Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1999, Qupperneq 18

MÁNUDAGUR 25. JANÚAR 1999 IjV
«Smenning
Rykfallin orð? Líp - Leitum betur.
Þannig lýkur ljóðinu „Fögnuður" í fyrstu ljóðabók Hannesar Pét-
urssonar, Kvæðabók, og á margan hátt virðast mér þessi orð einkenn-
andi fyrir skáldskap hans. Ljóð hans eru leit að lífi, leit að merkingu
þess að vera maður, að vera skáld, og það er athyglisvert þegar ljóð
hans til þessa eru komin saman í eina bók hve mikil samfella er í
skáldskap hans. Þar með er ekki sagt að Hannes hafi ekki þroskast á
nær hálfrar aldar skáldferli, því fer fjarri, en fjölmargra yrkisefna sem
hann hefur ræktað gegnum tíðina gætir strax í fyrstu bók hans.
Kvæðabók var reyndar óvenjuglæst og þroskað byrjendaverk enda
tekið með miklum fögnuði þegar hún kom fyrst út, ekki síst af því að
margir töldu að þar væri komið skáld sem myndi takast „að sætta
hina nýju stefnu við þjóðlega hefð,“ svo vitnað sé til orða Magnúsar
Ásgeirssonar. En þótt Hannes kæmi fram sem „þjóðlegt" skáld sem
hefði fullt vald á hefðbundnum brag þá nýtti hann þá kunnáttu og
hefðina sem módemisti. Bæði i því að fella hið hefðbundna form að
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
nýjum yrkisefnum og í því hvemig hann beitir vísunum í eldri skáld,
sagnir og ekki síst norræna goðafræði. Eitt snjallasta dæmi um slíkt
er sonnettan „Fenrisúlfur" úr Stund og staðir:
Enn að nýju úlfsins heita gin
opið. Skín í vargsins rauða kok.
Bíóur þar til þráöum vopnadyn
þoka nœr hin spáðu endalok.
Man er Gleipnir sjálfur sundur brast.
Sér aó hvergi er fundinn annar nýr.
Bíöur, enginn fjötur nógu fast
felldur mun á þetta grimma dýr.
Hvessir tönn viö tönn og hvílist rór
teygir limu, spennir mjúkan háls
stígur hringa, stœltur, léttur, mjór
unz þýtur hann fram og svelgir sólar hvel.
Sest að völdum, rœður ein og frjáls
systir hans jarðarbyggð, hin bláa Hel.
Öllu betur verður ekki lýst ótta nútímamannsins við tortímingu. En
þótt Hannes fjalli um vanda nútímans, ógnir tæknihyggjunnar og leit
mannsins að merkingu í ráðvilltum heimi er það ekki eini strengur-
inn í hörpu hans. Hann er einnig eitt okkar indælasta náttúmskáld
eins og í þessum lokahendingum „Leiðslustundar" úr Innlöndum:
Samt er órofa þögn
því allar söngraddir móans
hverfðust í liti.
Nú hlusta ég á þœr glóa!
Þannig mætti lengi telja. En við að fletta þessu ljóðasafni verða ekki
aðeins fyrir gamlir kunningjar. Sífellt birtist eitthvað nýtt sem þér
áður sást yflr eða þú hljópst framhjá. Rímblöð sem ég taldi áður
standa til hlés í skáldskap Hannesar, svo gripið sé til orðalags Njarð-
ar P. Njarðvík í formála, eru mér nú sem fersk vindhviða þar sem
skáldið nær snilldartökum á ferhendunni, nær að segja mikið í ein-
földu „útjöskuðu" formi; sjá seinna erindið „Úr minnisblöðum tungl-
fara“:
Fögurfannst mér þá Jöröin.
Hún framundan bláleit skein
rétt eins og daggardropi
dottinn af fjarlœgri grein.
Með Heimkynnum við sjó, sjöundu ljóðabók Hannesar urðu nokkur
straumhvörf í skáldskap hans, ljóðin urðu styttri, nokkuð frjálslegri í
formi og yrkisefnin „hversdagslegri". Skáldið fer um fjörur á Álfta-
Hannes Pétursson með Silfurhestinn, verðlaun bókmenntagagn-
rýnenda dagblaðanna, árið 1974. Hann fékk hestinn sfðastur skálda.
nesi, íhugar náttúruna og tilvistina, eða eins og segir í einkunnarorð-
um þeirrar bókar: „Ég legg að nýju / leið gegnum stundir mínar“. Sú
bók og hin næsta, 36 ljóð, hafa mér fundist og finnst enn vera hápunkt-
urinn á skáldferli Hannesar Péturssonar. Það er með slíkt mat eins og
önnur smekksatriði að seint verður stutt rökum, en í þessum bókum
ljóma ljóðin af tærum einfaldleika, hvergi er of né van.
Ekki skal þó gert lítið úr síðustu bók skáldsins, Eldhyl. Þá ber fyrst
að nefna hið langa ljóð „Vorgest“ þar sem náttúruskoðarinn Jónas
Hallgrímsson stígur út úr koparstyttu sinni og ávarpar ungan pilt í
lok stríðs og við fæðingu lýðveldis. Og í Eldhyl er einnig ljóðperlan
„Nótt í vetrarbyrjun":
Hljótt er úti.
Allir laufvindar farnir hjá.
f tjarnarsefi
situr döpur álfastúlka
meö hvítan tunglsgeisla
á hné sér, eins og dáið barn.
Líkt og öll góð skáld er Hannes Pétursson í senn einfari engum öðr-
um líkur og vitnisberi síns tima. Skáld sem okkur öllum kemur við og
sem verður að taka tillit til þegar fjallað verður um skáldskap aldar-
innar sem senn er liðin . Og þó að þetta ljóðasafn geymi vonandi ekki
allt hans kveðskaparstarf er að því mikill fengur sem og að skilmerki-
legum formála Njarðar P. Njarðvík.
Hannes Pétursson:
Ljóöasafn.
Formáli efir Njörö P. Njarövík.
Iðunn 1998.
Hver vinnur kapphlaupið?
Á morgun verður tilkynnt hver hlýtur Bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs þegar þau
verða veitt í 38. skipti í ár. Af íslands hálfu eru
tilnefndir Hallgrímúr Helgason fyrir 101 Reykja-
vík og Þórarinn Eldjárn fyrir Brotahöfuð en ís-
lensku nefndarmennirnir eru Dagný Kristjáns-
dóttir og Jóhann Hjálmarsson.
Frá Danmörku eru tilnefndar ljóðabókin
Dronningeporten eftir Piu Tafdrup og greina-
söfnin Jeg har set verden begynde (1996) og Jeg
har hort et stjemeskud (1997) eftir blaðamann-
inn og rithöfundinn Carsten Jensen þar sem
hann nýtir sér að sumu leyti form hefðbundinna
ferðafrásagna en brýtur það líka upp. Pia hefur
verið í fremstu röð danskra skálda síðan hún
gaf út sína fyrstu bók 1981 og varð fyrst nor-
rænna kvenna til að gefa út sina eigin skáld-
skaparstefnuskrá í bókinni Over vandet gár jeg
(1991).
Finnar leggja fram skáldsöguna Naurava
neitsyt eða Jómfrúna hlæjandi eftir Irja Rane
Bsem gerist sumpart í Frakklandi
á 14. öld og sumpart i Þýska-
landi nasismans og hlaut Fin-
landiaverðlaunin þegar hún
kom fyrst út 1996. Einnig kemur
þaðan skáldsagan Diva eftir
Moniku Fagerholm sem lýsir til-
vistarbaráttu þrettán ára súper-
Þórarinn stúlku á frumlegan hátt.
Eldjárn. Grænlendingar senda smá-
sagnasafniö Det andet dyr eftir
Ole Korneliussen sem varpar skæru ljósi á sam-
félagsvandann í heimalandi höfundar. Færey-
ingar senda ljóðabókina Pentur eftir Jóannes
Nielsen sem stillir hinu alþýðlega og gróteska
gegn leiðinlegri alvöm borgaralegs hversdags-
lífs.
Norðmenn leggja fram skáldsöguna Hutchin-
sons Eftf þar sem síðasti afkomandi Hutchin-
sons ættarinnar rifjar upp margvíslegar ástríð-
ur hennar þar sem hann situr aleinn á hótelher-
bergi í London. Einnig greina-
safnið Storytellers eftir Jan Erik
Vold sem tekur fyrir stök ljóð
eftir fjórtán skáld og notar öll
brögð til að komast að kjaman-
um í frásögn þeirra.
Loks leggja Svíar fram
Klangemas bok, sautjándu ljóða-
Hallgrímur bók Görans Sonnevi og þá per-
Helgason. sónulegustu, og leikverkið Per-
sonkrets 3:1 eftir frægasta núlif-
andi leikskáld Svía, Lars Norén. Þetta er hans
viðamesta verk, tekur þrjár stundir í flutningi
og fjallar um utangarðsfólk, dópista, mellur og
geðsjúklinga en hefur slegið í gegn í heimalandi
höfundar og endurnýjað og stækkað áhorfenda-
hóp hans.
Dómurinn verður kveðinn upp í þinghúsinu í
Kaupmannahöfn kl. 12 á hádegi að staðartíma á
morgun. Verðlaunin era 350 000 danskar krónur
eða tæplega 4 milljónir íslenskar, skattfrjálsar.
PS ...
Kári Tryggvason kvaddur
Kári Tryggvason, hinn ástsæli barnabóka-
höfundur, er látinn - á 94. aldursári. Hann var
bóndasonur og bóndi sjálfur um tíma en þó
fyrst og fremst kennari, lengst í
Hveragerði. Fyrsta barnabókin
hans kom út 1943, Fuglinn fljúg-
andi, elskuleg kvæði handa börn-
um, en vinsælastur varð hann fyr-
ir sögurnar um Dísu á Grænalæk
(frá 1951) vinkonu allra lítilla
stúlkna á íslandi á sinni tið.
Þegar Kári var að verða sjötug-
ur mætti hann kröfum nýs tíma með bókinni
Úlla horfir á heiminn (1973), hversdagsraun-
særri sögu af lítilli stúlku sem elst upp hjá ein-
stæðri móður og er á barnaheimili á daginn.
Úlla er lifandi og skemmtileg persóna og saga
hennar var kærkomin á mörgu heimili - lesin
upp til agna á heimili þess sem þetta skrifar.
Bókin fékk bamabókaverðlaun Fræðsluráðs
Reykjavikur 1974 og Kári naut þess að eignast
aðdáendur meðal nýma kynslóða barna.
Það má svo vera PS að Úlla litla í bókinni er
engin önnur en Úlfhildur Dagsdóttir, barna-
bam Kára, sem er lesendum DV að góðu kunn
meðal annars fyrir skrif sín um kvikmyndir.
Ævisaga Georgs Brandes
í Danmörku er kominn út fjórði hluti ævi-
sögu Georgs Brandes, eins áhrifamesta menn-
ingarvita Norðurlanda fyrr og síðar, eftir
Jorgen Knudsen. Þessi hluti heitir Magt og af-
magt og fjallar um árin 1896-1914, en
Brandes var uppi frá 1842 til 1927.
Brandes var þekktur um alla Norð-
ur-Evrópu á sinni tíð sem skarpur og
óvæginn gagnrýnandi og átti í útistöð-
um við rithöfunda og aðra andans
menn, einkum heima fyrir, en Dan-
mörk þótti honum óttalega staðnaður
andapollur miðað við stóm grannlönd-
sem hann heimsótti reglulega. „Af hverju
kom hann þá alltaf aftur heim?“ spyr Knudsen.
Jú, heima fannst honum svo ágætt að vera of-
sóttur og yfir aðra hafinn - og alveg ómissandi
aðdáendum sínum. Þar gat hann líka þráð aðra
staði, önnm- lönd, sem buðu frægð og frama
sem hann gat svo aftur notað i stríðinu heima
fyrir.
Eftir Brandes liggur óhemjumikið efni -
bækur, fyrirlestrar, greinar og bréf. Hann
skipti sér af öllum sköpuðum hlutum og er því
upplagt efni fyrir höfund sem vill sýna menn-
ingarstrauma og tíðaranda gegnum persónu-
sögu. Það var ekkert lítið á seyði meðan Brand-
es var upp á sitt besta. Þá varð „det moderne
gennembrud", þegar nútiminn gekk í gai-ð og
mddi úr vegi gömlum gildum og siðvenjum
feðraveldis og bændasamfélags. Ekki spillir
heldur fyrir hvað Brandes var virkur í einka-
lifi sínu, eignaðist marga nána vini sem hann
flæmdi svo frá sér með skapsmunum sínum og
harkalegri gagnrýni, og ekki færri ástkonur
sem töfruðust af þessu ofurmenni og héldu
tryggð við hann þótt hann sviki þær allar. Þessi
saga biður blátt áfram um aö vera sögð.
i Sjálfskoðun íslendinga
f íslenskir aðdáendur Times Literary
Supplement geta horft stoltir á forsíðu þess 8.
| janúar sl. Þar sést Strokkur gjósa fallegu gosi
I* og slæðingur af fólki í kring. En náttúrlega
segja þeir í myndartexta að þetta sé Geysir
sjálfur.
Greinin sem myndin vísar tU er eftir Caro-
lyne Larrington miðaldafræðing og fjallar um
tvær bækur, A Place Apart eftir Kirsten Hastr-
up og Ring of Seasons eftir Terry G. Lacy. En
I hún byijar á að vitna í Björku: „Á íslandi sitj-
| um við öll saman á kvöldin og lesum íslend-
ingasögumar upphátt hvert fyrir annað,“ hafði
1 söngkonan sagt í útvarpsviðtali á rás 4 í Bret-
| landi sem samsvarar Rás 1 hjá okkur.
Hvað meinti nú Björk með þessu? spyr grein-
í arhöfundur. Er hún að dekra við löngu úrelta
■ ímynd Breta um ísland sem „sögueyjuna" af
| þvi að hlustendur rásar 4 vUja trúa því aö nú-
p tíma íslendingar eyði löngum vetrum eins og
|í forfeður þeirra gerðu, í stað þess
j aö horfa á sjónvarp, fiakka um á
j Netinu eða tala við vini sína í
sima? Eða er Björk á tvíræðan
hátt að vísa til þess hvemig ís-
j lendingar kynna sig í Evrópu -
| sem þjóð sem heldur fast í fbrna
| menningu og fom gildi?
j Bækurnar tvær snúast einmitt
j mikið um spurninguna hvernig íslendingar líta
j á sjálfa sig, hvemig öömm finnst íslendingar
j líta á sjálfa sig og hvernig íslendingar líta á
I þessa aðra sem skoða hvemig Islendingar líta á
j sjálfa sig, eins og Larrington orðar það svo
I ágætlega.
msm