Dagblaðið Vísir - DV - 29.06.1996, Qupperneq 10

io uppeldismál
í leikjum barna má oft sjá hvern-
ig þau óafvitandi túlka kynjamun-
inn. Rannsóknir hafa verið gerðar á
bamaleikjum og í Danmörku komu
út í vetur niðurstöður Jans Kamp-
manns uppeldisfræðings í bókinni
„Berns legekultur", Leikjamenning
barna.
Dæmigerður leikur
Það er ekki óalgengt að sjá tvær
telpur, um 4 ára, leika þannig að
önnur sé mamma og hin stóra syst-
ir. Mamman eldar á meðan stóra
systir gerir heimavinnu fyrir skól-
ann sem hún reyndar vill ekki gera
og reitir þannig mömmuna til reiði.
Svo sér stóra systir eftir óþekktinni
og sættist við mömmu sína. En fyrr
en varir þráast hún aftur við heima-
lærdóminn og mamma reiðist aftur.
Þannig gengur leikurinn á víxl og
stelpumar skemmta sér konunglega
LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1996 Jj"V
um og taka stundum loforð af þeim
heppnu um að segja engum frá.
Leikfangið þjónar í báðum tilvikum
einhverjum tilgangi.
Uppeldið vísar veginn
Á fyrirlestri, sem Jens Kamp-
mann hélt í Árósum fyrir skömmu,
kom fram að munur kynjanna á
barnsaldri kæmi ekki aðeins fram í
leik heldur líka i hversdagslífinu
sem mjög er byggt á kvenlegu upp-
eldi. Kampmann telur þær konur,
sem þurfa að refsa strákum, gera
það oft með bros á vör. Dæmi um
það er þegar draga þarf drengi niö-
ur af girðingu, kannski í tíunda
skiptið sama daginn. Þegar grípa
þarf í taumana hjá tveimur stúlk-
um, sem eru að áreita leikfélaga, er
ekkert skilningsríkt bros til staðar
heldur eru þær strax látnar vita að
svona hegðun verði ekki liðin. Þær
í hlutverkunum. Seinna slást svo
drengir í hópinn og fá hlutverk litla
bróður og ungbarns. Stelpan í
mömmuhlutverkinu ákveður að
leikurinn verði þannig að ungbarn-
ið gráti og vilji ekki sofa. Einhver
tími fer því í að hugga barnið sem
lætur þó ekki segjast og öskrar af
fullum krafti. Á meðan fer litla
bróður að leiðast og að lokum, til að
fá Qör í leikinn, hleypur hann að ná-
lægu dúkkuhúsi, hristir það og
skekur og öskrar, „eldur, eldur,
hjááálp“. Ungbaminu líst síður en
svo illa á þessa nýju mynd sem leik-
urinn hefur tekið á sig og hoppar úr
hinu ímyndaða rimlarúmi og kem-
ur íbúum dúkkuhússins til bjargar
frá eldsvoðanum.
vísindi
Eðlismunur á leikjum
kynjanna
Svona dæmi hefur danski rann-
sóknarmaðurinn Kampmann notað
til að lýsa muninum á leikjum
drengja og stúlkna. Hann telur leiki
stráka tilgangsleiki eins og slökkvi-
liðsmaðurinn í dæminu. Stúlkur
leiki sér hins vegar þannig að sam-
band milli þeirra hlutverka sem
leiknir eru komi sem mest í ljós.
Rannsókn, sem Þórdís Þórðardóttir
uppeldisfræðingur gerði vegna BA-
ritgerðar sinnar, sýndi líka að leik-
ir drengja einkennast af stórum
hreyfingum en leikir stúlkna af fín-
gerðum.
Rannsóknir hafa líka sýnt að
strákar geti leikið saman á þann
hátt að allir séu sama sögupersón-
an. Persónan sem slík virðist ekki
skipta máli. Þetta er ekki algengt á
meðal telpna. Þar eru samskipti
milli persónanna aðalatriðið og
þætti fráleitt að fleiri en ein
mamma væri í sama leiknum.
Fjöldi leikfálaga
Kynjamunur í barnaleikjum sést
líka ef litið er á leikhópinn. Stelpur
eru taldar leika í afmörkuðum vina-
hópi, oft ekki stórum, þar sem
ókunnugir eiga erfitt uppdráttar.
Öðruvísi er leikhópur stráka. Þeir
eru opnir og ef t.d. ókunnugur
strákur biður um að fá að vera með
nokkrum strákum í Löggu og bófa
er honum umsvifalaust fengið hlut-
verk. Ef hann svo allt í einu hættir
að vera með er það ekki heldur til-
tökumál. Vandamál koma ekki upp
nema nýi strákurinn ætii að taka
stjórn leiksins í sínar hendur. Þór-
dís telur að bæði kynin leiki öðru-
vísi í hópi beggja kynja heldur en í
hópi barna af sama kyni.
Meðferð leikfanga er og ólík milli
kynjanna. Drengir, sem koma með
leikfang inn í hóp barna, sýna strax
öllum leikfangið og semja jafnvel
við einhverja um not þess gegn því
t.d. að fá að vera með í leik. Stúlk-
ur, í sömu aðstöðu, halda fast í hlut-
inn og sýna hann eingöngu útvöld-
eru strax teknar fyrir því þær
brjóta gegn kvenlegu viðmiði þess
sem refsar. Strákamir eru látnir
vita að þeir brjóti gegn reglum en
um leið er atferli þeirra viðurkennt,
að mati Kampmanns. í rannsókn
Þórdísar kom fram munur á tíðni
ávíta hjá leikskólakennurum. í ljós
kom að strákar voru skammaðir oft-
ar að mati kennaranna sjálfra.
Sem lausn á þessu telja margir að
karlmenn þurfi að vera, meira til
staðar á uppeldisstofnunum sem
dagheimili og leikskólar eru. Það sé
ekki bara gott fyrir drengina heldur
og líka nauðsynlegt fyrir stúlkur,
veitir þeim tækifæri til að losa sig
frá hefðbundnum kvennahlutverk-
um. -saa
Tannlaus kóngur og
ægifagurt hálsmen í Mayagröf
Fornleifafræðingar
hafa uppgötvað forna
gröf inni í regnskóg-
um Mið-Ameríkurík-
isins Belís sem hefur
hugsanlega að geyma
tannlausar líkamsleif-
ar smákóngs eins sem
var kallaður „fugla-
jagúarinn", eða
kannski leifar eftir-
manns hans, auk þess
sem þar er að fínna
forkunnarfagurt háls-
men úr jaði. Gröfin, í
borginni La Milpa
sem var til fyrir
komu Kólumbusar til
Ameríku, er frá árinu
Beinagrind Maya-smákóngsins sem fannst inni í regnskógum Belís.
dauða sinn,“ segir
Hammond.
í hálsmeninu eru perl-
ur af mismunandi lög-
un og stærð en þær
eru allar i fölum epla-
grænum lit. Enn ein
perlan, á stærð við
kirsuber, var sett í
munn kóngsins, senni-
lega til að taka við
andanum.
Konungurinn var um
160 sentímetrar á hæð
og milli 35 og 50 ára
gamall, að mati fræði-
manna. Hann var
tannlaus og ástand
kjálkabeinsins sýnir
Siglingar og súrt
regn
Svo mikla brennisteinsmengun
leggur af skipum að hún gæti gert
að engu þá minnkun á súru regni
| sem verður með tilkomu loftsía á
raforkustöðvar. Þetta kemur fram
j í grein í tímaritinu New Scientist.
Mengun af völdum verksmiðja
og raforkuvera í Evrópu og Norð-
I ur- Ameríku á að minnka um allt
að 87 prósent miðað viö það sem
var árið 1980 vegna notkunar loft-
sía og bætts eldsneytis. Skip
I brenna hins vegar enn ódýrri og
skítugri olíu með miklu brenni-
| steinsinnihaldi.
Lars Bru, starfsmaður norska
1 umhverfisráðuneytisins, segir að
þáttur skipa í brennisteinsmeng-
un muni aukast verulega, nema
eitthvað sé að gert.
Erfitt að vera
kónguló
Það ku ekki tekið út með sæld-
| inni að vera kvenkónguló í
Negev-eyöimörkinni í ísrael. Um-
rædd kvendýr verpa aðeins ein-
um eggjapoka en geta komið með
varapoka ef fyrsta varpið mis-
: ferst, segja vísindamenn við Ben
I Gurion háskólann.
Seinþroska karlkóngulær, sem
þrá ekkert heitara en að finna
óspjallaða mey til að geta unga
| með, eiga til að eyðileggja egg og
þvinga kvendýrið til að verpa á
ný. Ungamir drepa svo kvendýrið
I og éta 2 til 3 vikum eftir varp.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
450 eftir Krist.
Norman Hammond,
breskur fornleifafræðingur og annar
stjórnenda leiðangursins, skýrði frá
fundi sínum á ráðstefnu um konunga
Maya-indíána og stríðsrekstur þeirra
í Lundúnum fyrir skömmu.
Gröfin í La Milpa var ómerkt og
hafði því aldrei, sem betur fer fyrir
fornleifafræðingana, orðið fyrir barð-
inu á grafarræningjum sem hafa
lengi skemmt grafir í leit sinni að eð-
alsteinum og verðmætum munum.
En sú staðreynd að gröfin var ómerkt
bendir til að sá sem þar er grafinn sé
ekki sérlega merkilegur, að sögn
Hammonds. Á blómaskeiði La Milpa
voru íbúar hennar um fimmtíu þús-
und en konungurinn í gröfinni
stjómaöi henni ekki á þeim tima.
Þrátt fyrir það var jaðahálsmenið,
höfuð af hrægammi, stórkostlegt,
miklu stórbrotnara en eyrnaskrautið
og annað skart sem kóngurinn var
með. „Það voru annars flokks hlut-
ir,“ segir Hammond.
„En konungsdjásnið sem sett var á
líkið eftir að því hafði verið komið
fyrir í gröfinni var virkilega stór-
kostlegt, einstakt dæmi um gim-
steinalist Maya-indíánanna,“ segir
hann enn fremur. Og bætir við að lík-
lega hafi sjálfur jaðinn komið frá
stað einum í Gvatemala, um 400 kíló-
metra frá La Milpa.
Hrægammurinn táknaði guð eða
konung í augum Mayanna sem litu á
sinn eigin konung sem guðlega veru.
„Hann var tengiliður við guðina og
heiminn handar grafar á meðan
hann lifði en tekinn í guðatölu og til-
beðinn sem forfaðir og guð eftir
að hann missti þær all-
ar á meðan hann lifði,
„Það er óvenjulegt. I flestum Maya-
gröfum voru tennurnar í betra ásig-
komulagi en beinin,“ segir Hamm-
ond. Konungurinn hafi því annað
hvort þjáðst af fæðingargalla sem
kom niður á tönnunum í honum eða
þá að hann borðaði ekki skynsam-
lega.
La Milpa uppgötvaðist árið 1938 en
það var ekki fyrr en seint á níunda
áratugnum að staðurinn komst í
vegasamband. Hammond hóf rann-
sóknir sínar þar árið 1992 og ári síð-
ar fann flokkur hans kalksteinslög og
tinnuflögur sem reyndust vera fyll-
ingin í göngunum að grafhvelfing-
unni. Sú var á stærð við lítinn fólks-
bíl og var 3 metra undir yfirborði
jarðar.
Vísindamenn frá Frakklandi
| og Taílandi segjast hafa uppgöt-
vað það sem þeir kalla afa allra
; grameðla, eða týrannósárusa, en
slíkar risaeðlur voru kjötætur og
afskaplega grimmar.
Nýja risaeðla þessi er tuttugu
milljón árum eldri en sú elsta
I sem vitað var um til þessa. Það
kann að sanna að dýrategund
þessi sé mun eldri en talið var og
að hún hafi þróast í Asíu.
Skepnan mun hafa verið um
j 6,5 metrar að lengd, um það bil
helmingi minni en þekktasti af-
komandi hennar, sjálfur Tyrann-
osaurus Rex.
Ný leið til að
hreinsa vatn
Finnskir vísindamenn hafa
| kynnt nýja aðferð við að hreinsa
drykkjarvatn, miklu ódýrari en
Ihefðbundnar aðferöir og gæti
sparað hundruð milljarða króna.
Aðferðin sem Pertti
Martikainen og félagar hans í
borginni Kuopio duttu niður á
felst í því að fjarlægja fosföt úr
drykkjarvatni og gaf það jafn
góða raun og aö hella í það klóri
eða ósoni. Og ódýrara var það.
Þótt fiest lífræn efni í vatni séu
skaðlaus geta þau gert örverum
j kleift að dafna og menga vatnið.
Finnarnir komust að því að ör-
veruvöxturinn veltur á magni
I fosfata í vatninu.
Bandaríkjamenn verja rúm-
| lega 300 milljörðum króna árlega
til vatnshreinsunar með gamla
laginu.