóm með stórvirkar vinnuvélar á hvers kyns hindranir sem vom í vegi fyrir sam- bandi vatnakerfanna. Þar til byggðasagnffæðingar komust í spilið og upplýstu menn um að þama væri um að ræða hindranir af mannavöldum, svo sem stíflur fyrir vatnsmyllur, vöð, flóðgarða o.fl. Þegar menn gerðu séí grein fyr- ir að þama var eitthvað merkilegt á ferðinni settust þeir niður og endur- skipulögðu aðgerðir. í stað þess að eyðileggja þessi fomu mannvirki var víða t.d. komið upp laxastigum. Þetta taldi dr. Porsmose lýsandi dæmi um nauðsyn þess að geta les- ið ummerki mannlegra athafna úr umhverfinu og skilja til fúllnustu þær umbreytingar sem hafa orðið ffá þvf að land byggðist. í erindi sínu nefndi dr. Por- smose Þingvöll sem dæmi um svæði sem að vísu býr yfir fegurð, en það er ekki hennar vegna sem ferðalangar, innlendir jafnt sem er- lendir, þyrpast þangað. Menn vilja standa á þeirri jörð sem býr yfir svo ríkri sögulegri hefð sem raun ber vitni og skynja söguna í umhverf- inu. Enn auðveldara væri mönnum að skynja og skilja þessa sögu ef einhver ummerki um hana sæjust þar. Saga mannvistaramhverfis flallar einmitt um það, hvaða um- merki em varðveitt um fomt lands- lag sem liggur til gmndvallar nú- tímaumhverfinu. Á síðastliðnum áratug hefúr verið gert mikið átak í skráningu mannvistammhverfis i Danmörku, Noregi og Svíþjóð og í kjölfarið verið tekin ákvörðun um að skrán- ingin ein nægi ekki, heldur beri að stuðla að varðveislu ýmissa sér- stæðra landsvæða. Gmndvöllur slíkrar skráningar er að menn geri sér ljóst að nauðsynlegt sé að vita hvað þeir vilja varðveita og hvers vegna. Ef menn vita ekki nákvæm- lega hvað leynist í landslaginu og hvers vegna það hefúr varðveislu- gildi er heldur ekki hægt að skipu- leggja hvemig best sé að láta þau atriði í umhverfinu njóta sín sem hafa mest gildi. í erindi sínu rakti dr. Porsmose þróun danskra sveitaþorpa, hvemig skipulag þeirra hefúr verið fastmót- að ffá kristnitökutimanum, vegna þess að þorpskirkjan var ávallt stað- sett miðsvæðis. Síðan komu grei- famir á óðalssetrunum á 17. og 18. öld og skipulögðu Iandsvæðin og ræktunina. Á vegum margra óðals- greifa vora gerðar teikningar að fyrirmyndarbýlum og öll býli sama þorps byggð samkvæmt þeim og þannig mótaðist útlit hins dæmi- gerða danska sveitabæjar, þar sem íjórar húsalengjur umkringja lokað ferhymt svæði. Með breytingum í ræktunarfyrirkomulagi varð hið gamla þorpaskipulag iðulega óhentugt, en sterk hefð kom í veg fyrir að því væri breytt. Mörg af þessum dönsku glæsilegu óðals- setmm hafa fyrir löngu verið ffið- lýst skv. þjóðminjalögum vegna byggingarsögulegs gildis, þ.e.a.s. íbúðarhúsin, en einungis örfá ár em síðan menn töku að líta á setrin í heild, með smiðjum, gripahúsum, lystigörðum, skógum, túnum o.fl. sem heildarmynd af ffamleiðsluein- ingu með varðveislugildi í sjálfú sér. Óðalssetrin settu með starfsemi sinni mark sitt á stór landsvæði, og nú hafa nokkur slík verið valin sem dæmi sem ber að varðveita í heild. Á nokkmm stöðum hafa menn reynt að færa nútímaumhverfið í fýtTa form á ný. T.d. gera Svíar nú tilraunir með „gamaldags“ land- búnað, með því að veita bændum styrki til þess að vinna landið skv. fomum aðferðum, vegna þess að ef á að varðveita beitarland verður að beita á það; ef á að varðveita beða- sléttur i túni verður að slá það með orfi og ljá. Og í Danmörku, þar sem mjög lítið er eftir af ósnortnu nátt- úmumhverfi, gera menn tilraunir með að endurskapa vot- lendi og búa í haginn fýr- ir vaðfúgla, með því að fýlla upp í ræsi og skurði. Nordisk Kultur- Dr. Erling Porsmose: Byggðasagan býr í landslaginu og gefur því gildi fyrir komandi kynslóöir. Ljósm. Jim Smart. 12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 2. nóvember 1990

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.