Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1996, Blaðsíða 27

Pröstur Eysteinsson, aðstoðarskógræktarstjóri á Hólasandi, stendur í förunum eftir lúpínusáningarvél. Eins og sjá má er sandurinn alger eyöimörk en lúpínan er að sögn Sveins Runólfssonar
landgræðslustjóra alger forsenda þess að græða upp þessa manngerðu eyðimörk, eins og Sigurjón Benediktsson, forystumaður samtakanna Húsgull, nefnir Hólasand. DV-mynd Andrés Arnalds
Umhverfismatið á ræktun Hólasands:
Afangasigur talsmanna
svartrar gróðurvemdar
- lúpínan besta og ódýrasta plantan til uppgræðslu Hólasands. segir landgræðslustjóri
Verulega harðar deilur hafa verið
á síðum DV í vikunni sem er að líða
um úrskurð skipulagsstjóra ríkisins
varðandi uppgræðslu Hólasands
norðvestur af Mývatni. Úrskurður-
inn var felldur í kjölfar umhverfis-
mats sem gert var að kröfu Náttúru-
vemdarráðs.
Mörgum flnnst það undarlegt að
krafist sé umhverfismats á aðgerðir
sem hafa þann tilgang að stöðva
frekari eyðingu gróins lands og
græða upp eyðimörk en deiluefnið
er í raun ein einasta jurt, ala-
skalúpínan. Fólk innan samtakanna
Húsgulls, sem haft hefur forgöngu
um uppgræðslu Hólasands, segir að
með umhverfismatinu og úrskurði
skipulagsstjóra vegna Hólasands-
verkefnisins hafi fjendur lúpinunn-
ar og talsmenn svartrar gróður-
verndar á íslandi unnið áfangasig-
ur. Óskar Magnússon, forstjóri Hag-
kaups sem lagt hefur til fjármagn til
uppgræðsluverkefnisins, sagði í DV
í gær að spurning væri hvort úr-
skurðurinn táknaði að skipulagsyf-
irvöld teldu það hagfelldara að
áhugafólk væri yfirleitt ekki að
vasast í landgræðslumálum.
10 ferkílómetra
grasrækt
- fáránleg kvöð
Samkvæmt úrskurði skipulags-
stjóra er það meginskilyrði fyrir
uppgræðslunni á Hólasandi að
ræktað verði 200 metra breitt gras-
belti meðfram jöðrum Hólasands,
samtals 10 ferkílómetrar. Þetta á að
verða eins konar varðbelti til að
vama því að alaskalúpínan nái að
sá sér út frá Hólasandi og kaffæri
kannski gróður í mólendi umhverf-
is sandinn og svo ekki síður í gróð-
urlendi á bökkum Laxár og um-
hverfis Sandvatn.
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri segir við DV að hætta á að svo
fari sé engin. Lúpínan taki sér ekki
bólfestu í grónu landi en á þeim
stöðum sem hún geti þrifist, á Lax-
ársvæðinu og við Sandvatn þar sem
gróðurfar er rýrt, sé hún þegar
komin fyrir löngu og lúpínan á
Hólasandi muni þar í engu breyta.
Sigurjón Benediktsson, tannlækn-
ir á Húsavík og forystumaður sam-
takanna Húsgulls, segir við DV að
þessi fyrirskipaða grasrækt um-
hverfis Hólasand sé fáránleg. Fyrir
utan það að vera vita gagnslaus,
vegna þess að engri hættu stafi frá
lúpínu á Hólasandi þá verði hún
rándýr og enginn af þeim sem
styðja vilja ræktunarverkefnið hafi
áhuga á að sólunda fé i gagnslausa
grasrækt.
í grein í Morgunblaöinu í gær
segir Sigurjón það með ólíkindum
að lögum, sem ætlað er að koma í
veg fyrir stórkostieg náttúruspjöll af
völdum framkvæmda, skuli með
þessum hætti beitt til þess að koma
í veg fyrir að eðlileg landgæði verði
endurheimt og jarðvegstapi verði
snúið i sókn á 130 ferkílómetra
manngerðri eyðimörk.
Hin ógurlega
alaskalúpína
Það er því ótti við að lúpína nemi
land í gróðurrikinu umhverfis sand-
inn sem er forsenda skilyrðisins um
grasbeltið mikla. í athugasemdum
við uppgræðsluáætlun Landgræðsl-
unnar á Hólasandi segir stjóm Nátt-
úrurannsóknarstöðvarinnar við
Mývatn að Laxá muni breyta veru-
lega um svip ef lúpína nær að breið-
ast út um bakka og eyjar eða í mó-
lendi og við því beri að spoma. Sár-
lega skorti á þekkingu á vistfræði
og lúpínu, reynslu af sáningu henn-
ar og aðferðum við að hafa hemil á
útbreiðslu hennar
Hvað er það við lúpínuna sem
skiptir mönnum í andstæðar fylk-
ingar? Spurningunni er ekki
auðsvarað en kannski liggur ein-
hver skýring á þrasinu um lúpín-
una í þeirri þrætubókaríþrótt ís-
lendinga að rífast gríðarlega um
aukaatriði og gera aukaatriði mála
að aðalatriðum.
Ekki er ætlunin að skilgreina hér
sálarlif íslensku þjóðarinnar út frá
þrasi um nýbúa í íslenskri flóm en
staðreynd er að alaskalúpínan er
Fréttaljós
á laugardegi
Stefán Ásgrímsson
mjög öflug jurt til uppgræðslu á
gróðursnauðu landi. Hún er mjög
harðger og rótfestist tryggilega í
næringarsnauðum jarðvegi, þolir
umhleypinga vel og vex í þéttum
breiðum sem verður til þess að upp-
blástur stöðvast. Þá framleiöir hún
köfnunarefni og myndar þannig
smám saman næringarríkan jarð-
veg sem annar gróður þrífst í.
Þannig víkur hún smám saman fyr-
ir öðrum gróðri eftir því sem tímar
liða.
„Minkur" eða
bjargvættur
Andstæðingar lúpínunnar telja
lúpínuna skaðvald í íslensku gróð-
urríki. Þessi erlenda, aðkomna og
aðsópsmikla jurt spilli hinu smá-
vaxna og á stundum lítt sýnilega
gróðurríki landsins og gerbreyti
ásýnd þess til hins verra. Orð eins
og minkur í íslensku flómnni heyr-
ast gjaman í þessu sambandi.
Fylgjendur lúpínunnar benda
hins vegar á kosti hennar við að
rækta upp gróðursnauð eða gróður-
laus svæði og Landgræðslan, skipu-
leggjandi og framkvæmdaaðili upp-
græðslu Hólasands, segir í greinar-
gerð vegna umhverfismatsins um-
deilda að sjálfgræðsla melajurta á
Hólasandi sé svo hægfara að þær
nái ekki að hefta jarðvegseyðingu.
Því valdi skortur á fræuppsprettum,
næringarskortur í jarðvegi auk
mikilla frosthreyfinga sem drepi
ungplöntur á fyrsta vetri. Sáning
lúpínu er talin eina aðferðin sem
hægt sé að beita við að klæða 13.000
hektara lands á 30 áram, án þess að
það kosti hundruð milljóna. Lúpínu
þurfi ekki að sá nema í hluta svæð-
isins en síðan sái hún sér sjálf.
Umhverfismat á
endurheimt landgæða
Mat á umhverfisáhrifum skal
fara fram samkvæmt lögum þegar
farið er í stórframkvæmdir sem fyr-
irsjáanlega munu breyta umhverfi
og landkostum og hugsanlega gætu
spillt umhverfi, svo sem þegar reist
er nýtt álver, fljót em virkjuð og
raforkuver reist. Ekkert er hins veg-
ar um það í lögunum um að um-
hverfismat skuli fara fram þegar
fyrirhugað er að rækta upp ógróið
land til að stöðva sandfok og gróður-
eyöingu en slíkt verður 1 hugum
flestra seint talið til landspjalla.
Möguleiki er hins vegar bundinn
í þessi lög að hver sá sem telur aö
fyrirhuguð framkvæmd muni hafa
umtalsverð umhverfisáhrif geti til-
kynnt þann grun sinn til umhverfis-
ráðherra og krafist umhverfismats
og ákveður ráðherra síðan hvort
svo verður gert eða ekki.
Endurheimt Hólasands
Hólasandur hefur ekki alla tíð
verið eyðimörk því að á fyrri öldum
var þarna gróið land, eins og raun-
ar bæöi Mývatnsöræfi og Hólsfjöll
vom að stóram hluta. Gróðurfars-
fræðimenn telja að það séu einkum
umsvif manna, sérstaklega eldivið-
arþörf þeirra og þörf fyrir bithaga
fyrir búfé, sem hafi eytt gróðrinum
um aldirnar, auk þess sem náttúru-
leg áhrif hafi þar einnig lagst á
sveif, bæði breytingar á veðurfari,
eldsumbrot og jafnvel kvikuhreyf-
ingar neðanjarðar sem breyttu
grunnvatnsborði.
Telja verður að landsmenn séu
vel flestir sammála um það mark-
miö að stöðva uppblástur og land-
eyðingu og einmitt í Skútustaða-
hreppi er mikið verk að vinna í
þessum efnum. Gríðarlegt magn af
sandi berst með vindum sunnan af
miðhálendinu inn yfir Mývatnsör-
æfi sem ógnar hinu gróna landi, sér-
staklega austan Mývatns. Nú hefur
tekist samkomulag milli Land-
græðslunnar og landeigenda í
Skútustaðahreppi um að friða Mý-
vatnsöræfi og girða þau af en frá
þessu var sagt í frétt DV sl. vor.
Ein sandtungan af miðhálendinu
feykist sunnan að milli Bláfjalls og
Sellandafjalls og stefnir til Dimmu-
borga og mun fyrirsjáanlega færa
þær í kaf, verði ekkert að gert. Ein-
mitt þessa dagana er veriö að setja
girðingu niður við norðurenda þess-
arar sandtungu og verður sáð innan
hennar til að stöðva frekari framrás
sandsins og koma í veg fyrir að
hann kaffæri helstu náttúruperlu
landsins.
Að sögn Sveins Runólfssonar
landgræðslustjóra hefur náðst full
sátt við bændur í Skútustaðahreppi
um þessar girðingar og friðunarað-
gerðir sem raunar era algerar nauð-
varnaraðgeröir gegn framrás sands-
ins og landeyðingarinnar.
Hluti þess samkomulags er upp-
græðsla Hólasands og samstarfs-
nefnd Landgræðslunnar og bænda
telur að Hólasandsuppgræðslan sé
forgangsverkefni því að með þvi að
endurheimta gróðurþekju, og þar
með beitarland á Hólasandi, skapist
langþráð svigrúm til að einhenda
sér í stórverkefnið endurheimt
gróðurþekju á Mývatnsöræfum.
-SÁ
1