Dagblaðið Vísir - DV - 08.06.1996, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 8. JÚNÍ 1996
15
Þaö eru aðeins þrjár vikur til
forsetakosninga. Aukin harka er
því að færast í kosningabarátt-
una sem lengi framan af var á
rólegu nótunum. Forsetakosn-
ingar eru um margt sérstakar.
Þar takast persónur á en ekki
fylkingar manna. Menn verða
því að treysta á mátt sinn og
megin, frammistöðu í kosninga-
baráttu, imynd og orðstír.
Skoðanakönnun sem DV birti
29. maí skýrði línur í kosninga-
baráttunni og kannanir sem
fylgt hafa í kjölfarið hafa i meg-
indráttum sýnt svipaða niður-
stöðu. Nú síðast birtist könnun
sem unnin var sameiginlega fyr-
ir Stöð 2 og DV. Hún sýnir, líkt
og verið hefur, að Ólafur Ragnar
Grímsson heldur umtalsverðu
forskoti en Pétur Hafstein er
með afgerandi stöðu í öðru sæti.
í þessari nýju könnun tapa þeir
báðir lítillega og aðrir auka við
sig. Röð frambjóðenda helst þó
óbreytt. Á eftir Pétri er Guðrún
Agnarsdóttir, þá Guðrún Péturs-
dóttir og loks Ástþór Magnús-
son.
Sjónvarpsþáttar
beðið
Nýja könnunin er tekin eftir
umræðuþátt á Stöð 2 fyrr í vik-
uxmi. Þess þáttar var beðið með
eftirvæntingu. Þar hittust fram-
bjóðendumir fimm fýrst í sjón-
varpskappræðu. Frambjóðendur
höfðu kvartað undan því að
kynning í sjónvarpi væri seint á
ferðinni. Umræðuþátturinn var
því kærkominn fyrir frambjóð-
endur og ekki síður kjósendur
embætti með sóma, hver sem
hann verður.
Embætti þjóðhöfðingjans er um
margt sérstakt. Forseti íslands
er hafinn yfir flokkadrætti og
dægurþras. Engu að síður er
hann og á að vera virkur þátt-
takandi í þjóðlífmu, jafnt á há-
tíðarstundum sem erfiðleikatím-
um. Forsetinn þarf að vera
mannblendinn og hafa gaman af
því að hitta aðra. Um leið setur
embættið honum nokkrar skorð-
ur. Það hlýtur því að vera vandi
hverjum forseta að koma í veg
fyrir einangrun í embætti. Hann
má ekki fjarlægjast þjóð sína.
Vigdísi hefur tekist vel að
rækja skyldur sínar í forseta-
embætti. Hún er virðuleg, svo
sem hæfir embættinu, en um
leið alþýðleg. Henni er annt um
uppvöxt hinna ungu, mannrækt
og menningu. Þá hefur henni
tekist öðrum betur að hug-
hreysta og styrkja. Sá mikilvægi
þáttur kom berlega í ljós þegar
hún vottaði syrgjendum á Flat-
eyri og í Súðavík samúö sína og
hughreysti þá í mikilli sorg. í
litlu samfélagi eru slíkir eigin-
leikar afar þýðingarmiklir.
Völd forseta
Tvennt ber hæst þegar rædd
eru völd eða valdaleysi forseta.
Þau mál eru því eðliiega til um-
fjöllunar fyrir kosningar. Hið
fyrra er málskotsréttur forseta.
Hann getur skotið samþykkt Al-
þingis til þjóðaratkvæða-
greiðslu. Allir núverandi for-
setaframbjóðendur hafa lýst því
yfir aö til greina komi að nota
þennan rétt við afar sérstakar
sem þurfa að gera upp hug sinn.
Dæmin sanna, bæði erlendis og
hérlendis, að sjónvarpskappræður
geta skipt talsverðu um fylgi
frambjóðenda. Þessi fyrsti þáttur
varð tæpast til þess. Hann fór til-
tölulega rólega fram. Segja má að
frambjóðendur hafi leikið vamar-
taktík. Þeim var í mun að leika
ekki af sér og pökkuðu því í vörn.
Það tókst þeim. Allir komu heilir
hildi frá. Á sama hátt má segja að
enginn hafi verið verulega sókn-
djarfúr og þar með skorað glæsi-
lega.
Þessi aðferð er skiljanleg frá
sjónarhóli frambjóðenda þótt
áhorfendur hefðu gjarnan viljað
meiri átök. Formið býður heldur
ekki upp á miklar sviptingar.
Hringurinn er farinn milli fimm
frambjóðenda. Það skapast því
ekki sú spenna sem er til dæmis í
hörðum kappræðum tveggja
keppinauta. Enda varð niðurstað-
an sú að stuðningsmenn stóðu í
stórum dráttum með sínum
manni og þótti hann koma best út
þegar könnuð var frammistaða
einstakra frambjóðenda.
Meiri spenna
síðast
Kosningabaráttan nú þróast
með öðrum hætti en var árið 1980.
Þá þótti fljótlega ljóst að baráttan
milli Vigdísar Finnbogadóttur og
Guðlaugs Þorvaldssonar yrði
hnífjöfn. Skoðanakannanir sýndu
að þessir tveir frambjóðendur
höfðu talsverða forystu á Albert
Guðmundsson og Pétur Thor-
steinsson. Vigdís og Guðlaugur
skiptust á að hafa forystu í skoð-
anakönnunum en fylgismunur
var vart marktækur. Fyrir áhuga-
menn um kosningar er slík kosn-
ingabarátta miklu skemmtilegri
heldur en sú sem nú stendur.
Kannanir um nokkra hríð hafa
sýnt það mikla yfirburði Ólafs
Ragnars Grímssonar. Fyrir pistil-
skrifara, sem lengi hefur verið í
blaðamennsku og horfir á kosn-
ingar frá sjónarhóli 'fréttagildis,
er óskin sú að kosningabarátta Sé
jöfn og spennandi. Súr fróma ósk
er algerlega óháð þvLfiýerjir eru í
framboði.
Skoðanakannanir sýna stöðuna
á hverjum tíma. Þar hefur bilið
verið svo mikið að ekki er hægt
að tala um spennandi baráttu.
Könnun DV, þegar réttur mánuð-
ur var til kosninga, sýndi þó að
Pétur Hafstein hafði saxað veru-
lega á forskot Ólafs Ragnars. Þrjár
skoðanakannanir í þessari viku
hafa ekki sýnt stórar breytingar
frá þeirri könnun þótt fylgi ein-
stakra frambjóðenda hafi færst
um fá prósentustig til eða frá.
■ Lokaspretturinn er fram und-
an. Þrjár vikur eru tii stefnu.
Ekki er að efa að frambjóðendur
leggi sig ailir fram um að nota
þann tíma til hins ýtrasta til þess
að kynna sig persónulega og
stefnumálin um leið. Allir hafa
verið á ferð um landið og aliir
Jónas Haraldsson
hafa þeir auglýst sig í fjölmiðlum,
misjafnlega mikið þó.
Mikilvægi
forsetaembættisins
Embætti þjóðhöfðingjans er
mikilvægt þótt deilt sé um völd
forseta íslands. Það skiptir því
miklu hver fer með húsbóndavald
á Bessastöðum. Forsetinn er sam-
einingartákn þjóðarinnar og kem-
ur fram fyrir hennar hönd. Það
hvílir því mikil ábyrgð á þeim
manni, karli eða konu, sem emb-
ættinu gegnir. Hver sá sem býður
sig fram til þessa starfs verður að
vera viðbúinn því að hans lífsbók
sé opnuð og ferill allur og fram-
ganga skoðuð. Þar má ekkert vera
sem skyggir á hið virðulega emb-
ætti.
Óhætt er að segja að íslending-
ar séu sáttir við þá fjóra einstak-
linga sem gegnt hafa embættinu
frá stofnun lýðveldisins. Hver og
einn þeirra setur auðvitað sitt
mark á embættið. Það hefur verið
að þróast jxessa rúmlega hálfu öld.
Núverandi forseti, Vigdís Finn-
bogadóttir, hefur notið óskoraðs
trausts þjóðar sinnar þau fjögur
kjörtímabil sém hún hefur gegnt
embætti. Á sínum tíma var Vigdís
þó aðeins kosin með um þriðjungi
atkvæða.
Kjör Vigdísar vakti mikla at-
hygli, enda brotið blað er kona
var kosin þjóðhöfðingi. Hún hefur
hvarvetna hlotið athygli og notið
aðdáun^f. Gildir það jafnt innan-
lands sem utan. Það er því eftirsjá
að Vigdísi úr forsetaembætti þótt
menn virði ákvörðun hennar um
að hætta nú. Maður kemur enda i
manns stað og enginn efi er um
það að fimmti forseti lýðveldisins
leggur sig fram um að gegna því
aðstæður. í rúmlega hálfrar aldar
sögu forsetaembættisins hefur
aldrei reynt á þetta. Miðað við
okkar þjóðskipulag er ólíklegt að
á þetta reyni. Þótt heimildih sé
fyrir hendi má mikið ganga á
áður en forseti nýtir sér hana.
Hins vegar má líta á þessa heim-
ild sem öryggisatriði eða trygg-
ingu fyrir því að fá fram þjóðar-
vilja.
Hið síðara eru afskipti forseta
af stjórnarmyndun. Þar getur
reynt á forseta íslands gangi
stjórnmálamönnum illa að koma
á laggirnar starfhæfri ríkisstjóm.
Ábyrgðin er hins vegar alþingis-
manna að sjá þjóðinni fyrir ríkis-
stjórn sem styðst við meirihluta
Alþingis. Á sama hátt má líta þá
það sem öryggisatriði eða trygg-
ingu að forseti geti myndað ríkis-
sljórn utan þings bregðist það.
Hið sama gildir hér og í hinu
fyrra að ólíklegt er að á þetta
reyni. Það kennir sagan okkur
þótt dæmi sé um utanþingsstjóm
frá ríkisstjóratíð Sveins Björns-
sonar.
Nýr þjóðhöfðingi verður kosinn
eftir þrjá vikur. Það er því eðlilegt
að spenna magnist þegar kosn-
ingabaráttan fer að nálgast há-
mark. Á lokasprettinum reynir
bæði á snerpu og úthald frambjóð-
endanna. Það verður aðeins einn
sigurvegari en aðrir halda fullri
sæmd verði baráttan drengileg.