Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.1996, Síða 15

LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1996
15
„Höfundar þeirra nokkur hundruð bóka sem koma munu út fyrir þessi jól hafa væntanlega flestir lokið verki sínu. Allt er hins vegar enn á fullu hjá bókaforlögum, prentsmiðjum, bók-
bandsstofum og öðrum þeim aðilum sem framleiða, gefa út og dreifa bókunum. Þeirra vertíð er að hefjast fyrir alvöru."
Þessar vikumar er vmdirbún-
ingur fyrir svokallað jólabókaílóð
í fullum gangi víða um land.
Höfundar þeirra nokkur hundr-
uð bóka sem koma munu út fyrir
þessi jól hafa væntanlega flestir
lokið verki sínu. Allt er hins veg-
ar enn á fúllu hjá bókaforlögum,
prentsmiðjum, bókbandsstofum
og öðrum þeim aðilum sem ffam-
leiða, gefa út og dreifa bókunum.
Þeirra vertíð er að hefjast fyrir
alvöru.
Samkvæmt þeim fréttum sem
birst hafa að vmdanfömu um
væntanlegar nýjar bækur virðist
enn sem fyrr mikiil kraftur í ís-
lenskum skáldum og útgefendum.
Á útgáfúlistum stóra forlaganna
er þannig fjöldi íslenskra skáld-
verka af margvíslegu tagi; skáld-
sögur, ljóð og bama- og unglinga-
bækur.
Þjóð margra bóka
íslendingar hafa lengi státað
sig af því að vera ein mesta bóka-
þjóð veraldarinnar og vitna þá
gjaman til þess hversu mikið er
gefið út af alls konar ritum á ís-
lensku á hverju einasta ári. Á því
hefur verið lítið lát síðustu árin
þrátt fyrir tímabvmdnar efiiahags-
kreppur og óseðjandi skatta-
græðgi stjómvalda sem auðvitað
hefur áhrif á sölu bóka.
Væntanlega þýðir mikii og til-
tölulega stöðug bókaútgáfa að ís-
lendingar lesi enn mikið af bók-
um af ýmsu tagi, þrátt fyrir
harða ásókn frá flóöbylgju mynd-
miðlanna. Sú ánægjulega breyt-
ing hefur jafnvel orðið á allra síð-
ustu árum að sum stærstu bóka-
forlögin hafa með góðum árangri
gefið út nokkuð af bókum á öðr-
um árstíma en rétt fyrir jólin,
ekki síst með tiikomu og efiingu
bókaklúbba af ýmsu tagi.
Samt þarf enginn að fara í graf-
götur um að mhma er lesið af
bókum nú en áður fyrr þegar
landsmenn höfðu meiri tíma til
slíkrar andlegrar endumæringar
og dægrastyttingar, einkum
vegna þeirrar fábreytni í fjölmiðl-
un sem þá var og ungu sjón-
varpskynslóðinni þykir með ólík-
indum að heyra um.
Það væri reyndar afar forvitni-
legt könnunarefni fyrir þá sem
hafa það hlutverk að fylgjast með
og rannsaka menningarneyslu
landans að komast að því hvaö ís-
lendingar lesi í reynd af bókum
ótilneyddir - það er að segja utan
skólanámsins. Hvemig bækur?
Hvaða höfunda, íslenska eða er-
lenda? Niðurstöður slíkrar könn-
unar yrðu vafalítið mjög eftir-
tektarverðar og gæfu okkur um
leið mikilvægar vísbendingar um
hvert bókaþjóðin stefiiir.
Arfur skáldanna
En það eitt að gefa út margar
bækur á ári hverju gerir íslend-
inga ekki sjálfkrafa að bókaþjóð í
besta skilningi þess orðs. Þar
skiptir miklu meira máli hvað
landsmenn leggja sjálfir af mörk-
um til að skrifa bækur sem með
einum eða öðrum hætti höfða til
lesenda.
Skáld hafa frá upphafi íslands-
byggðar haft veigamiklu hlut-
verki að gegna með þjóðinni. Þau
vom eins konar sendiherrar hins
gamla þjóðveldis á erlendri
grundu, gistivinir konunga og
annarra höfðingja sem hlustuðu
með athygli á það sem þessir
meistarar orðsins höfðu fram að
færa og töldu það sér til heiðurs
að halda íslensk hirðskáld.
Seinna, þegar landsmenn
þurftu að styrkja sig í barátfimni
gegn erlendum yfirráðum, urðu
Laugardagspistill
Elías Snæland Jónsson
verk hinna fomu skálda upp-
spretta þjóðarstolts og aukins
sjálfstrausts sem var ein forsenda
þess að árangur náðist í sjálf-
stæðisbaráttunni. Enda er það
eitt helsta sérkenni íslensku þjóð-
arinnar, að menningararfur ell-
efii hundruð ára felst nær ein-
vörðungu í hinu ritaða máli. Aör-
ar menningarþjóðir geta vísað til
fjölbreyttari arfs frá horfnum
kynslóðum, svo sem á sviði húsa-
gerðar, myndlistar, iðnaðar og
vísindaiðkana margs konar, svo
nokkur dæmi séu tekin. Slíku er
vart til að dreifa frá fyrri öldum
hér á landi. Handritin og þær
sögur og ljóð sem þau geyma era
eina rismikla menningarberg
okkar frá liðinni tíð.
Alþjóðlegt flóð
Sumir þeir sem mima vel um-
ræðuna í þjóðfélaginu um miðbik
þessarar aldar, jafhvel aiit aftur á
fiórða áratuginn, segja það gjam-
an sem dæmi um hnignandi
stöðu bókarinnar í þjóðarsálinni
aö íslendingar séu hættir að tala
af ástríðu um nýjar bækur; þeir
spjalli miklu frekar um einhverja
þeirra mörgu bandarísku sjón-
varpsþátta sem glápt er á hvert
einasta kvöld.
Það er auðvitað bæði satt og
rétt að nú til dags hræra nýjar
bækur ekki upp í landanum með
hliðstæðum hætti og ný skáld-
saga frá Halldóri Laxness gerði
nánast sjálfkrafa á fjórða og
fimmta áratug aldarinnar, eða
ljóðabækur síðustu þjóðskáld-
anna, þeirra Davíðs Stefánssonar
og Tómasar Guðmundssonar.
Þar kemur margt til. Miklu
skiptir vafalaust að þjóðin fær nú
yfir sig daglega alþjóðlegt flóð
menningarstrauma sem óhjá-
kvæmilega slæva áhuga margra á
því sem er íslenskt. Þá hefur al-
menn velmegun og gjaldþrot póli-
tískra hugmyndakerfa dregið all-
an brodd úr þjóðfélagslegri um-
ræðu, sem snýst ekki lengur um
stefnumál eða grundvallarreglur
heldur peninga.
Og svo, segja sumir, höfum við
heldur ekki lengur höfund sem
getur sfimgið á kýlum þjóðfélags-
ins með þeim hætti sem Halldór
Laxness gerði þegar listsköpun
hans stóð á hátindi. Og engin
ljóðskáld sem ná að snerta til-
finningar landsmanna með við-
líka hætti og Davíð og Tómas
gerðu á sinni blómatíð fyrir
meira en hálfri öld.
Enn er mikið skrifað
En þótt þjóðin standi ekki leng-
ur á öndinni út af nýrri ljóðabók
eða skáldsögu, eins og dæmi era
um frá fyrri tíð, halda íslenskir
höfundar áfram að skrifa af vera-
legmn krafti.
Sérstaklega virðist mikil
gróska í ritun íslenskra skáld-
sagna. Margir nýir höfundar hafa
látið til sín taka á undanförnum
árum, sumir með mjög góðum ár-
angri. Nægir í því sambandi að
minna á sterka stöðu höfúnda
okkar á norrænum vettvangi, en
þar hefúr íslensk sagnalist nú-
tímans margsinnis fengiö verð-
laun í samkeppni við það besta
frá frændum voram og nágrönn-
um.
Það sýnir auðvitað að þessi
sérkennilega þörf fyrir að skrifa,
að segja sögu, sem lifað hefur
með íslendingum frá upphafi
byggðar í landinu, er enn furðu-
sterk með þjóðinni. Þótt nýir
miðlar, svo sem kvikmyndin,
hafi vissulega dregið til sín
nokkra góða sagnaþuli á liðnrnn
árum, stendur skáldsagan, hið
ritaða orð frásagnarinnar, enn
afar sterkum rótum í íslensku
menningarlífi, alveg eins og í þá
fomu daga þegar forfeður okkar
færðu sögur af íslenskum heijum
fyrst í letur.