Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.1998, Qupperneq 20

20
LAUGARDAGUR 4. APRÍL 1998
Fréttir
Ólafur Ólafsson landlæknir í yfirheyrslu DV um fangelsismál:
Hvernig telur þú ástandið vera í
fangelsum hér á landi?
„Það er skemmtilegt að geta sagt
frá því að í skýrslu Evrópuráðsins
frá 1994-1995 kemur í ljós að eftir
sem áður eru hlutfallslega fæstir
fangar á íslandi miðað við Vestur-
Evrópu. Einnig er afplánunartími
fanga einna stystur hér. Ég tel að
ástandið i fangelsum hér á landi sé
mun betra en áður var, t.d. aðbún-
aður, ef við berum saman Litla-
Hraun og gamla Síðumúlafangelsið.
Nýbyggingin á Litla-Hrauni er mjög
glæsileg og aðbúnaður þar góður.
Það hafa orðið miklar framfarir í
byggingamálum í fangelsum og ég
þakka það Fangelsismálastofnun.
1978 v£ir skrifuð skýrsla til ráðherra
þar sem beðið var um réttargeð-
sjúkrahús eða meðferðarheimili. Þá
komu fram fyrstu tillögur um stofn-
un Sogns. Hins vegar var réttargeð-
deild á Sogni ekki sett á laggimar
fyrr en 1992, 14 árum síðar. Þetta
sýnir forgangsröð á þessum mál-
um.“
- Hvernig gengur með réttargeó-
deildina á Sogni?
„Það gengur vel með Sogn.
Nokkrir hafa verið útskrifaðir það-
an. Þessu fólki hefur gengið allvel
með verulegri eftirmeðferð. Því
miður líta margir á Sogn sem ekk-
ert annað en fangelsi. Fyrst í stað
var meira lagt upp úr gæslu en með-
ferð. Sem betur fer hefur það breyst
með tímanum og nú er lögð meiri
áhersla á meðferð en meginvanda-
málið er að skortur er á betri eftir-
meðferð. Á Sogni eru 7 pláss og
þessi stærð er hæfileg. Það var mik-
ill sigur að fá Sogn á sínum tíma.
Það er þó sama gamla sagan að með
meira fjármagni væri hægt að gera
enn betur á Sogni.“
- Nú er mikiö rœtt um aó skortur
sé á geðlœknisþjónustu í fangelsum:
„Það er vissulega rétt. Geðlæknis-
þjónustan hefur ekki verið nægileg.
Það eru ástæður fyrir því, eins og
skortur á peningum og eins fordómar
bæði lærðra sem leikmanna. Þetta
hefur verið slæmt í mörg ár, sérstak-
lega á Litla-Hrauni, en betra í Reykja-
vík og á Akureyri. Það hefur verið
erfitt að fá fasta geðlækna til starfa.
Eins var erfitt aö fá geðlækna til að
taka við sakhæfum og geðtrufluðum
fongum inn á geðdeildir. Þetta hefur
lagast smám saman. Geðdeildin á Ak-
ureyri hefur verið sérlega hjálpleg i
þessu sambandi. Um síðustu áramót
var gengið frá samningi milli Fangels-
ismálastofnunar og yfirlækna geð-
deilda um að tekið yrði við sakhæfum
fóngum sem þyiftu vistunarpláss
vegna geðtruflana. Nú reynir á hvort
það gengur upp. Það er ekkert því til
fyrirstöðu. Ég verð að segja að al-
menn læknishjálp hefur verið í góðu
lagi, t.d. í Reykjavík og á Akureyri.
Eftirlitsmenn Sameinuðu þjóðanna
skoða fangelsi um allan heim á 4-5
ára fresti. Þeir voru ánægðir með það
fyrirkomulag sem hér er. Heilsu-
gæslustöðvar sjá um heilsugæsluþjón-
ustu i fangelsum. Sú þjónusta verður
meira alhliða en að ráða fasta fangels-
islækna eftir gamla kerfmu."
- Nú liggjafyrir tvö sjálfsvíg með
skömmu millibili á Litla-Hrauni.
Hvað er hœgt aö gera til aó koma í
veg fyrir svona hrœöilega atburói?
„Sjálfsagt hefðu þessir menn ver-
ið betur komnir ef þeir hefðu verið
inni á geðdeild. Fangar sem eru sak-
hæfir og eiga við geðtruflanir að
etja fá nú inni á geðdeildum. Von-
- Hvers konar fangar
eru í fangelsum hér á
landi?
„Að því sem ég best
veit er langstærstur
hluti fanga hér smá-
glæpamenn. Það eru
sárafáir forhertir glæpa-
menn hér sem betur fer.
Eins og kemur fram í
skýrslum sem Evrópu-
ráðið gefur út eru glæpir
á íslandi ekki eins alvar-
legir og víðast annars
staðar. En það er vissu-
lega vandamál að við
þurfum að eiga við
nokkra unga, forherta of-
beldismenn. Þeir eiga
það sameiginlegt að hafa
komið frá mjög erfiðum
heimilum þar sem þeir
voru gjarnan beittir of-
beldi en þess á milli af-
skiptaleysi. Það fæðist
enginn illur."
- Á aó koma á fót ung-
lingafangelsi eöa heimili
þar sem ungir afbrota-
menn fá sérstaka með-
ferö?
„í mínum huga er það
tímaskekkja að taka ungt
fólk og setja það í fang-
elsi. Ef á annað borð þarf
að loka ungmenni inni
þá þurfa þau á meðferð
að halda. Það þarf að efla
uppbyggingu og meðferð
ungra afbrotamanna í
fangelsum. Ég er hlynnt-
ur því að meðferð í byrj-
un afþlánunar geti verið
árangursrík. Það þurfi
síðan að halda meðferð-
inni áfram meðan á af-
plánun stendur. Flest
þessara ungmenna þurfa
á enduruppeldi að halda
og það þarf að veita þeim
það.“
- Þarf ekki aó deilda-
skiptaföngum eftir aldri
þannig aó ungir afbrota-
menn lendi ekki meö
eldri og forhertari?
„Stofnun fyrir mjög
unga fanga, eða undir
tvítugu, ætti að vera lok-
uð meöferðarstofnun."
- Finnst þér refsingar
nógu þungar hér gagn-
vart afbrotamönnum?
„í umræðunni í þjóðfé-
laginu verður vart „vax-
andi refsigleði". Menn
vilja þyngja dóma þó alkunna sé að
þynging refsinga gagnvart ungu
fólki ber ekki þann árangur sem
menn héldu, samanber harðari
refsilög í Bandaríkjunum. Þar var
tekin upp ströng fangelsivist sem
líkja má við harða herskyldu og
fleira í þeim dúr. Hér hafa reglur
verið hertar, t.d. er erfiðara að fá
reynslulausn á helmingstíma en
áður. Það tel ég slæma þróun, sér-
staklega fyrir unga fanga. Það þarf
að vera stöðugt í gangi virk um-
ræða um fangelsismál. Lítið gagn er
að upphlaupum sem verða í sam-
bandi við slys innan fangelsis-
veggja, sem hefði þó líklega mátt
koma í veg fyrir, m.a. með jafnari
og betri fjárveitingum til fangelsis-
mála og almennari þátttöku í þeim
málum.“
andi koma svona slys síður fyrir.
Auðvitað viljum við reyna að hjálpa
þessu fólki eins og við getum. En
það er samt aldrei hægt að útiloka
sjálfsvíg."
- Er mikil lyfjaneysla meöal
fanga?
„Við höfum verið að skoða þessi
mál. Fyrir 10 árum athuguðum við
lyfjaneyslu í fangelsum og það kom
í ljós að um 30 prósent fanga á Litla-
Hrauni neyttu róandi lyfja eða
svefntaflna. Þetta var um helmingi
minna en í fangelsum í Svíþjóð. Það
er ljóst að lyfjaneysla hefur aukist í
fangelsum hér á landi á undanförn-
um árum. Á Litla-Hrauni taka rúm
20 prósent þunglyndislyf, róandi og
taugalyf tæp 30 prósent en svefnlyf
rúm 40 prósent fanga. Athugasemd-
ir hafa verið gerðir við lyfjaávisun
Ólafur Ólafsson landlæknir
einstakra fanga. Þessi mál geta ver-
iö erfið viðfangs því að staðreyndin
er að 70-80 prósent fanga eru veru-
lega háð áfengi eða fikniefnum við
komu í fangelsi. Stór hópur þeirra
þjáist af skapgerðarveilu, geðtrufl-
VHRHEYRSlft
Róbert Róbertsson
Reynir Traustason
unum. í ofanálag hafa margir þeirra
stöðvast í þroska sökum óheppi-
legra ytri aðstæðna. Andlegt og lík-
amlegt heilsufar fanga er lélegra en
þeirra sem utan fangelsa búa. T.d.
er dánartíðni þeirra mun hærri.
Fangahópurinn hefur verulega
skipt um svip á síðustu 20-25 árum
með tilliti til aukinnar vímuefna-
neyslu og lélegra heilsufars. Sjáif-
sagt er auðvelt að gagnrýna þessa
lyfianeyslu. Eina leiðin til að draga
úr henni er að stórauka meðferðar-
þáttinn. Öðruvísi verður það ekki
hægt.“
- Nú hafa fangar kvartað yfir
ómanneskjulegri meöferö, m.a. aö
þeir fái ekki aö fara í helgarleyfi
eins og víöast hvar tíökast. Kemur
til greina aö veita föngum helgar-
leyfi?
„Mér finnst rétt að fangar fái að
lifa sem eðlilegustu lífi. Annars er
það frekar fangelsisyfirvalda að
svara þessari spurningu."
Stórauka þarf meðferð