Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.1998, Qupperneq 10

10
LAUGARDAGUR 21. MARS 1998 T"»*V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON OG ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLTI 11,105
RVlK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http7/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: (SAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverð 160 kr. m. vsk., Helgarblað 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Lífsleikni
Fólk er ekki frá náttúrunnar hendi í stakk búið til að
lifa nútímalífi. Vettvangur manna í nútíma er afar ólík-
ur vettvangi forfeðranna kynslóð fram af kynslóð. Við
lifum ekki lengur í heimi erfiðis og náttúruafla, heldur í
heimi frístunda og tækni, siðmenningar og lýðræðis.
Sjúkdómar eru aðrir en þeir voru á fyrri öldum. Drep-
sóttir ganga ekki lengur og veirur eru tæpast lengur
meira en hvimleiðar. í staðinn höfum við náð okkur í
menningarsjúkdóma á borð við krabbamein, hjarta- og
æðasjúkdóma, áfengissýki og aðrar fiknir.
Sameiginlegt einkenni slíkra nútímasjúkdóma er, að
þeir stafa sumpart af, að sumt fólk tekur í arf líkamlega
vangetu til að fást við ýmiss konar aðstæður nútímans
og sumpart af því að sumir fara verr en aðrir út úr sam-
skiptum sínum við þessar aðstæður nútímans.
Fjármál fólks eru margfalt flóknari en vöruskipti for-
feðranna á fyrri öldum. Menn kaupa og selja vinnu og
þjónustu og þurfa að leggja höfuðið í bleyti til að greiða
keisaranum ekki meira en keisaranum ber. Við hvert
fótmál eru tækifæri til að misstíga sig í fjármálum.
Börnum og unglingum er ekki frekar kennt að fóta sig
á hálum vegum Qármála nútímans en þeim er kennt að
fóta sig á hálum vegum heilsunnar. Þrátt fyrir langa
skólagöngu kunna menn tæpast að gera skattskýrslur og
kunna lítið að haga sér á frjálsum markaði.
Nútíminn gengur fyrir þekkingu sem breytist í sífellu.
Fólk býr ekki yfir tækni til að afla sér þessarar þekking-
ar á skömmum tíma eftir þörfum hverju sinni. Menn
eru allt of illa læsir á upplýsingar. Þrátt fyrir langa
skólagöngu höfum við ekki lært að læra.
Allt of margir flýja veruleikann og fela sig í heimi
áfengis og annarra fikniefna. Aðrir misþyrma heilsu
sinni með röngum lifnaðarháttum, lítilli hreyfingu og lé-
legu mataræði. Sumir rústa fjármál sín með röngum
ákvörðunum, byggðum á þekkingarskorti.
Velgengni þjóðarinnar í heild er háð því, að sem flest-
ir kunni að fara með heilsu sína og umhverfi, geti hag-
að fjármálum sínum og innkaupum skynsamlega, séu
færir um að stunda atvinnu nútímans, þoli miklar frí-
stundir og sjái veruleikann að baki stjórnmála.
Samkvæmt nýrri skólastefnu menntaráðuneytisins á
að bæta úr þessu. Það er hægar sagt en gert, því að
hvorki eru til kennarar, sem kunna að kenna lífsleikni,
né heldur eru til námsgögn. En allar ferðir hefjast með
einu skrefi, einnig aðlögun okkar að nútímanum.
Nú er ætlunin að stefna að fræðslu um heilsu og um-
hverfi, flármál og neytendamál, atvinnulíf og lýðræði,
réttindi og skyldur, frumkvæði og sjálfstæði, þekkingar-
tækni og upplýsingalæsi. Þetta eru auðvitað þarfari
greinar en sumt af því, sem nú er kennt í skólum.
Með þátttöku í námskeiðum munu sumir kennarar
geta tileinkað sér nýju greinarnar. En sumpart kostar
þetta nýja kennara með ný viðhorf og nýja þekkingu.
Samhliða þessu þarf að byggja upp námsgögn á sviðum,
þar sem lítil og léleg eða engin eru til fyrir.
Nú þegar sjálf skólastefnan hefur verið sett fram, er
næsta skrefið að finna þá, sem geta kennt kennurum og
búið til námsgögn, sem henta ýmsum stigum skólakerf-
isins. Miklu máli skiptir, að í senn sé haldið vel á spöð-
unum og vandað vel til allra verka.
Ef vel tekst til, hefur verið efnt til byltingar á lífi og
högum þjóðarinnar, sem ætti að gera henni kleift að
ráða betur við næstu öld en þá, sem nú er að enda.
Jónas Kristjánsson
Hægri sinnuð vinstrisveifla
Kenningar um vinstrisveiílu í
stjórnmálum Evrópu hafa orðið
enn vinsælli á síðustu vikum.
Vinstristjómin í Frakklandi vann
sigur i sveitarstjórnarkosningum
í síðustu viku, vinstrimenn i
Þýskalandi virðast í mikilli sókn
eftir sigur í fylkiskosningum fyrir
fáum dögum, danska vinstri-
stjórnin hélt velli í þingkosning-
um nýverið, breski verkamanna-
flokkurinn heldur áfram að njóta
fádæma hylli eftir níu mánaða
stjórnarsetu og vinstriflokkar á
Ítalíu, í Portúgal og Hollandi stýra
tiltölulega vinsælum ríkisstjórn-
um.
Vinstriflokkar inn,
vinstristefna út
í þessum efnum rugla menn
hins vegar oft saman stofnunum
og stefnum. Vinstriílokkar eru i
sókn en ekki vinstristefna. Árang-
ur vinstriflokka má skýra að veru-
legu leyti með þeirri staðreynd að
þeir hafa verið að færast til hægri
síðustu tíu eða fimmtán árin. Þótt
kjósendur hafi gerst eitthvað frá-
hverfari hörðum hægri áherslum,
eins og sjá má af mörgum athug-
unum sem sýna ótta almennings
við niðurskurð á opinberri heilsu-
gæslu og menntakerfum, þá er
erfitt að fmna haldbær rök fyrir
því að vinstrisveifla eigi sér stað í
Evrópu. Schröder, kanslaraefni
þýskra jafnaðarmanna, hefur síð-
ustu dagana reynt að sýna fram á
að þýskir jafnaðarmenn hafi
aldrei verið eins jákvæðir gagn-
vart markaðnum og nú. Hann vill
líkja sér við Tony Blair í Bret-
landi, sem fylgir stefnu sem er rót-
tæk um margt en um fátt verulega
til vinstri. ítalska vinstristjórnin
er fyrsta rikisstjómin í sögu lýð-
veldisins sem hefur reynt af al-
vöru og með nokkrum árangri að
skera niður opinber útgjöld.
Afleiðing hnattvæðingar
Alþjóðleg þróun skýrir í veiga-
miklum atriðum hvom tveggja í
senn, þá hægristefnu sem ríkir í
reynd og aukið fylgi flokka sem
höfða til kjósenda með félagsleg-
um áherslum. Ríki og þjóðir Vest-
urlanda eru að bregðast við auknu
frjálsræði í heimsviðskiptum sem
hefur leitt til mjög breyttrar sam-
keppnisstöðu einstakra atvinnu-
greina og stundum atvinnulífs
heilla ríkja. Um leið og neytendur
eiga nú kost á ódýrari og betri
vöru vegna frelsis í alþjóðavið-
skiptum, þá er vinnuafl í einstök-
um atvinnugreinum komið í
miklu beinni samkeppni en áður
við vinnuafl annars staðar á
hnettinum. Iðnvæðing Asíu og
aukin samskiptatækni hefur sett
ólíklegustu atvinnugreinar í al-
þjóðlega samkeppni.
Vinnuafl öðruvísi söluvara
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
ast í Asíu. Vestrænir kjósendur
hafa heldur yfirleitt ekki áhuga á
því að vinnuafl þeirra lúti sömu
lögmálum framboðs og eftirspurn-
ar og gerist með vaming sem
gengur kaupum og sölum. Bæði
velferðarkerfi og vinnulöggjöf
Vesturlanda eiga rætur í baráttu
sem byrjaði með fyrri bylgju í
hnattvæðingu. Það gleymist oft að
hnattvæðing í fjármálum og fjár-
festingu hafði náð lengra við upp-
haf þessara aldar en hún hefur
gert nú við lok hennar. Þá gátu
menn líka rekið fólk eða lækkað
laun eftir því hvernig á stóð. Það
má skoða bæði öfgafulla þjóðern-
isstefnu millistríðsáranna og eins
sósíalismann og afurðir hans, vel-
ferðarkerfi og vinnulöggjöf sem
viðbrögð við þessu ástandi. Um
leið voru settar hömlur á alþjóða-
viðskipti og fjármagnsflutninga
sem eru núna fyrst að hverfa.
Gegn sérhagsmunum
Nú er það sama að hluta til uppi
á teningnum og fyrr á öldinni.
Hnattvæðingin þýðir að vinnuafl
Vesturlanda verður síður sam-
keppnisfært nema hægt sé að
kaupa það og selja á frjálsari
markaði en áður. Hægrimenn
bregðast við þessu með þvi að
reyna að draga úr kostnaði at-
vinnulífsins af félagslegri sam-
tryggingu og alls kyns vernd fyrir
vinnuaflið þótt fáir hægrimenn
vilji raunar afnema slík kerfi.
Vinstrimenn reyna að verja parta
af félagslega kerfinu frekar en
kerfið í heiid. Til að auka skil-
virkni atvinnulífsins hafa vinstri-
flokkar all víða í heiminum líka
tekið upp baráttu gegn kostnaðar-
sömum sérhagsmunum af ýmsu
tagi. Þetta byrjaði á Nýja-Sjálandi
fyrir fimmtán árum en tekur á sig
skemmtilega mynd þessa dagana í
baráttu vinstrimanna á Ítalíu fyr-
ir stórauknu frelsi í smásöluversl-
un. Verslunarleyfi ganga kaupum
og sölum á Ítalíu líkt og veiðikvót-
ar á íslandi og eru þannig mikil-
væg eign kaupmanna. Baráttan á
milli hægri og vinstri snýst að
einhverju leyti um það enn hvort
skipuleggja eigi þjóöfélög i kring-
um markaðinn eða markaðinn í
kringum þjóðfélög. Flestir hafa
hins vegar geflst upp við tilraunir
til skipulagningar á markaðnum.
í staðinn virðast vinstrimenn í
Evrópu leita leiða til þess að nýta
markaðinn enn betur en áður með
árásum á kostnaðarsöm sérrétt-
indi. Tilgangurinn með því er
hins vegar sá að verja sem lengst
og mest dýrustu sérréttindin í
þjóðfélaginu, vinnumarkað sem
lýtur ekki í öllu lögmálum fram-
boðs og eftirspurnar.
Vandamálið fyrir Vesturlönd í
þessum efnum er að vinnuafl
þeirra er ekki selt á eins opnum
og frjálsum markaði og gerist víð-
„Vinstrimenn í Þýskalandi virðast í mikilli sókn eftir sigur í fylkiskosn-
ingum fyrir fáum dögum,“ segir Jón m.a. í pistli sínum. Hér eru þeir
Gerhard Schröder og Johannes Rau saman á forsætisráðherrafundi
þýsku ríkjanna í Berlín sl. miðvikudag. Símamynd Reuter
Kíoðanir annarra
Gíslataka hjá íhaldinu
„Per Stig Moller, leiðtogi íhaldsmanna, hefur ver-
| ið á stöðugri niðurleið bæöi hjá kjósendum og sem
; flokksleiðtogi svo til frá því hann tók við embætt-
inu fyrir rúmu ári. Afsögn hans í gær, þar sem
hann tók keppinautinn Hans Engell í gíslingu, var
jafn ófogur og hún var hetjum lítt sæmandi. Hefði
IPer Stig Moller sagt af sér með reisn eins og Uffe
EUemann-Jensen um.daginn, þá hefði hann látið
Hans Engell sjálfan um að taka ákvörðun um hvort
hann ætlaði að gera slíkt hið sama.“
Úr forystugrein Aktuelt 20. mars.
Misheppnuð ferð Cooks
„Það hafa ekki aUir utanríkisráðherrar tUfinn-
ingu fyrir samningalipurð. Slík tilfinning er samt
sem áður mikiU kostur fyrir þann sem ætlar að láta
til skarar skiiða á hinu diplómatíska sprengju-
svæði sem Miðausturlönd eru. UtanríkisráöheiTa
Bretlands, Robin Cook, sem fer með formennsku í
niiiiiiiiii'"iiiiiiiniiiiii'iiiii"iiiii<:iiiii'ii .... i'F'iii'1 i'ii" 1 ">"'iiwi i,im iiiimiifi iiniiiiiiii 'i''i ''rfi'i ii'Miiii|i %i|rfiirriiiiiíiifiínfiii|liiiniiii'iiilii9i'í
Evrópusambandinu, fór tU deUusvæðisins tU að
koma Evrópu inn í friðarviðræðurnar, kynna evr-
ópskar hugmyndir, draga úr tortryggni ísraela
gagnvart Brussel og samtímis reyna að vaxa í áliti
hjá aröbum. Þetta endaði með diplómatískri flækju
þar sem Cook, með heimsókn sinni tU Austur-Jer-
úsalem, uppskar ekkert annað en pirring bæði ísra-
ela og Palestínumanna. “
Úr forystugrein Aftenposten 19. mars.
Persónleikinn í sviðsljósið
„Ef tU viU fáum við aldrei að vita með vissu
hvort Clinton hagaði sér Ula gagnvart þessum kon-
um eða hvort hann er einungis óheppinn vegna um-
tals um hann. En það má sjá hvernig forsetatíð
Clintons hefur áhrif á væntingar kjósenda í fram-
tíðinni. Bandaríkjamenn eru ekki svo barnalegir að
þeir búist við að einkalíf frambjóðenda sé flekk-
laust. Hins vegar kann sú sannfæring að eflast að
persónuleikinn skipti máli.“
Úr forystugrein New York Times 18. mars.