Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1998, Blaðsíða 16

16
ienmng
ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1998
Eldhuginn Árni Magnúson
Heimsþekktir kennarar
Þegar Halldór Laxness
samdi sitt mikla verk um
sautjándu og átjándu öld-
ina og íslenskt sjálfstæði
valdi hann Áma Magnús-
son sem fyrirmynd einnar
aðalpersónunnar fulltrúa
vísinda og siðmenningar,
manninn sem bjargaði ís-
landi í handritum þess og
keypti ísland fyrir eigið
líf. Yfir nafni Árna hefur
löngum verið nokkur
ljómi í sögxmni en aldrei
sem í þessari sögu Nóbels-
skáldsins.
Sagnfræðingurinn Már
Jónsson tekst eðlilega á
við þessa mögnuðu mynd í
Ævisögu Áma Magnús-
sonar. Sú mynd sem hann
dregur upp af Árna er
önnur, Árni er maðurinn ----------
sem helgar líf sitt fræðunum og fjarri
kvennamanninum sem lýst er í íslands-
klukkunni. Sá Ámi sem Már lýsir er
ekki hinn fullkomni vísindamaður þó
að á undan sinni samtíð væri og ekki er
yfir honum sama glys og tvífara hans í
sögu Laxness.
Hér er á ferð sagn-
fræðileg ævisaga þar
sem megináherslan er að
draga fram þann Árna
sem varðveittar sam-
tímaheimildir lýsa,
hvorki hetjusaga né árás
á Áma Magnússon sem
virðist standa allvel und-
ir því áliti sem hann hef-
ur löngum notið. Sagn-
fræðilegar ævisögur eru
enn nokkuð fágæti á ís-
landi. Ámasaga Más er
vandað verk sem byggir
á margra ára rannsókn-
um og mun ótvírætt
lengi vera grund-
vallarævisaga hins
mikla fomfræðings.
Árni hafði á ævi sinni
mörg járn í eldinum,
vasaðist í stjómmálum
og stóð fyrir skráningu íslensku þjóðar-
innar. Við þetta naut hann stuðnings
margra, ekki síst Mette konu sinnar
sem hér fær nokkra uppreisn æru eftir
íslandsklukkuna. Ekki telur Már þó að
hann hafi verið i tygjum við Þórdísi í
Bræðratungu þó að hann noti söguna af
MÁR JÖNSSON
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
þeim skandal slns tíma til
að varpa nokkru ljósi á
skaphita og kappsemi
Áma.
Aðalhlutverkið í þessari
sögu leika aftur á móti þau
handrit sem Árni safhaði
og helgaði líf sitt. Ævisaga
Áma er ekki síst mikilvæg
fyrir sögu íslensku hand-
ritanna enda eyðir Már
miklu púðri í starf Áma
með handritin og kannski er mestur
fengur í riti hans þess vegna. Einnig
dregur hann upp athyglisverða mynd af
hlutskipti embættismanns í Kaup-
mannahöfn á þessum tíma, þegar at-
burðir þar skiptu Islendinga ekki síður
máli en það sem gerðist á íslandi.
Ævisögur stórmenna eru ekki lengur
það sem fræðigreinin sagnfræði snýst
um. Rannsóknir Más Jónssonar á Árna
Magnússyni sýna hins vegar kosti þess
að metnaðargjamir sagnfræðingar láti
frá sér vönduð rit af þessu tagi.
Már Jónsson:
Árni Magnússon. Ævisaga.
Mál og menning 1998.
Pistilinn skrifaði...
Segja má að í greina-
safni Guðmundar Andra
Thorssonar, Ég vildi að ég
kynni að dansa, mætist
tvær tegundir ritgerða,
lengri esseyjur, oft um bók-
menntir og bókmennta-
sögu, og stuttir pistlar sem
geta verið um hvað sem er,
vanafestu afa Guðmundar,
íslendinga í útlöndum eða
fordóma sömu þjóðar gegn
þorskáti.
Einfaldur sleggjudómur
um þetta safn gæti hljóðað
þannig að greinarnar í því
væm þeim mun betri sem
þær væm styttri. Guð-
mundur Andri leggur oft-
ast upp með eina skýra hugmynd sem
síðan er leidd til lykta í lokin. í lengstu
greinunum verður maður að bíða lengur
eftir þessum lokahnykk en í þeim styttri
og það er sjaldnast jafngaman eða vekj-
andi. Guðmundur Andri er nefnilega frá-
bær pistlahöfundur, hið knappa form
sem ákveðinn fjöldi dálksentímetra í
dagblöðum eða mínútur í útvarpi hafa
tamið honum er beinskeytt og meitlað.
Það kallar á samþjöppun í efni og til-
hneigingu til alhæfinga sem oft treysta

■

meira á snjalla framsetn-
ingu en langar og ítarleg-
ar rökfærslur.
Það er nokkuð dæmi-
gert fyrir greinar Guð-
mundar Andra þegar
hann í greininni „Ráð-
húsið - hús skáldsins“
byrjar á því að agnúast
út í túlkanir húsa og
túlkendur yfirleitt en
eyðir svo meirihluta
greinarinnar í að setja
fram aldeilis frábæra
túlkim á húsinu sem
hann fellir að einni af
uppáhaldskenningum
sínum inn samviskubit
Reykvíkinga yfir að vera
ekki sveitamenn. Ólíkindalæti af þessu
tagi eru eitt megineinkennið á greinum
Guðmundar Andra, hann lætur lesand-
ann halda að hann sé bara að fíflast og
haldi ekki fram neinni ákveðinni skoöun
en kemur svo aftan að honum með
óvæntu sjónarhomi eða túlkun. Og Guð-
mundur Andri er alltaf að túlka, þótt
hann hreyti ónotmn í „hlutverk
Túlkandans". Fas íslendinganna í út-
löndum verður táknmynd fyrir einstak-
lingshyggju landans, hann les í fas og út-
lit Marlene Dietrich í pistli sem heitir
„Mein Blondes Baby“ og táknmál fótbolt-
ans og ást karlmanna á honum í öðram
sem nefnist einfaldlega „Fótbolti“.
Bókmenntir
Jón Yngvi Jóhannsson
En túlkun er Guðmundi ekki bara
árátta og ekki innantómur leikur fremur
en önnur menningarrýni. Að baki henni
býr leit sem mætti kenna við sjálfsmynd-
arleit fyrir hópa, spumingin er alltaf
hver við erum sem íslendingar, Reykvík-
ingar, Akureyringar, karlar, konur,
menntamenn á ofanverðri tuttugustu
öld, kattaeigendur og svo framvegis og
svo framvegis. Samferða þessari leit er
gagnrýni á vanafestu, hjarðmennsku og
viðteknar skoðanir. Sú gagnrýni er alltaf
jafnþörf og er kjaminn í hlutverki pistla-
höfundarins sem „ráðgjafa lýðsins": að
minna okkur á það sem liggur ekki í aug-
um uppi.
Guðmundur Andri Thorsson:
Ég vildi að ég kynni að dansa.
Mál og menning 1998.
Dagar mínir eru skip
Það hefur orðið þrettán
ára bil milli ljóðabóka Hjart-
ar Pálssonar. Haust í Heið-
mörk kom út 1985 og nú
kemur Úr Þegjandadal.
Freistandi er að geta sér
þess til að bókarheitið vísi
til þessarar löngu þagnar. Þó
ber þess að geta að Hjörtur
hefur síður en svo setið auð-
um höndum, hann hefur ver-
ið afkastamikill og vand-
virkur þýðandi, þýtt til að
mynda sögur nóbelsverð-
launahöfundarins I.B. Sin-
ger og ljóð Danans, Henriks
Nordbrandt, Norömannsins
Rolfs Jacobsens og Eistlend-
ingsins Jaans Kaplinski. Er ekki örgannt
um að áhrifa þess síðastnefnda gæti í
styttri ljóðum þessarar bókar.
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
Úr Þegjandadal er i senn eðlilegt fram-
hald og kærkomin viðbót á skáldferli
Hjartar Pálssonar. Yrkisefnin og efnis-
tökin em um margt kunnugleg. Hjörtur
hefur ætið verið vandvirkt skáld og á því
er engin breyting. Og enn gætir róman-
H I O H l U R P A I. S S 0 N
ÚR M-GJANDADAj
tískrar þjóðemiskennd-
ar, dálitið íhaldssamrar,
þar sem fyrri tíð og
gengnir li&iaðarhættir
em lofaðir og tregaðir á
kostnað samtímans.
Þessi hneigð hefur ein-
kennt Ijóð margra norð-
lenskra skálda, einkum
þeirra sem tengjast á
einn eða annan hátt Ak-
ureyri. Mig grunar að
þar gæti beinna eða
óbeinna áhrifa Davíðs
Stefánssonar og síðari
ljóða hans. Einna skýr-
ast birtist þetta viðhorf í
alllöngu ljóði, Fardög-
um, sem lýsir vistaskiptum - tvenns kon-
ar vistaskiptum - og lýkur þannig:
fleytti þeim inn í nýja veröld
þar sem gamlar vofur
eru enn á sveimi
i Ijósaskiptunum.
Þriöja kynslóóin
- pítsubörn tölvuleikjanna -
veit ekki hvaó erjjallafála
og hefur risaeðlur fyrir gœludýr.
Tortryggnin gagnvart samtíðinni kemur
einnig fram í nokkram ljóðum um miðbik
bókarinnar, til dæmis í Nýjustu fréttum:
Hálfkveönar vísur síödegisblaóanna
fjúka inn í portin
stíga dans kringum sorptunnurnar.
En þó skáldinu líki ekki allt í samtíð-
inni er hann enginn byltingarmaður eins
og hann sér best sjálfur: „ég meinhægð-
armaðurinn / með penna í hendi“ . Og
ádeilan er ekki sá strengur sem stríðast
er sleginn í ljóðum Hjartar. Mest áber-
andi era haust - og vetrarstemningar þar
sem árstíðaminnin era tengd á hefðbund-
inn hátt æviskeiðinu, tregaðir liðnir dag-
ar og siglt inn í sólarlagið. Þessu tengjast
síðan ýmsar spumingar tilvistarlegs eðl-
is, skáldið spyr sig hvers það leiti á leið
sinni inn í þögn og myrkur en þó að falli
„hver í sinni drangey / frá
kulnuðum eldi“ þá opnast aö
lokum unaðsdalir, „blárri en
allt sem er blátt“.
Á þeim vonarorðum lýkur
ljóðabók Hjartar Pálssonar.
Ljóðabók sem ber þess vitni
að enn á skáldið fullt erindi
og vonandi þarf ekki að bíöa
næstu ljóðabókar þess í
þrettán ár.
Hjörtur Pálsson:
Úr Þegjandadal.
löunn 1998.
Hjónin Almita og Roland Vamos, prófessorar við Oberlin-
háskólann í Ohio, koma til landsins í byrjun janúar og halda
námskeið fyrir strengjaleikara. Þetta
eru heimsþekktir kennarar og íslend-
ingiun að góðu kunnir; hafa þrisvar
áður sótt landið heim.
Þau halda masterclass 4.-6. janúar í
Tónlistarskólanum í Reykjavík frá
10-17 alla dagana. 8. janúar verða þau
með námskeið í boði Tónlistarskólans
á Akureyri, en 7. janúar koma þau
fram á tónleikum í hinu nýja Tónlist-
arhúsi Kópavogs. Það er Guðný Guð-
mundsdóttir fiðluleikari sem stendur
fyrir komu hjónanna til landsins.
Ljóðasafn Hannesar Péturssonar
Skammt er stórra högga á milli hjá bókaútgáfúnni Iöunni. í
síðustu viku kom út Ritsafn Þorsteins frá Hamri eins og sagt
frá frá hér á síðunni í gær; í þessari viku kemur svo Ljóðasafn
Hannesar Péturssonar, ný heildarútgáfa á ljóðum
hans.
Hannes Pétursson (f. 1931) er eitt helsta skáld
íslendinga á þessari öld og hefur verið í farar-
broddi skálda sem staðið hafa að endurnýjun
ljóðhefðar og ljóðmáls. Hann kom fram sem
fullmótað skáld strax með sinni fyrstu bók,
Kvæðabók, 1955, og hefur löngum þótt undur
að svo ungur maður skyldi yrkja jafn-
þroskuð ljóð og þar eru. Meðal Ijóða í þeirri
bók sem hafa runniö inn í æðar þjóðarinn-
ar er ljóðaflokkurinn Menn sá ek þá... sem I
á ljóðinu „Jón Austmann riður frá Reynisstaöabræðrum".'
Alls eru ljóðabækur Hannesar orðnar níu og fyrir þá síö-
ustu, Eldhyl (1993), hlaut hann íslensku bókmenntaverðlaun-
in. Njörðm- P. Njarðvík ritar formála að ljóðasafninu en Hauk-
ur Hannesson sá um útgáfuna.
Borgin við Sundið
Kaupmannahöfn var höfuðborg íslands um margra alda
skeið og allmargir landar hafa spreytt sig á að skrifa um hana.
Nú hefur Tryggvi Gíslason skólameistari á Akureyri
bæst í hópinn, en hann bjó i Kaupmannahöfn um
árabil og þekkir borgina, sögu hennar og þátt henn-
ar í íslandssögunni út og inn.
Þetta er handhæg leiðsögubók, sérstaklega snið-
in að íslenskum þörfum. Stærsti hluti bókarinnar
geymir alla helstu staði borgarinnar í stafrófsröð
þar sem lesa má í stuttu máli upplýsingar um þá
og sögu þeirra. Lýst er nokkrum gönguleiðum í
borgiimi og liggm- ein sérstaklega um íslend-
ingaslóðir; fjallaö er um veitingahús og skemmt-
anir og sagt frá dagleiðum frá borginni. Loks eru upplýs-
ingar fyrir ferðamenn sem lenda í einhverjum vanda.
Mál og menning gefur bókina út.
Ennþá, eitt andartak
Tilvistarvandinn brennur á Ólafi Stefánssyni í annarri
ljóðabók hans, Ennþá, eitt andartak. hverfulleiki timans og
mannlífsins. Æska og elli tengjast, renna jafnvel saman, eins
og í Ijóðinu „Lítil hugsun":
Lítil hugsun
hefur skotist í hugann,
hugsun sem iöar af
gleöi
og ég hleyp undir stigann ogfel mig
enfinn mig aftur, sitjandi í sama stólnum.
Litil hendi
hefur teygt sig meö eftirvœntingu
um sólríkt voriö, en ég dreg aö mér hendina
og horfi á hana, ómjúka og þykka.
i
%
Litlir fœtur
hafa hlaupiö um gólfiö,
sporaó út stofu og eldhús,
en égfinn mig aftur, í stofunni minni,
sitjandi í sama stólnum.
Stór sólin
hefur risiö meö morgunroöa
og ég horfi upp í himininn,
- en augu mín eru
enn lítil.
Ólafur yrkir um muninn á því sem við látum okkur dreyma
um og því sem við raunverulega höfum þörf fyrir - innst inni,
segir í ljóðinu „Eign“, „áttu aðeins einfalda þrá“.
Fyrir ljóðið „12. febrúar" úr fyrri bók Ólafs var hann til-
nefndur sem alþjóðlegt skáld ársins af The National Library
of Poetry 1997. Ólafur gefur bók sína út sjálfur.
Bubbi á Borginni
Aðdáendur Bubba Morthens láta sig ekki vanta á
Hótel Borg annað kvöld. Þar verða aö venju Þor-
láksmessutónleikar hans og hefjast kl. 22. Með hon-
um leika Gunnlaugur Guðmundsson og Gunnlaug-
ur Briem. Forsala miða er í Skífubúðunum.
Umsjón
SiljaAðalsteinsdóttir