Dagblaðið Vísir - DV - 13.11.1996, Blaðsíða 13

J>"\T MIÐVIKUDAGUR 13. NÓVEMBER 1996
menning
★
★
- *1
X Tk
13
til fortíðar
í bókinni Með fortíðina í farteskinu tekur roskin kona sér
ferð á hendur til æskustöðvanna, til íslands frá Ameríku þar
sem hún hefur búið undanfama áratugi við auð og allsnægtir.
Hún giftist ung amerískum hermanni sem nú er fallinn frá og
eftir situr konan Unní, ein og engum háð. Þegar bréf berst frá
Islandi um niðjamót ákveður hún að fara,
meira til þess að hafa eitthvað fyrir stafni en af ”
hvöt eða innri þörf. Á mótinu hlýðir hún á er- BOKITIGIIIltll"
indi um þrjár formæður sínar og í framhaldi af
því vitjar Unní heimaslóða þessara kvenna. í
bókinni er síðan rakin ævisaga kvennanna
þriggja og inn í hana fléttast hugleiðingar Unn-
íar. í byrjun er hún uppfull af hroka heimskon
unnar sem horfir með fyrirlitningu til þessara fátæku for-
mæðra sem að hennar mati lifðu aðeins til að elska og deyja.
En áður en lýkur er hún farin að bera sitt líf saman við þeirra
og sá samanburður er ekki síður formæðrunum í vil. Var líf
þeirra kannski fyllra og innihaldsríkara þrátt fyrir lítinn sem
engan veraldlegan auð, kulda, veikindi og stöðugar áhyggjur af
daglegu brauði?
Þessar spumingar lætur Elín Pálmadóttir, höfúndur þessar-
ar ágætu bókar, lesendum eftir að svara. Það er þeirra að
skoða og bera saman fortíð og nútið með kon-
unni Unní og niðurstaðan er undir hveijum
og einum komin. Og kannski er engin niður-
staða. Það sem bók Elínar gerir kannski fyrst
og fremst er að vekja lesandann til umhugsun-
ar um stöðu kvenna fyrr
og nú, hvað hefúr glatast
og hvað áunnist, hverju
má breyta og hvað má
bæta.
Með fortíðina í fartesk-
inu fjallar að hluta um
raunverulegar manneskj-
Sigríður Albertsdóttír
ur og atburði. Konurnar þrjár sem Unní vitj-
ar í huganum era amma, langamma og langal-
angamma höfundar. Unní sjálf er hins vegar
ímynduð persóna og það er hún sem er fjar-
lægust lesandanum. Hún er ekki óskyld Nínu
í Meðan nóttin líður eftir Friðu Á. Sigurðar-
dóttur. Þær eru báðar ríkar, yflrborðskennd-
ar nútímakonur sem vitja formæðra sinna með svipuðum af-
leiðingum. Báðar uppgötva þær eigin takmarkanir, einsemd og
rótleysi og neyðast til að endurskoða líf sitt
í framhaldi af því. Samanburður þessara
tveggja sögupersóna er óhjákvæmilegur, svo
sláandi líkar em þær í allri framgöngu
sinni. En persónueinkennum, bakgmnni,
baráttu, kreppu og sársauka Nínu era þó
gerð ólíkt betri skil en Unníar. Fríða leggur
sig fram við að afhjúpa Nínu smátt og smátt
en Unní fær of lítið pláss í sögu Elínar til
þess að það sé hægt. Kreppa hennar og ein-
semd verður ekki nógu sannfærandi og
tengsl hennar við formæðumar þrjár era til-
fínningasnauð og yfírborðskennd.
En þessar takmarkanir vinnur Elín upp í
persónum kvennanna þriggja. Þær birtast
ljóslifandi á sjónarsviðinu, hver með sín sér-
kenni, og í gegnum þær lýsingar skapar Elín
eftirminnilega, lifandi og fróðlega mynd af
horfmni tíð.
Elín Pálmadóttir: Með fortíðina í farteskinu
Vaka-Helgafell 1996
Heimspekinni platað
inn á lesandann
í þessari heimspekilegu 18. aldar
gamansögu rikir mjög sérstakt
samband milli höfundar og les-
anda. Höfundurinn ávarpar les-
andann stöðugt, skammar hann
fyrir hnýsni, predikar yfir honum
og segist þekkja hugsanir hans.
Hann lætur annað veiflð eins og
persónumar lifi sjálfstæðu lífi en
þess á milli stærir hann sig af því
að ráða öllu um framvindu sög-
unnar og útlistar hvernig hann
gæti látið verkið þróast ef hann að-
eins vildi.
Bókin segir frá ferðalagi Jakobs
og meistara hans, samræðum
þeirra og ævintýrum og skrautlegu
fólki sem þeir komast í kynni við.
Þeir kumpánar, sem í sífellu varpa
fram heimspekilegum spurningum
og bijóta heilann um margvíslegar
gátur tilverannar, eru um margt
líkari leikbrúðum en raunveruleg-
um einstaklingum og er ýmislegt í
þessu verki s£imbærilegt við absúr-
dleikhús tuttugustu aldar.
Hér era saman komnar sögur af
ástum, fýsnum, gimd og klækjum.
Diderot dregur upp mynd af mann-
inum sem fómarlambi langana og
hvata, án þess þó að áfellast hann
eða boða strangt siðferði. Hann
fjallar um mannlegan breyskleika
á spaugsaman hátt og af umburð-
arlyndi. Aðalpersónan Jakob held-
Jakobjorkgasinni
og meistari hans
DENIS DIDEROT
ur því ítrekað fram að allt sé í
heiminum fyrirfram ákveðið en
aftur á móti sýnir hin óreiðu-
kennda bygging verksins tilvera
mannsins sem órökrétta og tilvilj-
unum háða.
Ögrandi leikur höfúndar með
frásagnarlistina vekur með lesand-
anum þá tilflnningu að í raun sé
það flóknara en virðist vera að
gera sér skýra mynd af heiminum
og dæma um rétt eða rangt. Með
öllum ólíkindalátunum platar höf-
undurinn inn á lesandann margs
konar heimspekilegum hugleiðing-
um, sem þeim síðamefnda gæti
verið ofraun að meðtaka ef þær
væru settar fram á þurran og rök-
legan hátt - því er ekki hlutskipti
mannsins í raun of alvarlegt til að
hægt sé að tala alvarlega um það?
Jakob forlagasinni er feikilega
skemmtilegt verk. Það er ekki auð-
veld lesning, sökum óreglulegrar
byggingar, fjölda hliðarsagna og
aukapersóna, þó segir sagan að
Goethe hafi lesið það í einu lagi á
sex klukkustundum og orðið yfir
Bókmenntir
Kristján Þórður Hrafnsson
sig hrifinn.
Þýðing Friðriks Rafnssonar er á
kjarnmiklu, blæbrigðaríku og
einkar skemmtilegu máli og hlýtur
að teljast þrekvirki. Jakob for-
lagasinni er verk sem heldur
áfram að leita á hugann eftir að
lestri er lokið og mun sóma sér vel
við hliðina á Birtingi eftir Voltaire
á hillum íslenskra bókmenntaunn-
enda.
Denis Diderot: Jakob forlagasinni
og meistari hans. Friðrik Rafns-
son þýddi. Mál og menning 1996
Sungið fyrir alla
Á fostudagskvöldið kl. 20.30 verða
tónleikar á vegum verkefhisins Tón-
list fyrir alla í Fjölbrautaskóla Suð-
urlands. Á dagskrá er söngleikjatón-
list. Flytjendur era söngkonumar
Ágústa Sigrún Ágústsdóttir og
Harpa Harðardóttir, og með þeim
leikur Kristinn Öm Kristinsson pí-
anóleikari. Þessir tónleikar eru
lokahnykkur á tónleikasyrpu þeirra
í skólum í Ámessýslu þar sem þau
leika þessa viku fyrir tæplega 2400
skólanemendur.
Verkefninu Tónlist fyrir alla var
hrandið af stað haustið 1992 og hef-
ur verið haldið gangandi með fram-
lagi úr þjóðargjöf Norðmanna á lýð-
veldisafmælinu 1994. Forsendur
þess era þær að tónlist hafi mikið
uppeldisgildi, en kynni skólanem-
enda af tónlist séu oft fábreytt, og
vill verkefiiisstjóm tryggja að sem
flest böm njóti þess sem vel mennt-
að íslenskt tónlistarfólk getur boðið
þeim upp á - beint í æð, á tónleik-
um í skólunum þeirra. Markmiðið
er að nemendur um allt land fái að
njóta góðs af þessum dagskrám, en
þær hafa enn sem komið er aðeins
náð um suður- og vesturhluta lands-
ins.
Harpa Har&ardóttir, Ágústa Sigrún Ágústsdóttir og Kristinn Örn Kristinsson.
Myndabækur handa blindum bömum
Blindrabókasafnið hefur í sumar gert til-
raunir með bamabækur. Annars vegar hafa
verið búnar til bækur handa blindum börnum
og sjáandi foreldrum þeirra, hins vegar bækur
sem blindir foreldrar geta notið með sjáandi
bömum sínum.
Bækurnar handa blindu börnunum eru
samdar og hannaðar af Wilhelm Emilssyni.
Textinn er með venjulegu letri á vinstri síðu
en á hægri síðu á blindraletri og þar er líka
einfóld upphleypt mynd af því sem textinn seg-
ir frá. Myndimar eiga að gefa börnunum hug-
mynd um hvemig við sem sjáum „myndum“
heiminn. Helga Ólafsdóttir, forstöðumaður
Blindrabókasafiisins, útskýrir þaö nánar:
„Þau þekkja orðin en vita ekki hvernig hlut-
urinn er sem þau vísa til. Hvemig er bóla í
laginu? Hvað er ský? Þau
era auðvitað margvísleg í
laginu, en við myndum
þau sem hnoðra og getum
sýnt þeim það. Hvað era
dropar? Við sýnum þeim
hvemig við búum til
„Af hverju er þetta svona?“ spuröi ungur les-
andi þegar hann þreifaöi á brjóstvörninni efst
á kastalanum. Þá fékk hann útskýringu á
skotraufum og hvernig viö „myndum" kastala.
dropa, mjóstan efst og poka að neðan. Blind
böm eiga engan aðgang að myndum en þetta
bætir örlítið úr því. Þau
geta áttað sig á grann-
lögun hlutanna.
Svo höfum við líka lát-
ið semja sögur handa
þeim. Til dæmis fóru
blind böm i Húsdýra-
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
garðinn og við fengum viðbrögð frá þeim við
dýrunum. Út frá þeim spann Wilhelm sögu og
myndskreytti hana líka.
Allar þessar bækur era
til sölu hjá okkur.
Hin gerðin er ein-
faldari," segir
Helga, „en kemur
þó vel til móts við
blint fólk. Þá límum við glær-
ur með blindraletri á síður í
venjulegum bamabókum,
þannig að blindur fullorðinn
getur lesið textann meðan
bamið skoðar myndimar.
Þetta er upplifun sem blindir
hafa ekki átt aðgang að, en
sem við vitum hvað er dásam-
leg, að sitja með litlu barni og lesa fyrir það.
Plastþynnumar trufla barnið ekki neitt við að
„skoða myndirnar. Þessar bækur eru til útl-
áns, og fólk getur jafhvel valið sjálft bækur
sem við setjum svo þynnur inn í. Þetta er sér-
stök einstaklingsþjónusta sem við veitum.“

.:•« *•«:{• ■ •!■
«•••«•»*:.!•. .s-ss-.s s .•
r.sj. 1
,**.**»*• • i 5" j.*
Bækurnar eru prenta&ar á þanpappfr sem
er þess e&lis a& prentsvertan ver&ur upp-
hleypt þegar honum er rennt gegnum sér-
stakan brennara. Þessi hestur er mjúkur
a& koma viö hann.
Bamabókagerðin í Blindrabókasafninu er
brautryðjendastarf sem opnar ungum bömum
heim bóka og gerir sjáandi og blindum kleift
að eiga samverustund með bókum.