Dagblaðið Vísir - DV - 27.04.1998, Qupperneq 22

30
MÁNUDAGUR 27. APRÍL 1998
Magaverkir og
geðrænir kvillar
Breskir vísindamenn
hafa komist að því að böm
sem þjást af þrálátum og
óútskýrðum magaverkjum
séu líklegri til að fá geð-
ræna kvilla á fullorðinsár-
um en aðrir jafnaldrar
þeirra. Ekki reyndust hins
vegar augljós tengsl maga-
verkjanna og líkamlegra
sjúkdóma á fullorðinsárun-
um.
Niðurstöður þessar feng-
ust við rannsóknir á gögn-
um úr könnun á heilsufari
meira en fimm þúsund full-
orðinna einstaklinga.
„Þrálátur kviðverkur í
æsku tengdist geðrænum
truílunum," segir í grein
vísindamanna í Breska
læknablaðinu.
Borðið meiri
gulrætur
Ætli sé ekki best að
hlusta á hana mömmu og
borða meiri gulrætur. Svo
virðist nefnilega sem al-
gengt úrefni A-vitamíns,
retínsýra, geti stöðvað
hamslausan frumuvöxt
þann sem leiðir til krabba-
meins.
Likami okkar myndar
retínsýru úr A-vitamíni
sem fæst úr gula og appel-
sínugula efninu karótíni.
Það finnst í fjölda græn-
metistegunda, þar á meðal í
gulrótum.
Vísindamenn við Comell-
háskóla í New York, undir
forastu Andrews Yens,
skoðuðu frumur í til-
raunaglasi en ekki í lifandi
dýrum. Yen segir að nú
þurfi að öðlast dýpri skiln-
ing á því hvernig retínsýr-
an valdi þessum breyting-
um.
Gervisinar til
bjargar íþrótta-
mönnum
Það er ekkert annað en
hábölvað að slíta í sér
hásinina. Iþróttamenn sem
verða fyrir slíku óláni
þurfa að sitja með hendur í
skauti í sex mánuði og allt
upp í heilt ár. Þar við bæt-
ist að þetta er mjög sárs-
aukafullt.
Nú hefur efnafræðipró-
fessor við Connecticuthá-
skóla, Samuel Huang að
nafni, fundið upp gervisin
sem virkar eins og eins
konar vinnupallur fyrir
slitnu sinina svo hún geti
gróið aftur almennilega.
Uppfinning þessi gæti flýtt
fyrir bata íþróttamanna.
Gervisinin er úr efni sem
brotnar niður í líkanum
með tímanum þegar hin
eiginlega hásin hefur gróið
aftur. Tilraunir á kanínum
hafa sýnt fram á að gervis-
inin styður við skemmdu
sinina á meðan hún endur-
nýjar sig.
Huang fyrirhugar að
hefja tilraunir á mönnum
með haustinu, í samvinnu
við vísindamenn við
Napólíháskóla á Ítalíu.
Litlir heilar útiloka alls ekki flókna hegðun:
Heilinn í okkur rýrnar við allt of mikla streitu
Meira að segja heilinn í okkur er
ekki óhultur fyrir streitunni. Ný
rannsókn kanadískra vísinda-
manna bendir til þess að þrálát
streita geti flýtt fyrir öldrun þess
hluta heilans sem stjórnar minninu.
Rannsóknir sem hafa verið gerð-
ar á dýram á undanfórnum tuttugu
árum hafa sýnt fram á að nýma-
hettuhormón sem kallast glukókor-
tikóíð og verða til vegna streitu geta
valdið dauða taugafrumna. Umdeilt
er hver áhrif þessa era hjá mannin-
um.
Vísindamenn við McGillháskóla í
Montreal í Kanada, undir stjórn So-
niu Lupien, hafa hins vegar fært
rök fyrir því að þar sé eitthvað svip-
að upp á teningnum og hjá dýrun-
um. Tilraunir hópsins hafa sýnt
fram á sláandi fylgni milli langvar-
andi mikils magns helsta streitu-
hormónsins kortisól og rýmunar
þess hluta heilans sem kallast dreki
og ræður öllu um minni okkar og
rýmisminni. Hópurinn segir frá nið-
urstöðum sínum í tímaritinu Nat-
ure Neurosciences.
Lupien og félagar hennar fylgdust
í meira en fimm ár með um fimmtíu
manns á áttræðisaldri. Allt var fólk-
ið við góða heilsu og kortisólmagn-
ið í blóði þess var mælt reglulega.
Skoðun með segulómsjá leiddi í ljós
að þessi hluti heilans var minnstur
hjá þeim sem voru með mest
kortisól í blóðinu eða þar sem magn
kortisólsins haföi vaxið hraðast
milli ára. Þar við bætist að fólk
þetta hefur tilhneigingu til að
standa sig verr á minnisprófum þar
sem reynir á hæfileikann að rata
um völundarhús.
Drekinn skrapp saman um fiórt-
án prósent hjá þeim sem voru með
mest kortisólið samanborið við þá
sem voru með hormón þetta í litlu
eða hæfilegu magni í blóðinu.
Niðurstöður þessar þykja benda
til þess að mikið magn streituhorm-
óna geti þegar til langs tíma er litið
leitt til heilarýrnunar og minnkandi
andlegrar getu.
Ókeypis smokkar
leiða ekki til auk-
ins kynlífs
Framhaldsskólanemendur
fara ekkert oftar í bólið þótt
þeim séu réttir ókeypis smokkar
á silfurfati. Þetta eru niðurstöð-
ur rannsóknar sem gerð var við
ónefndan framhaldsskóla í Los
Angelessýslu í Kaliforníu.
Notkun smokka meðal þeirra
nemenda sem stunduðu kynlíf á
annað borð jókst hins vegar til
mikilla muna.
Könnunin, sem gerð var árið
1992, leiddi í ljós að 50 prósent
pilta sem höfðu reynslu af kyn-
lífi notuðu ókeypis smokkana.
Þegar nemendurnir þurftu sjálf-
ir að borga fyrir þá höfðu 37 pró-
sent sömu pilta notað Smokka
við samfarir.
Fjöldi þeirra sem sögðust hafa
notað smokk við fyrstu samfar-
irnar jókst einnig, úr 65 prósent-
um nýliðanna í 80 prósent.
En þrátt fyrir ofgnótt smokk-
anna var það áfram sama hlut-
fall nemendanna sem stundaði
kynlíf og áður, það er að segja 55
prósent piltanna og 46 prósent
stúlknanna.
„Smokkagjafirnar virðast ekki
hafa leitt til aukins kynlifs með-
al framhaldsskólanema og þær
virðast hafa aukið smokkanotk-
un hjá piltunum," segir í niður-
stöðum könnunarinnar sem
Rand-stofnunin gerði.
Niðurstöðurnar voru sam-
hljóða niöurstöðum könnunar
sem gerð var í New York þar
sem smokkum var einnig dreift
ókeypis til nemenda.
Atta tonna risaeðluferlíki
Vísindamenn gera sér nú vonir um að vera komnir skrefinu nær lækningu á kvefi, þessum hvimleiða sjúkdómi sem
ekkert er hægt að gera við. Hér sést Jordi Bella, sem starfar við Purdueháskóla, virða fyrir sér tölvulíkan af þessari
leiðindakvefveiru.

veiddu saman í hópum
Þær hafa sennilega ekki verið
mjög árennilegar, Giganotosaurus
risaeðlurnar, þegar þær fóru að
leita sér matar. Þessi átta tonna fer-
líki veiddu ekki ein og sér, heldur
fóru saman í hópum í leit að bráð.
Þessar ályktanir draga vísinda-
menn af mikilli beinahrúgu sem
fannst í eyðimörkinni í Patagóníu. í
hrúgunni þeirri voru leifar fiögurra
eða fimm Giganotosaurasa, að þvi
er talið er, sem höfðu gefið upp önd-
ina fyrir 90 milljónum ára.
Steingervingafræðingar segja að
beinin, sem geitahirðir rakst á fyrir
algjöra tilviljun fyrir nokkrum
árum, séu ein besta vísbendingin
sem fundist hefur um að kjötætur
þessar stunduðu veiðar í samein-
ingu.
„Hér eru dýr af mismunandi
stærð. Tvö þeirra era mjög stór en
hin era minni. Að stór og lítil dýr
skuli finnast svona saman bendir til
einhvers konar félagshegðunar,"
segir Philip Currie, sérfræðingur í
kjötætum meðal risaeðla. Hann er
frá Alberta í Kanada.
Aðeins í Kanada hefur eitthvað
fundist í líkingu við þetta. Talið er
að það séu leifar grameðlu, eða Ty-
rannosauras rex.
Currie stundar rannsóknir á
beinunum úti í eyðimörkinni í Pata-
góníu ásamt argentínska steingerv-
ingafræðingnum Rodolfo Coria.
Þeir Currie og Goria telja næsta
víst að leifarnar séu af áðumefnd-
um Giganotosauras, stærstu kjötæt-
unni úr hópi risaeðla sem hingað til
hefur fundist. Ef ekki, hefur þetta
verið náskyldur ættingi.
Giganotosauras var engin smá-
smíð, fiórtán metra langur skratti
og vó meira en átta tonn. Meðal dýr-
anna sem risaeðla þessi lagði sér til
munns var önnur risaeðla, enn þá
stærri. Sú er kölluð Argentinosaur-
us, hálslöng grasæta sem vó meira
en eitt hundrað tonn. Það er stærsta
risaeðla sem nokkurn tíma hefur
fundist.
Sú var tíðin að vísindamenn furð-
uðu sig á því hvers vegna Tyranno-
saurus rex flakkaði aldrei til Suður-
Ameríku. Þeir áttuðu sig þó á því
hvers vegna svo var þegar leifarnar
af Giganotaurasi fundust árið 1993.
Tyrannosaurusinn sá til þess að
Giganotaurus leitaði ekki til norð-
urs, og öfugt.
Vísbendingar um að risaeðlur
þessar hafi veitt saman í hópum
benda til að þær hafi ekki verið eins
heimskar og talið hefur verið. Marg-
ar þessara skepna vora með heila
tvisvar til þrisvar sinnum stærri en
krókódílsheila, þegar líkamsstærðin
hefur verið tekin með í reikninginn.
„Litlir heilar útiloka ekki flókna
hegðun," segir Philip Currie.