Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1997, Blaðsíða 13

FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1997
13
Þjóðkirkjan ein-
ræði eða lýðræði?
Veröi biskuparnir jafnréttháír má athuga þann möguleika aö skipta land-
inu upp í þrjú biskupsdæmi, Reykjavíkur-, Skálholts— og Hólastifti. - Frá
Hólum.
Kirkjuþing er nýaf-
staðið. Aðalumræðuefn-
ið að þessu sinni voru
tillögur og drög að
starfsreglum sam-
kvæmt lögum nr.
78/1997 um stöðu, stjórn
og starfshætti íslensku
þjóðkirkjunnar.
Aðalefni þeirra var
um val á prestum og
reglur um starfsskyldur
þeirra. Þar sem þetta
mál varðar flesta lands-
menn, eins og önnur
innri mál kirkjunnar,
þykir mér rétt að vekja
athygli á þessu hér.
Biskup íslands
sker úr
Tillögurnar sem samþykktar
voru komu nokkuð á móts við
sjónarmið presta að taka upp
ráðningu í stað kosningar. Þær
fela í sér að valnefnd veitir um-
sögn um þá sem sækja um emb-
ætti sóknarprests og prests. Nefnd-
in er skipuð viðkomandi vígslu-
biskupi, héraðsprófasti og þremur
fulltrúum prestakalls. Fulltrúar
prestakalls eru kjömir til fjögurra
ára á safnaðarfundum eða sameig-
inlegum fundi sókna í prestaköll-
um, þar sem sóknir eru fleiri en
ein. Við ákvörðun í valnefnd telst
það samstaða ef enginn hreyfir
mótmælum. Hjáseta rýfur ekki
samstöðu. Náist
ekki full samstaða
sker biskup íslands
úr.
Hér er nánast um
ráðningu að ræða
en ekki kosningu,
en í tillögum
kirkjuráðs kom
fram að um fá-
menniskosningu
yrði að ræða. Rétt-
ur fulltrúa sókna er
hér hins vegar
tryggður. Það að
viðkomandi vígslu-
biskup, héraðspró-
fastur og þrír full-
trúar prestakalis
skipi valnefndina
tryggir í senn vald-
dreifingu og lýðræðisleg og fagleg
vinnubrögð. Eini ókosturinn er að
fela síðan aðeins einum manni úr-
skurðarvald náist ekki samstaða
innan nefndar-
innar. Vafasamt
er að fela einum
manni slíkan úr-
skurð. Nær væri
að fleiri kæmu
þar að máli.
Þrjú biskups-
dæmi
Lausnin er fólgin
í tengslum við al-
menning, elia er mikil hætta á að
lýðræði og mannréttindi verði fót-
um troðin, og á það ekkert síður
við um þjóðkirkjuna en aðra þætti
stjórnsýslunnar. Kirkjuþingið
tæki alfarið við yfirstjóm kirkj-
unnar, ásamt biskupi og vígslu-
biskupum.
Að safnaðarmeðlimir kjósi full-
trúa prestakalla í valnefndir.
Þannig er búið að koma í veg fyr-
ir möguleg persónuleg óheilindi,
sem menn hafa sagt einkenna
sumar prestskosningar, enda færi
valið fram á fulltrúum prestakall-
anna áður en ljóst er hverjir bjóði
sig fram til prestsembættanna.
Yfirstjórn kirkjunnar - kirkju-
þing sé valið í almennum kosning-
um. Lögbundið skyldi að jafn-
margir lærðir og leikir verði í
kjöri, t.d. 9 lærðir og 9 leikmenn.
Valddreifing yrði jöfn milli bisk-
upanna þriggja. Kirkjuráð yrði
síðan lagt niður. Þingið myndi
velja þá embættismenn sem skipa
presta. Þá eru komin upp svipuð
tengsl milli almennings og emb-
ættismanna, sem er í öðrum þátt-
um stjómsýslukerfisins. Mjög
mikilvægt er að kirkjuþing sjálf-
stæðari þjóðkirkju sé valið á lýð-
ræðislegan hátt, jafnframt því að
kirkjuráð sé lagt niður.
Auka verður vægi vígslubisku-
panna. Þá kemst á sú valddreifing
sem felur í sér fagleg, lýðræðisleg
og vönduð vinnubrögð, sem verð-
ur gjörvallri kirkju landsins til
heilla. Þannig verður hægt á
markvissan hátt að vinna að sið-
bót og siðvæðingu.
Ef biskupamir verða jafnrétthá-
ir má athuga þann möguleika að
skipta landinu upp í þrjú biskups-
dæmi, Reykjavíkur-, Skálholts- og
Hólastifti.
Loks má geta þess að með vígslu
verðandi biskups íslands í Hall-
grímskirkju er verið að gera hana
beint eða óbeint að hinni eiginlegu
kirkju biskups og þar með að dóm-
kirkju. Þetta áréttar enn nauðsyn
þess að íhuga þann möguleika
vandlega að skipta landinu í þrjú
biskupsdæmi, þar sem dómkirkj-
an í Reykjavík væri þar með dóm-
kirkja allrar þjóðarinnar, en Hall-
grímskirkja yrði dómkirkja
Rey kj a víkurbiskups.
Ólafur Þórisson
Kjallarinn
Ólafur Þórisson
cand. theol.
„Lausnin er fólgin í tengslum við
almenning, eíla er mikil hætta á
að lýðræði og mannréttindi verði
fótum troðin, og á það ekkert
síður við um þjóðkirkjuna en aðra
þætti stjórnsýslunnar. "
Hvað er FAAS?
FAAS er félag áhugafólks og að-
standenda alzheimerssjúklinga og
annarra minnissjúkra. Félagið var
stofnað árið 1985. Það hefur að
markmiði sínu að gæta hagsmuna
skjólstæðinga sinna, efla sam-
vinnu og samheldni aðstandenda,
m.a. með fræðslufundum og út-
gáfustarfsemi, og auka skilning
stjómvalda, heilbrigðisstétta og al-
mennings á þeim vandamálum
sem sjúklingar og aðstandendur
þeirra eiga við að etja.
Alzheimerssamtökin eru lands-
samtök.
Tiltöiulega algengur
sjúkdómur
Alzheimerssjúkdómurinn og
aðrir minnissjúkdómar hafa verið
nefndir elliglöp eða heilabilun (de-
mentia). Aðaleinkennið er hægt
vaxandi minnisleysi, einkum er
varðar skammtímaminni, og því
er jafnframt oft talað um minnis-
sjúkdóma.
Alzheimer er tiltölulega algeng-
ur sjúkdómur, sem einkum leggst
á eldra fólk, en dæmi eru um að
fólk á fimmtugs- og sextugsaldri
fái þennan sjúkdóm. Nákvæmar
upplýsingar um tíðni sjúkdómsins
hér á landi liggja ekki fyrir en
talið er að 1300 til 1800 manns, 65
ára og eldri, þjáist af alzheimers-
sjúkdómnum.
Flestir alzheimerssjúklingcir og
aðrir minnissjúkir búa í heima-
húsum og njóta umönnunar maka,
barna og annarra aðstandenda.
Aðstandendur og fjölskylda sjúk-
lings eiga oft erfitt með að stand-
ast það mikla álag sem fylgir því
að annast minnissjúkan einstak-
ling. Þó má segja að með þekkingu
á gangi sjúkdómsins og einkenn-
um sé oft hægt að draga úr eða
koma í veg fyrir kvíða, óöryggi og
örvæntingu aðstandenda.
Karen í viðjum alzheimer
Félagið hefur milligöngu um lán
á tímaritsgrein-
um, bókum og
myndböndum er
fjalla um alzhei-
mer og aðra
minnissjúkdóma.
FAAS hefur gefið
út bæklinginn
„Umönnun fólks
sem þjáist af
heilabilun" og
stóð að útgáfu
bókarinnar „Þegar á reynir".
Á næstu dögur mun koma út
bókin „Karen - í viðjum
alzheimer", en félagið sendur að
útgáfu hennar. „Þetta er saga af
lækninum Karen Sofie Mörstad og
baráttu hennar við
alzheimerssjúkdóminn.
Bókin er tilraun til að
lýsa þjáningunni frá
sjónarhóli manneskju
sem haldin er sjúk-
dómnum og jafnframt
viðbrögðum hennar
nánustu við því hvern-
ig hún smám saman á
nokkrum árum hverfur
þeim sjónum.“ Þannig
byrjar höfundur bókar-
innar, Helje Solberg.
Þessi bók var gefin út í
Noregi 1996 og vakti
mikla athygli þar. Jón
Snædal öldrunarlæknir
skrifar formála að bók-
inni og í bókarlok er
viðtal við Knut Enge-
dal prófessor, einn
fremsta sérfræðing Norðmanna
um alzheimerssjúkdóminn.
Það er von okkar hjá FAAS að
þessi áhrifamikla saga auðveldi
mörgum að fást við vandann sem
við er að glíma. Því meira sem vit-
að er um sjúkdómsferlið og við
hverju má búast, þeim mun betur
standa sjúklingar og aðstandendur
þeirra að vígi til að láta sjúkdóm-
inn ekki buga sig.
Reglulegir fræöslufundir
Félagið býður aðstandendum
minnissjúkra, sem eru með sína
heima og komast lítið frá, heima-
stuðning. Alzheimerssamtökin
hafa fólk á sínum vegum með
reynslu og þekkingu á minnissjúk-
dómum sem er til-
búið að leysa að-
standendur af, á
heimili viðkom-
andi, um lengri eða
skemmri tíma.
Reglulegir fræðslu-
fundir eru hjá FAAS
yfir vetrarmánuðina
og er hægt að fá
upplýsingar um þá í
síma 587-8388 og 898-
5819. Þar er jafn-
framt hægt að skrá
þátttöku í félagið og
nálgast minningar-
kort þess. Bréfsimi
félagsins er 587-8333.
Eins og fram kom
í fjölmiðlum lands-
ins 19. nóvember sl.
gaf Pétur Símonar-
son, ævintýra- og hugvitsmaður,
Alzheimerssamtökunum húseign
sína að Austurbrún í Reykjavík til
minningar um konu sina, Fríðu
Ólafsdóttur ljósmyndara. Ósk Pét-
urs var að húsið gæti nýst félaginu
og skjólstæðingum þess sem best.
Húsið þarfnast mikils viðhalds
áður en nokkur starfsemi getur
hafist þar og er það von félagsins
að fyrirtæki, félagasamtök og hið
opinbera sjái sér fært að styðja
Álzheimerssamtökin í þvi að gera
húsið upp og hefja starfsemi í því
fyrir minnissjúka sem fyrst. Ávís-
anareikningur FAAS er í Spron
við Skólavörðustíg og er nr. 8841.
Öll framlög eru vel þegin.
Guðrún K. Þórsdóttir
„Nákvæmar upplýsingar um tíðni
sjúkdómsins hér á landi liggja
ekki fyrir, en talið er að 1300 til
1800 manns, 65 ára og eldri, þjá-
ist af alzheimerssjúkdómnum."
Kjallarinn
Guörún K.
Þórsdóttir
framkvæmdastjóri FAAS
Með og
á móti
A enska að vera fyrsta
tungumál í grunnskólum?
Magnús S. Magn-
ússon, forstöðu-
maöur Rannsóknar-
stofu um mannlegt
atferli, HÍ.
Sjálfsagt
„Spumingin er harla sérís-
lensk og nýlenduleg því að á ís-
landi, sem á Grænlandi og í Fær-
eyjum (sem em jú enn danskar
nýlendur), liggur alltaf sama
(hálf-danska)
spurningin að
baki: Ætti
heldur að
kenna dönsku
sem fyrsta er-
lenda tungu-
málið? Já, líka
á undan öllum
öðrum út-
breiddustu
tungumálum
Evrópu, Vest-
urlanda og ver-
aldarinnar, s.s. spænsku,
frönsku og þýsku. Annars staðar
á Norðurlöndunum (sem hjá
flestum ekki enskumælandi þjóð-
um) þykir sjálfsagt að enska sé
fyrsta erlenda tungumálið enda
langútbreiddasta tungumál ver-
aldar og enskukennsla hefst þar
miklu fyrr en á íslandi eða víö 7
ára aldur. Þýska og franska eru
gjaman skylduíög frá þrettán ára
aldri á Norðurlöndum, en t.d.
Svíar leggja á ensku jafnmikla
áherslu og á móðurmál sitt og
telja góða enskukunnáttu for-
sendu þess að starfa í heimi nú-
tímans. Er það ábyrg stefha þjóð-
ar hverrar móðurmál er bundið
við fámenna eyju í Norður-
Atlandshafi að skylda öll sín
ungmenni til að læra annað nær
útbreiðslulaust tungumál? Menn-
ing og helstu tungumál eigin
heimsálfu eru samtímis vanrækt
og þykja því óskaplega útlensk.
Meiri einangrun og heimsótti
eru árangurinn."
Misskilningur
„Enska er alls staðar í um-
hverfinu. Börn og unglingar
verða fyrir stöðugu áreiti frá
ensku og læra hana meira og
minna af sjálfu
sér. Þess
vegna er engin
þörf á að hefja
formlegan
enskulærdóm
snemma á
skólaferlinum,
auk þess sem
það er alger
misskilningur
að alþjóðavæð-
ing sé sama og
enskuvæðing.
Áreiti frá Norðurlandamálum er
hins vegar sáralítið og ef nem-
endum er á annað borð ætlað að
læra eitthvert þeirra sér til
gagns ber nauðsyn til að hefja
námið snemma til þess að áreitið
frá tungumálinu sé stöðugt og
langvarandi. Þannig læra menn
erlend tungumál. Ég held hins
vegar að það sé fúll þörf á að
poppa hressilega upp dönsku-
kennsluna i mörgum grunnskól-
um og efla verulega hæfni kenn-
ara til þess að kenna það tungu-
mál. Þaö er réttur íslenskra
skólanema að fá góða kennslu í
dönsku eða öðru Norðurlanda-
máli til þess að opna þeim greiða
leið að norrænum menningar-
heimi. Fyrir því eru ekki aðeins
söguleg rök, við tilheyrum sam-
félagi Norðurlanda, þær þjóðir
eru okkur skyldastar að hugsun-
cirhætti og i viðhorfum til tilver-
unnar, þangað sækjum við þær
viðmiðanir sem okkur er tamast
að nota. Til viðbótar kemur svo
sú harðpraktíska forsenda að
enn er það svo að flestir þeir sem
sækja nám eða vinnu til útlanda
fara til Norðurlandanna. Og að
lokum: Hver yrði geðheilsa þjóð-
arsálarinnar án áhrifa frá dönsk-
um húmor?“ -JSS
Gunnlaugur Ást-
geirsson, íslensku-
kennari Mennta-
skólans viö Hamra-
hlíft