Dagblaðið Vísir - DV - 04.11.2000, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 4. NÓVEMBER 2000
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________DV
Flokka fólk ekki
eftir kynhneigð
Sigursteinn Másson 1 Speglinum:
- líklega hættur í fréttamennsku
Sigursteinn Másson er þekktur fréttamaöur og höfundur heimiidarkvikmynda.
Hann hefur ekki síöur vakiö athygli sem talsmaður samtaka á borö viö Geöhjálp sem hann hefur helgað krafta sína
aö undanförnu.
Á visir.is hóf nýlega göngu sína
nýr vefur undir nafninu Spegillinn.
Fastur liður þar í viku hverri er við-
tal sem er þannig byggt upp að not-
endur senda viðmælandanum spurn-
ingar sínar og þannig verður viðtalið
til á nokkuð sérstæðan hátt.
í síðustu viku varð til slíkt Spegil-
viðtal við Sigurstein Másson, frétta-
mann og höfund heimildarmynda, og
er fróðlegt að sjá hvað lesendur vis-
ir.is fýsir að vita um hann og lífsvið-
horf hans.
Hvers vegna geðvernd?
Hvernig kom það til að þú fórst að
starfa við geðvernd?
„Ég kynntist fyrir tæpum tveimur
árum skemmtilega biluðum manni
sem hafði merkilegar hugmyndir um
nýjar áherslur í geðheilbrigðismál-
um. Saman þróuðum við ýmsar hug-
myndir og í október í fyrra stofnuð-
um við sjálfshjálparhóp fólks með
geðhvörf. Á síðasta aðalfundi Geð-
hjálpar hiaut ég mjög góða kosningu
inn í stjórn Geðhjálpar og er orðinn
þar varaformaður og þessi vinur
minn, sem heitir Héðinn Unnsteins-
son, er verkefnisstjóri Geðræktar-
innar, stærsta geðheilbrigðisverkefn-
is sem ráðist hefur verið i.
Geðræktin er einstakt verkefni á
alþjóðavísu, þar sem landlæknir og
Landspítali taka höndum saman við
grasrótarsamtök eins og Geðhjálp
um vitundarvakningu, fræðslu og
forvarnir."
Engir fordómar!
Hvernig viðmóti fmnst þér þú hafa
mætt eftir að þú sagðir frá eigin geð-
heilbrigðisvandamálum?
„Ég hef sjálfur ekki fundið fyrir
neinum fordómum, enda held ég að
störf mín í fjölmiölum hafi eitthvað
um það að segja. Ég hef verið svo
heppinn að störf mín hafa verið sýni-
leg og að sjúkdómur minn hefur
aldrei bitnað á vinnunni. Ég held
líka að lykillinn að því að samfélag-
ið taki mann í sátt sé að maður sé
heiðarlegur og hreinskilinn um það
sem fólk hefur áhuga á, hvort sem
það er samkynhneigðin eða geð-
hvörfin."
Öryggisleysi varb að
hræðslu
Hvenær og hvemig fannst þú fyrst
fyrir einkennum þinnar geðveiki?
„Það var í október 1996. Ég var þá
að vinna að þáttunum um Geirfinns-
og Guðmundarmálin og tók mjög
nærri mér það hörmungarmál. Ég
hafði selt þættina til sýninga á RÚV
og var rekinn af Stöð tvö eftir sjö ára
starf hjá íslenska útvarpsfélaginu.
Um sama leyti fór í gang atburðarás
sem ég hef hugsað mér að kryfja sið-
ar. Samanlagt olli þetta algjöru ör-
yggisleysi hjá mér sem þróaðist í
sjúklega hræðslu. Þannig var ég
fyrst greindur með geðhvörf en ég
sætti mig engan veginn við það í
byrjun."
Telur þú að álagið sem á þér hvíldi
þegar þú veiktist sé orsökin fyrir
veikindunum eða að það eitt hafi
valdið því að veikindin hafi skotið
upp koÚinum, e.t.v. fyrr en annars?
„Þetta get ég aldrei vitað með
vissu. Það sem er klárt er að geðsjúk-
dómar, geðhvörf og aðrir sjúkdómar
skjóta upp koUinum vegna erfða og
umhverfis. Geðlæknirinn minn telur
mjög ólíklegt að ég hefði nokkru
sinni veikst ef ég hefði sleppt Geir-
finns- og Guðmundarmálinu. Það
þýðir samt ekkert að velta sér of
mikið upp úr þessu. Þeir hjá ís-
lenskri erfðagreiningu telja sig geta
fundið genin sem valda geðklofa og
væntanlega geöhvörfum líka. Það
vekur óttablandnar tilfmningar hjá
mér því ég sjálfur heföi alls ekki vúj-
að missa af þeirri reynslu að verða
geðveikur. Ég tel þá reynslu hafa
þroskað mig mikið. En það skiptir
mig meira máli að halda sjúkdómn-
um í skefjum með lyfjum og hollu líf-
emi þannig að ef uppgötvanir vís-
indamanna einskorðast við að finna
betri lyf og meðferðarúrræði, en ekki
að krukka i gen, þá verð ég fremstur
í klappliðinu þeirra."
Geðvelkt er jákvætt og nei-
kvætt
Hvemig er staðið að bömum sem
eiga foreldra er eiga við geðræn
vandkvæöi að stríða? Eiga þau ekki
á hættu að lenda í einelti eða öörum
slíkum erfiöleikum sökum heimilis-
aðstæðna ef foreldri er mikið veikt?
„Eins og allir vita geta böm verið
sérstaklega grimm, án þess aö gera
sér neina grein fyrir afleiðingum
gjörða sinna. Eitt af okkar verkefn-
um í upphafi nýrrar aldar er að
fræða böm í grunnskóla um geðsjúk-
dóma og geðheilbrigði og verður
Geðræktin með sérstakt átak í sam-
bandi við það. Orðið geðveikt er
bæði jákvætt og neikvætt í hugum
krakkanna. Geðveik föt og bíómynd-
ir er eitthvað mjög flott en geðveikt
fólk síður. Okkar markmið er að
koma jákvæðri, fordómalausri um-
ræðu inn í alla skóla, stofnanir og
vinnustaði sem bætir geð lands-
manna til lengri tíma.“
18-23 milljarðar
Nú hefur mikil vitundarvakning
um geðheilsu manna átt sér stað og
mætir menn staðið á bak við barátt-
una. Fáið þið nægilegt fjármagn til
þessa máls frá hinu opinbera? eða
mætti hugsa betur um þann flokk
sem svo margir fylla og líða fyrir.
„Það hefur verið áætlaö að geð-
raskanir kosti samfélagið 18 til 23
milljarða króna á ári í töpuðum
vinnustundum, meðferð og lyfjum.
Þetta eru gríðarlegar fjárhæðir.
Spurningin er góð og gild því öfugt
við öll nágrannalöndin kosta einka-
aðilar 85% af geðræktinni sem m.a.
er ætlaö að lækka þennan þjóöfélags-
lega kostnað verulega með almennri
vitundarvakningu. Annars staðar í
Evrópu eru kostnaðarhlutfollin alveg
á hinn veginn. Við erum glöð og
þakklát fyrir þátt einkaaðila í átak-
inu en finnst ekkert eðlilegra en að
hið opinbera komi mun ákveðnar að
málinu. Geðraskanir eru eitt alvar-
legasta og útbreiddasta heilsufars-
vandamál þjóðarinnar og það er
kominn tími til að við horfumst í
augu við það af fullri alvöru."
Ertu hættur?
Ertu nokkuð hættur að vinna við
fréttamennskuna og hvað er þaö
eftirminnilegasta sem þú hefur lent
í sem fréttamaður?
„Ég held að það eftirminnilegasta
hafi verið að starfa i Kosovo 1998.
Við komum þangað skömmu eftir
að fjöldamorð serbnesku öryggis-
sveitanna hófust og það var mikill
ótti og spenna sem lá i loftinu. Við
fórum i þorpið Prekaz sem var ekk-
ert nema rústir einar eftir stór-
skotaliðsárás Serba. Af um
hundrað og fimmtiu íbúum höfðu
hundrað verið drepnir. Þegar við
höfðum uppi á albanskri fjölskyldu
sem komst lífs af úr hörmungimum
og ég fór að kynnast þeim breytti
það lífi mínu og því hvemig ég lít á
hlutina. Það var líka eftirminnilegt
að upplifa valdarán í Guatemala
1993 en af innlendum atburðum hef-
ur vinnan við þættina um Geir-
finns- og Guðmundarmálið haft
mest áhrif á mig.
Ég hef starfað og numið frétta-
mennsku í þrettán ár eða frá þvi ég
var tvítugur. Eitt hef ég lært að allt
hefur sinn tíma í lífinu. Líklega er
ég hættur fréttamennsku en heim-
ildaþáttagerð á enn stóran hlut í
mér. Ég held að ég hafi verið góður
fréttamaður en betri dagskrárgerð-
armaður. Það svið finnst mér mjög
spennandi og margt ógert þar á ís-
landi.“
Fordómar báðum megin
Hvort þótti þér erfiðara að koma
fram sem samkynhneigður karlmaður
eða að ræða opinskátt um geðræn
vandkvæði þín? Hvar eru fordómamir
sterkari?
„Fordómamir eru báðum megin.
Þegar ég var að átta mig á samkyn-
hneigð minni fyrir tíu árum vissi ég
um þrjá homma í Reykjavík og fannst
þeir skrýtnir. Ég hugsaði oft um að ég
væri betur kominn dauður en í þeirra
hópi. Námstíminn minn i París, þegar
ég var 25/26 ára, varð mér hugljómun
og styrkur til að standa uppréttur eins
og ég er í þessu samfélagi. Fordómam-
ir hafa á þessum örfáu árum minnkað
mjög á íslandi. Ég mundi segja að það
væri á margan hátt erfiðara að bera
geðsjúkdóm á bakinu á íslandi en sam-
kynhneigð í dag. Vandinn er að fólk
veit svo lítið um geðsjúkdóma. Það
gerir sér enga grein fyrir því að lækn-
irinn, lögfræðingurinn, stelpan í
sjoppunni og þingmaðurinn sem bros-
ir alltaf í sjónvarpinu era öll með geð-
sjúkdóma. Það eru meira en 50.000
manns á íslandi sem berjast við geð-
raskanir en vegna eigin fordóma og
annarra eru flestir í felum. Hommam-
ir era komnir út úr skápnum á íslandi
en fólkið með geðsjúkdómana er lengst
inni í þeim.“
„Gay-senan" í Reykjavík
Starfar þú með samtökum samkyn-
hneigðra? Og hvemig er þeim háttað?
„Ég hef verið félagi í Samtökunum
78 en ekkert starfað innan þeirra.
Samtökin 78, sem era samtök homma
og lesbía, era með aðsetur á Laugavegi
3 og era með opið hús frá klukkan
20.00 mánudaga og fimmtudaga. Þama
er mjög fínt bókasafn og myndbands-
leiga og snyrtilegur kaffibar. Ég fer
þangað stundum til að fá lánaða bók,
myndband eða í kaffi og kíki þá hverj-
ir era á staðnum. Þama er á fimmtu-
dagskvöldum alls konar fólk, stelpur
og strákar á ýmsum aldri og oft mjög
skemmtilegt andrúmsloft. Eftir að
Spotlight og nú Mannsbar komu til
sögunnar er „gay“-senan um helgar i
Reykjavík að verða nokkuð góð.“
Lopapeysan best
Umgengst þú samkynhneigða meira
en gagnkynhneigða? Segðu mér -
finnst þér mikill munur vera á fólki
eftir því hvemig kynhneigð þess er?
Þegar fólk er nýkomið úr skápnum
leggur það sig þá ekki fram um að um-
gangast sina líka?
„Ég flokka fólk ekki eftir kynhneigð
heldur eftir því hvort mér finnst gott
að umgangast það eða ekki. Ég um-
gengst gagnkynhneigða miklu meira
en samkynhneigða einfaldlega af því
að gagnkynhneigðir era í miklum
meirihluta. Það er hins vegar rétt að
eftir að maður gerir sér grein fyrir því
að maður er samkynhneigður þá er
það manni nauðsynlegt að eiga sam-
neyti við fólk sem deilir svipuðum til-
fmningum. Þess vegna fmnst mér gott
af og til að sækja staði sem era fyrir
samkynhneigða hér heima og erlend-
is.“
Þú ert alltaf svo fjári töff í tauinu -
hvar kaupirðu helst föt?
„Ég er alls konar í tauinu og eyði
ekki miklum tíma í að hugsa um það.
Ég kaupi mjög sjaldan föt en þá sjald-
an ég geri það nota ég tækifærið í út-
löndum. Hér heima hef ég verslað í
Sand, GK og hjá Sævari en í veðri eins
og er núna kemur þykka lopapeysan
hennar mömmu sér best.“