Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.1998, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 11. MAÍ 1998
15
Esra Pétursson og
rithöfundarnir
Ævisaga Esra Péturssonar. - Fjaörafok og skrafaö fyrir dómstólum. Sígilt
dæmi um baráttu einstaklings og kerfis, segir m.a. í greininni.
Talsvert fjaðrafok
varð um seinustu jól
vegna ævisögu Esra
Péturssonar læknis,
enda þótti mörgum þar
vegið að friðhelgi látins
sjúklings með tillits-
lausum og óskamm-
feilnum hætti. Ættingj-
ar kröfðust því rann-
sóknar, málarekstur
hófst, stefnur gengu og
nú er dómur genginn í
málinu, jafnframt því
sem höfundurinn,
Ingólfur Margeirsson,
harmar hlutinn sinn og
málfrelsi Islendinga.
Þetta virðist því vera
sígilt dæmi um baráttu
einstaklings og kerfis,
sagan eilífa um það
góða (Ingólf/Esra) og hið illa (ætt-
ingja/ dómstóla).
Stórundarleg rökfærsla
Málið er auðvitað flóknara,
enda botna ég ekkert í nýlegri
ályktun stjórnar Rithöfundasam-
bands íslands um vandræði Ing-
ólfs. í henni er steypt saman tugg-
um um hlutverk rithöfunda og
blaðamanna, að upplýsingar geti
móðgað, hneykslað og raskað hug-
arró, að ekki skuli draga tíðinda-
menn til ábyrgðar eins og tíðkað-
ist forðum.
Þar á eftir bregður hins vegar
fyrir röksemdum sem hljóta að
teljast til tíðinda. Stjórnin bendir í
fyrsta lagi á að hérlendis hafi far-
ið fram víðtæk umræða um vemd
persónuupplýsinga og réttindi
sjúklinga, en segir
síðan: „Mikilvægt
er að sú umræða
verði ekki heft með
því að koma í veg
fyrir að rithöfundar
og blaðamenn birti
frásagnir þeirra
sem að málum þess-
um koma í daglegu
starfi, svo sem frá-
sagnir lækna og
annarra sem við
heilsugæslu fást.“
Þetta þýðir á
mannamáli: Við
skulum ekki hefta
umræðu um frið-
helgi einkalífs og
réttindi sjúkra með
því að banna opin-
skáar frásagnir sem
brjóta friðhelgi einkalífs og rétt-
indi sjúkra af því að slíkt getur
hindrað „skilning á mikilvægi
þessara réttinda og nauðsyn
vemdar þeirra", eins og það er
orðað.
Þetta er stórundarleg rökfærsla,
sannast sagna, en af henni má
draga víðtækan lærdóm, til dæmis
hvað varðar gróft
barnaklám, því
það hlýtur að
teljast hæpið að
berjast gegn því
með lögregluað-
gerðum þar sem
slíkt kemur í veg
fyrir umræðu
um nauðsyn
barnaverndar; eða er það ekki rök-
rétt niðurstaða þess sem á undan
kom?
Merking á reiki
í ályktun Rithöfundasambands-
ins er ennfremur lögð áhersla á að
það sé ekki „hlutverk dómstóla að
taka eigið álit fram yfir álit rithöf-
unda og blaðamanna á því hvers
konar aðferðir þeim beri að nota
við frásagnir sínar“. Ekki er ljóst
við hvað er átt ineð þessu klúðri
en sé meiningin sú að ekki eigi að
dæma menn í tukthús fyrir vond-
an skáldskap þá skal undir þetta
tekið (með semingi þó). Það merk-
ir hins vegar ekki að sérhverjum
sé heimilt að vaða um einkalíf
fólks í skjóli máifrelsis, enda virð-
ist merking hugtaksins mjög á
reiki núorðið; eða er það ekki tómt
nafn í mörgum tilvikum, samheiti
taumlausrar frekju, jafnvel söluá-
hald, tæki í markaðssetningu fjöl-
miðla.
Höfundar era ekki hafnir yfir
raunir og réttindi annars fólks,
eins og ráða má af ályktun Rithöf-
undasambandsins, þeir hljóta að
bera ábyrgð á orðum sínum, hvort
sem um skáldskap, blaðaskrif eða
ævisögur er að ræða, enda getur
málfrelsi að öðrum kosti snúist í
ógeðfellda andstæðu sína.
Orð geta nefnilega haft efnisleg
áhrif auk þess sem frelsi án
ábyrgðar er aumt frelsi, jafnvel
skálkaskjól andlegs ofbeldis, þar
sem réttur þess sem skrifar er knú-
inn fram á kostnað þeirra sem ekki
geta tjáð sig eða eiga erfitt upp-
dráttar; af einhverjum ástæðum.
Matthías Viðar Sæmundsson
Kjallarinn
Matthías Viöar
Sæmundsson
dósent
„Orð geta nefnilega haft efnisleg
áhrif auk þess sem frelsi án
ábyrgðar er aumt frelsi, jafnvel
skáikaskjói andlegs ofbeldis..."
Geðlækni á Litla-Hraun
Málefni fanga á Litla-Hrauni
heifa verið í fréttum. Sjálfir kvarta
þeir og telja aðbúnað sinn óþarf-
lega slæman. Taka má undir þetta.
Alla vega eru á þessu tvær hliðar.
Sjónarmið mannúðar verður að
virða, jafnvel á Litla-Hrauni.
Refsigleði
Það era alltaf á ferðinni nokkuð
stórir hópar sem vilja þungar refs-
ingar. Venjulega koma þessar
skoðanir úr sálinni á þessu refsigl-
aða fólki sjálfu.
Til era aðrir sem
vilja fyrirgefa eða
alla vega milda
refsingar. Svo era
þau sjónarmið
sem okkar nú-
tíma þjóðfélag
verður að virða,
að enginn er svo
slæmur og von-
laus að allt verði
ekki að gera til að
hjálpa honum á
fætur aftur. Sum-
ir brjóta af sér en
hefja svo nýtt líf og standa sig vel.
Því má ekki gleyma.
Geðlæknir
Við heimsókn á Litla- Hraun
blasir við að margir vistmenn eiga
við alvarleg geðræn vandamál að
stríða. Það leiðir af brotum þeirra
og ógæfu. Margir voru „tæpir" fyr-
ir og þeta versnar með afbrotum.
Innilokun læknar þama ekkert.
Það þarf geðlækni til hjálpar en
samt getur hann oft lítið gert. Þó
má ekki gefa upp vonina.
Það verður að reyna allt til
hjálpar og sjúklingar með geðræn
vandamál á Litla-Hrauni eiga rétt
á sömu læknishjálp eins og t.d.
sjúklingar á Kleppi. Raunar ætti
það að vera metnaður okkar að ná
föngum út úr síbrotum en stund-
um er það hægt með geðhjálp. í
rauninni er geðtruflun oft sjúk-
dómur, eins og t.d. kvef, lungna-
bólga o.s.frv. Engum dettur i hug
að setja síkt fólk í .myrkraklefa án
læknishjálpar.
Fyrri refsiviöhorf
Til er skrýtin saga frá því fyrir
stríð (1930-40) um afbrotafræðing
frá Danmörku. Hann ferðaðist alla
leið til íslands. Hann fór síðan
austur til að ræða
við ákveðna fanga á
Litla-Hrauni. Hon-
um var sagt að það
væri erfitt, þar sem
þeir hinir sömu
hefðu skroppið nið-
ur á Eyrarbakka, en
hann mætti bíða eft-
ir þeim. Svo leið og
beið og ekki komu
fangarnir. Þá gerðist
danski afbrotafræð-
ingurinn órólegur,
þar sem malarvegur-
inn frá Reykjavík
var ekkert grín á
þejm áram og hann
vildi ná til baka um
kvöldið. Ekki komu
fangamir og enn
spurði sá danski. Þá
svaraði fangavörð-
urinn. „Þú missir af þeim. Klukk-
an er að verða sex og þá lokum
við. Þeir verða bara að sofa á Eyr-
arbakka í nótt.“ Raunar gerðu
fangar það stundum á þessum
árum og áttu þar jafnvel vinkon-
ur. Menn lokuðu augunum fyrir
því. Danski afbrotafræðingurinn
fór því fýluferð, að sagt er. Hlut-
irnir eru með öðrum hætti í dag,
en ganga þeir betur?
Varöturninn
I dag er það refsingin sem er í
hásæti en fyrirgefningin og um-
burðarlyndið hefur orðið að víkja,
alla vega í bili. Ofan á
Litla-Hraun er kominn
stór glerturn sem vakt-
ar fangana. Varla er
skemmtilegt að vera
fangavörður þarna
uppi, t.d. í næsta Suð-
urlandsskjálfta, sem
von er á fljótlega. Um
100 ár eru frá síðasta
stóra jarðskjálftanum
á Suðurlandi en fyrri
reynsla segir okkur að
þá komi nýr jarð-
skjálfti, þar sem ca.
100 ár eru oftast á
milli. Fangaverðir í
turninum geta þá kast-
ast út um þessa stóru
glugga ef sjáifur turn-
inn fer ekki um koll.
Hvað þá um fangana?
í allri umræðunni um
Litla-Hraun hefur ekki verið at-
hugað og rætt að fangar eru hjálp-
arlausir í Suðurlandsskjálfta.
Varla er von að slíkir menn eigi
kost á geðlækni.
Ef peningar vora til fyrir þess-
um ógeðfellda turni þá hlýtur að
vera hægt að borga geðlækni. Svo
þarf að taka upp umræðu um
hvort innilokun fanga á Litla-
Hrauni er verjandi þar sem von er
á stóram jarðsjálfta þama sem get-
ur brotið niður hús. Fangar era
líka menn og eiga allan sanngjarn-
an rétt.
Lúðvík Gizurarson
„Raunar ætti það að vera metnað■
ur okkar að ná föngum út úr sí-
brotum en stundum er það hægt
með geðhjálp. / rauninni er geð-
truflun oft sjúkdómur eins og t.d.
kvef, lungnabólga o.s.frv. Engum
dettur I hug að setja slíkt fólk I
myrkraklefa án læknishjálpar. "
Kjallarinn
Lúðvík
Gizurarson
hæstaréttarlögmaður
Meö og
á móti
Maraþonumræöan á Al-
þingi um hálendismálin
Ekki málþóf
„Við höfum í þessu máli hvorki
verið með málþóf né leiðindi held-
ur höfum við talað gegn vondu
máli. Við erum ekki ein um það
mat því frá þjóðinni hefur komið
mikið af bréf-
um og áskoran-
um og við erum
að tala fyrir
þann stóra hóp
utan þingsins
sem vill að mál-
efni hálendis-
ins fái vandaða
umfjöllun. Það
að við lesum
upp úr ritum í
ræðum okkar
er gert til að vitna máli okkar til
stuðnings í ýmsa fræðimenn eða
aðra sem þykja marktækir í um-
ræðunni um viðkomandi mál. Það
þykja eðlileg vinnubrögð að vitna
í aðra máli sínu til stuðnings. Það
hefur ekki verið lesið upp úr
neinu sem ekki kemur þessu máli
við.
Ég hef ekki áhyggjur af þvi þótt
einhverjum kumii aö henta að
kalla þetta mólþóf vegna þess að
ég hef fengið fjöhnargar hvatning-
ar, bréf frá hópum og einstakling-
um, sem hvetja okkur til að gera
allt sem í okkar Valdi stendur til
að reyna að koma vitinu fyrir fé-
lagsmála- og forsætisráðherra i
þessu máli. Við höfum ekki aðrar
aðferðir því þessir menn eru ekki
tilbúnir til að tala við okkur og
gera við okkur samkomulag. Þá
eigum við ekki aðrar aðferðir en
að tala fyrir málinu í þinginu. Við
höfum náð árangri í þessari um-
ræðu þvi í upphafi hennar gerðu
e.t.v. ekki margir sér grein fyrir
því að í þessu frumvarpi til sveit-
arstjómarlaga er verið að taka
ákvarðanir um hvernig stjóm-
sýslu á hálendinu verður háttað.
Þegar málið kemur til 3. umræðu
munum við meta hvernig fram-
haldið verður af okkar hálfu.“
Dapurlegt
„Ég er ekki hrifinn af þessu.
Frá því sl. mánudag hefur verið
um málþóf að ræða en í fyrri vik-
unni, þegar fram fór um 30
klukkustunda umræða, var ekki
málþóf heldur
rætt efnislega
rnn málið sem
því miður hef-
ur ekki verið
gert siðan. Það
er verið að lesa
upp og staglast,
eins og fólk hef-
ur getað séð
sem fylgst hef-
ur með í sjón-
varpi. Þessi aðferð er ekki bönn-
uð en það segir heldur ekkert um
það í þingsköpum að það sé rétt-
ur þingmanna að tefia mál með
óþarfa umræðum og að lesa upp
úr útgefnum ritum.
Ég er ekki reiður yfir þessu.
Mér finnst þetta hins vegar leið-
inlegt og þá sér í lagi dapurlegt.
Það er hlegiö að okkur, að svona
skuli vera unnið og það er ekki
spuming að þetta er slæmt fyrir
það álit sem fólk myndar sér af
störfum Alþingis. Ég myndi telja
það mjög óskynsamlegt ef viðhafa
á þessi vinnubrögö við 3. umferð
málsins því það næst enginn póli-
tískur ávinningur með þessu.
Málið verður ekki stöðvað né
önnur mál sem ríkisstjórnar-
meirihlutinn vill afgreiða og þeir
eru örugglega að skaða sína eigin
ímynd út í þjóðfélaginu. Ég hef
ráðlagt þessum vinum mínum að
hætta þessu og þeir munu fyrr en
varir finna að þeir era að skaða
sjálfa sig pólitískt og þá hætta
þeir.“ -gk
Árni M. Mathiesen
alþingismaöur.