Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.1998, Page 30

38
MANUDAGUR 11. MAI1998

að koma í veg
fyrir alzheimer
Rétt eina ferðina enn höfum
við fengið ærna ástæðu til að
slá ekki slöku við líkamsrækt-
ina. Svo virðist sem regluleg
líkamsrækt geti komið í veg
> fyrir að maður fái heilahrörn-
unarsjúkdóminn alzheimer í
ellinni, að sögn bandarískra
vísindamanna.
Á fjórða hundrað manneskj-
ur, þar af 126 með alzheimer,
voru spurðar um þá líkams-
rækt sem þær höfðu stundað
um ævina. Rannsóknin leiddi í
ljós að þeir sem lögðu stund á
heilsurækt frá því þeir voru
tvítugir til sextugs, svo sem
golf, skokk, hjólreiðar eða
sund, voru ekki í jafnmikilli
hættu á að fá alzheimer og
kyrrsetufólk.
Taugalæknirinn Arthur
Smith, sem stjórnaði rannsókn-
inni, segir að næsta skref sé að
kanna hvort einhver tegund
líkamsræktar sé betri en önn-
ur.
Vín getur ekki andað
í opinni flösku
Lungnasérfræðingar segja
það vera til heldur lítils gagns
að opna vínflöskuna mörgum
klukkustundum fyrir máltíð ef
ætlunin er að láta vínið anda,
eins og það er kallað þegar það
* tekur í sig meira súrefni. Vínið
andar einfaldlega ekki að
neinu gagni upp um þröngan
flöskustútinn. Miklu betra er
að hrista það til í glasinu í
nokkrar mínútur. Þá andar
vínið og bragðið batnar umtais-
vert.
Sérfræðingamir gerðu til-
raun með þetta á þingi banda-
rísku lungnasamtakanna í
Chicago fyrir skömmu. Þar
kom meðal annars í ljós að litl-
ar beytingar höfðu orðið á víni
sem hafði staðið í opinni flösku
í sex klukkustundir.
Risastórir skýstrokkar
a solinm
Visindamenn hafa uppgötvað
skýstrokka, sem eru nærri því
jafnmiklir um sig og jörðin
okkar, á yfirborði sólarinnar.
Vindhraðinn í þeim getur orð-
ið allt að 500 þúsund kílómetr-
ar á klukkustund.
Það var evrópska rannsókn-
arfarið SOHO sem sendi upp-
lýsingar um skýstrokkana til
jarðar. Flestir skýstrokkanna
eru við norður- og suðurhvel
^sólarinnar.
Vísindamenn gera sér vonir
um að þessi uppgötvun auð-
veldi þeim að skilja áhrif sólar-
vinda á jörðina. Vindar þessir
geta meðal annars skaðað
gervihnetti á sporbaug um
jörðu og þeir hafa einnig vald-
ið rafmagnstruflunum.
li,
Mikilvægar uppsprettur lyfja á síðasta snúningi:
Björgum dýrum í hættu og
sjálfum okkur um leið
Kapphlaupið er haflð. Og það er
upp á líf og dauða. Við verðum al-
deilis að herða róðurinn ef okkur
á að takast að bjarga lífríki jarðar-
innar frá því að deyja út. Með því
gætum við meira að segja bjargað
okkur sjédfum.
Alþjóðleg samtök náttúruvernd-
armanna sendu frá sér skýrslu í
marsmánuði þar sem fram kemur
að tíundi hluti plöntutegunda á
jörðinni er í bráðri útrýmingar-
hættu. Þá stóð bandaríska nátt-
úrusögusafnið fyrir skoðanakönn-
un í síðasta mánuði þar sem 70
prósent aðspurðra líffræðinga
töldu að um þessar mundir væri
hver dýra- og plöntutegundin af
annarri að deyja út og að mannin-
um mundi stafa mikil ógn af þess-
um missi á næstu öld.
„Það er mikilvægt að við gerum
allt sem í okkar valdi stendur til
að varðveita fjölbreytni lifríkisins.
Nærri öll sýklalyf eiga rætur sínar
að rekja til náttúrulegra afurða,"
segir Dennis Schmatz, sem stjórn-
ar rannsóknum hjá lyfjafyrirtæk-
inu Mereck.
Alls staðar í heiminum er verið
að ryðja land, með tilheyrndi dýra-
og plöntudauða, þar sem hugsan-
lega hefði verið hægt að finna
lækningu við einhverjum þeirra
fjölmörgu sjúkdóma sem þjaka
mannkynið.
Ekki þarf að fara langt til að
finna lýsandi dæmi. Bjarnastofnar
í heiminum eru í mikilli hættu.
Bangsarnir eru ýmist taldir til
ama og leiðinda og því skotnir, eða
þá að þeir eru hafðir í búrum. Og
enn aðrir verða fómarlömb
skottulækna. Vísindamenn telja
aftur á móti að rannsóknir á efna-
skiptum bjarnarins, sem liggur í
dvala í híði sínu mánuðum saman,
geti leitt til meðferðar við sjúk-
Birnir eru meðal fjölmargra dýrategunda sem eru í hættu og kunna að veita innsýn í marga mannlega sjúkdóma.
dómum í fólki, á borð við sykur-
sýki og offltu.
Vísindamenn frá fyrirtækinu
Neurex i Kaliforniu hafa rannsak-
að sniglategund eina sem lifir á
Filippseyjum og víðar og er mjög
eftirsótt vegna fallegs kuðungs
slns. Snigill þessi er því að vonum
eftirsóttur og hann ver sig með
tugum eiturtegunda sem geta lam-
að fiska í ætisleit á augabragði.
Við rannsóknir kom i ljós að eitt
þessara eiturefna er mjög kvala-
stillandi og hefur það nú verið
framleitt á rannsóknarstofu. Efnið
er þúsund sinnum sterkara en
morfln en þannig gert að líkaminn
myndar ekki þol gagnvart því eins
og morfíni.
George Miljanich, sem stjórnar
lífefnafræðideild Neurex, segist
vona að fleiri lyf af þessu tagi flnn-
ist. Hann gerir sér þó grein fyrir
því að tíminn er að hlaupa frá okk-
ur.
„Úr hvaða kóralrifi kemur
næsti snigill sem mun veita lækn-
ingu við alzheimer eða parkinson-
sjúkdómi? Erum við tilbúin til að
glata því kóralrifi?" spyr George
Miljanich.
Svari hver fyrir sig,
Eldsneytisframleiðsla á Mars
er framtíðarlausn
Það kann að reynast auðvelt að
koma mönnuðu geimfari til reiki-
stjörnunnar Mars einhvem tíma í ná-
inni framtíð. Öllu snúnara gæti reynst
að koma bæði mönnum og tólum aftur
heim til jarðarinnar. Lausnin gæti
verið fólgin í „bensínstöðvum" þar
sem geimfarar gætu dælt á flaugar
sinar eldsneyti sem unnið yrði úr efn-
um sem finnast á reikistjörnunni
rauðu.
Þetta kom fram í máli geimvísinda-
mannsins Pauls Muellers á ráðstefnu
um ódýrar geimferðir sem haldin var
nýlega í Pasadena í Kalifomíu.
Nokkrar ómannaðar geimflaugar
hafa þegar lent á yfirborði Mars. Hin
síðasta sem það gerði var könnunar-
flaugin Pathfinder. Mueller segir að
flugtak frá Mars sé hins vegar „erflð-
ara en nokkuð sem við höfum gert
fram að þessu“.
Bandaríska geimferðastofnunin
(NASA) ræður yfir tækni til að smíða
risastórar eldflaugar og hreyfla sem
gætu flutt með sér eigið eldsneyti sem
dygði þeim til ferðarinnar til Mars og
aftur til baka til jarðar. Kostnaðurinn
við slfkt ferðalag hlypi á milljörðum
dollara. Tómt mál er hins vegar að
tala um slíkt á tímum sparnaðar og
aðhalds á öllum sviðum, í geimferðum
sem öðru.
Mueller, sem starfar að geimrann-
Marsfariö Pathfinder aö lenda.
sókum við ríkisháskólann í Utah, seg-
ir að besta leiðin til að flytja heim sýn-
ishom úr ómönnuðum geimferðum til
Mars á næstu áram sé að geimflaug-
arnar flytji með sér allt eldsneytið.
„Aftur á móti eru svo til allir á einu
máli um að best sé að framleiða elds-
neyti á Mars þegar kemur að því að
flytja þurfi menn til jarðar frá Mars,“
segir Mueller.
Rannsóknarhópur Muellers vinnur
að því með vísindamönnum frá NASA
að þróa kerfi sem þjappar saman
koldíoxíði úr gufuhvolfi Mars og
blandar því við vetni sem komið væri
með frá jörðu. Úr þessu yrði framleitt
vatn og metangas sem eru helsti efni-
viðurinn í geimflaugaeldsneyti.
Vísindamennirnir hugsa sér að
send yrði ómönnuð eldsneytisverk-
smiðja til Mars. Hún mundi síðan
senda boð til jarðar þegar hún væri
búin að framleiða nægilega mikið
eldsneyti til að koma geimfari aftur
heim. Þá, og ekki fyrr, yrði mannað
geimfar sent til Mars.
Áform sem þessi eru ekki enn kom-
in inn í áætlanir NASA en Mueller tel-
ur að þess verði þó ekki langt að bíða.
„Þetta er leiðin sem allir eru sam-
mála um að eigi að fara. Hún hefur
bara ekki fengið opinbera blessun
enn,“ segir Paul Mueller.
Lífsþorsti lykillinn
að viskunni
Leyndardómurinn aö visku á
elliárunum er kannski ekki svo
flókinn þegar allt kemur til alls.
Það þarf vist ekki meira til en
örvun og lifsþorsta, segja vís-
indamenn.
Sú er að minnsta kosti niður-
staða tilrauna á músum sem vís-
indamenn við Salt-stofnunina í
La Jolla í Kalifomíu stóðu fyrir.
Fred Gage og félagar hans á
Salt-stofnuninni gerðu tilraunir
sínar á „eldri“ músum, það er að
segja dýrum sem voru orðin
átján mánaða gömul. Helmingur
músanna hafðist við í ósköp
venjulegum búrum þar sem þær
fengu aðeins fæðu og vatn. Hinn
helmingurinn var hins vegar
hafður í stóru búri þar sem
finna mátti eins konar jarðgöng,
leikfóng og lítið hjól sem þær
gátu hlaupið á.
Gömlu mýsnar voru látnar
lifa við þessar aðstæöur í 68
daga. Þá voru þær teknar og
heilar þeirra skoðaðir mjög ná-
kvæmlega.
Viö þá skoðun kom í ljós að
mýslurnar sem voru í stóra búr-
inu með dótinu höfðu þrisvar
sinnum fleiri nýjar frumur í
drekanum, þeim hluta heilans
sem ræður miklu um minni og
lærdóm, en mýsnar sem létu sér
bara leiðast. Frá þessu er skýrt í
tímaritinu Journal of Neuro-
science.
Gerd Kempermann, einn vís-
indamannanna sem unnu við
rannsóknirnar, segir aö svo virð-
ist sem hið betrumbætta um-
hverfi músanna stuðli að því að
nýjar heilafrumur lifa lengur en
ella.