Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2000, Blaðsíða 30

30
LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
Helgarblað
r>v
Smitaðist af berklum
í heimsóknartímanum
Kafli ur bok Rannveigar Löve, Myndir úr hugskoti:
Berklaveik ung móðlr
Rannveig á Vífilsstaðaspítala.
Rannveig I.E. Löve, sem er átt-
rœö á þessu ári, hefur skrifaö
helstu æviminningar sínar sem
koma nú út hjá bókaforlaginu
Fósturmold og nefnast Myndir
úr hugskoti. Viö skrifm naut
hún aðstoðar sonar síns, Leós E.
Löve, sem „haföi málfrelsi og til-
lögurétt“ meöan hann sat við
tölvuna. Viö grípum niöur í bók-
ina þegar hinn ógurlegi hvíti
dauöi er viö þaö aö hremma
heimilisfólkiö í Réttarholti.
Berklarnir höföu tekiö sig upp
aftur í Guömundi, manni Rann-
veigar, og hann var fluttur á Víf-
ilsstaöi, en ungu hjónin höföu þá
nýlega eignast fyrra barn sitt.
Guðmundur hafði ekki séð barnið
sitt og við höfðum ekki hist, en ég var
orðin nógu hress til að treysta mér í
heimsókn til hans. Til þess að gæta
alls öryggis ákvað ég að fara í skoöun
í Líkn, þar sem berklarannsóknir fóru
fram. Líkn starfaði í gömlu timbur-
húsi við vesturhlið Alþingishússins.
Mér var vísað til læknisins.
Ég sagði honum að ég væri nýlega
stigin af sæng og vildi vera viss um að
mér væri óhætt að fara í heimsókn til
mannsins míns á Vííilsstaði því ég
hefði aldrei svaraö berklaprófum og
væri því hugsanlega ekki smituð.
Hann gegnumlýsti mig og hlustaði
og sagði að allt væri í fínu lagi.
Þrátt fyrir það hélt ég því til streitu
að ég yrði berklaprófuð til að vera al-
veg viss og endurtók að ég hefði aldrei
svarað berklaprófum.
„Þér eruð áreiöanlega búnar að
taka bakteríuna," sagði læknirinn.
„Manneskja sem hefur verið i svona
nánu samneyti við mann með þriggja
krossa smit hlýtur að vera búin að
taka bakteríuna, annars hefðuð þér
veikst." Hámark smitmælinga voru
þrír krossar.
Ég hef alltaf verið þrá og sagði í
þrákelkni minni:
„En gerir nokkuð til þótt það sé
prófað?"
„Ég læt yður ekki hafa mig að fifli,
verið þér sælar,“ svaraöi læknirinn.
Samtalið við lækninn brenndi sig
inn í vitund mína, enda átti þessi
stund eftir að reynast örlagastund í
lífi mínu.
Ég fór heim við svo búið, hringdi til
Guðmundar og sagði honum hvað far-
ið hefði á milli mín og læknisins.
Hann hefði sagt ég gæti óhrædd farið
í heimsókn að Vífilsstöðum.
Við þráðum að hittast, svo lengi
höfðum við verið aöskilin og höfðum
um svo margt að tala. Við ákváðum
því að trúa lækninum. Við áttum
heldur ekki annarra kosta völ.
Hóstað í vasaklúta
Við völdum 1. febrúar 1942 tU heim-
sóknarinnar, en heimsóknartími var
mUli klukkan 15.30 og 16.30 aUa daga.
Ég fór með strætisvagni úr Sogamýr-
inni og tók svo Vífilsstaðavagninn við
B.S.R. í Lækjargötu klukkustund síð-
ar.
Ég hafði aldrei á berklahæli komið
þótt ég hefði komið tU Dísu frænku
minnar í starfsmannaibúðimar á Vif-
ilsstöðum. Hún hafði áður verið
vinnukona hjá mömmu en þegar við
fluttumst á Ströndina fékk hún vinnu
á Vífilsstöðum. Ein af systmm min-
um, Jóna Kristjana, var eftirlætisbam
Dísu, sem fékk hana lánaða öðru
hverju, sérstaklega á sumrin, þegar
hún átti frí. Mér var auðvitað falið að
fylgja baminu tU Dísu og á þann máta
hafði ég komið aö Vífilsstöðum áður,
en ekki tU að vitja sjúklinga.
Nú var ég að heimsækja sjúkling
með fiUlu leyfi læknis og vissi þess
vegna að mér var óhætt.
Ég var fljót að finna stofuna hans
Guðmundar, hún var beint á móti
stiganum á annarri hæð. Hann hafði
lýst fyrir mér staðháttum.
Ég barði að dyram og gekk inn.
Stofan var ekki stór, hafði upphaf-
lega verið ætluð tveimur sjúklingum,
en nú voru þeir fjórir. Stofuféiagar
Guðmundar vora aUir mjög ungir,
undir tvítugu. Þeir voru aUir með
smitandi berkla og hóstandi, en þeir
hóstuðu í vasaklúta eins og þeim
hafði verið kennt. Guðmundur var
elstur, rétt að verða 23 ára.
Það urðu að sjálfsögðu fagnaðar-
fundir.
Aðstaðan á hælinu var ekki miðuð
við gesti. Stólamir í sjúkrastofunni
vora aðeins tveir svo maður varð
bara að tylla sér á rúmstokkinn hjá
þeim sem heimsóttur var. Þetta varð
því eins og heimsókn tU þessara fjög-
urra pilta sem aUir voru rúmliggj-
andi. Þeir höfðu að vísu það sem kaU-
að var klósettleyfi, gátu brugðið sér í
slopp og skroppið út úr stofunni þeg-
ar svo bar undir.
Reikna mátti með að lítU sjúkra-
stofa með fjórum smitandi sjúkling-
um, hóstandi öðra hverju, væri fuU af
bakteríum. Um það hugsuðum við
ekki, enda vissum við ekki betur en
ég væri þegar búin að taka berkla-
bakteríuna og sigrast á henni.
Þegar leið að brottfarartíma Vífils-
staðavagnsins brá Guðmundur sér í
slopp og fylgdi mér fram á gang. Við
héldumst í hendur og horfðumst í
augu. Hann haföi svo faUeg augu.
Þetta var heUög stund og erfitt að
skUja. Það urðum við samt að gera.
Þetta var í fyrsta og eina skiptið
sem ég heimsótti Guðmund á hælið.
„Litla stelpan mín...“
Nokkram vikum seinna fékk Guð-
mundur tækifæri til þess að skjótast í
bæinn tU að kjósa.
Rólfærir sjúklingar á Vífilsstöðum
vora bæði sóttir og sendir á kjörstað í
leigubU og þá stalst Guðmundur tU að
láta bUinn koma við i Réttarholti og
hlaupa inn til þess að líta dóttur sína
augum í fyrsta sinn.
Þegar hann kom var bamið í litla
herberginu uppi á lofti. Ég hijóp á
undan honum upp stigann, tók bamið
upp úr vöggunni sinni og lyfti þvi upp
svo að hann gæti séð það, en hann
kom ekki inn fyrir dymar.
„Er þetta litla stelpan mín. Stelpan
mín,“ hvíslaði hann blíðlega, en hann
fékk ekki að koma nær henni og ekki
að snerta hana.
Stelpan hans var honum samt ekki
með öUu ókunnug því ég gaf honum
skýrslu um hana á hverjum degi í
gegnum símann. Það var mikU lof-
gerðarroUa, haldin af ungri móður
sem var svo hrifm af litla barninu
sínu að hún var sannfærð um að
aldrei hefði fæðst annað eins.
Heimsókn Guðmundar varð ekki
lengri en þetta því bUlinn beið. Hon-
um og samferðamönnum hans var
ekið aftur beint upp að Vifilsstöðum.
Tíminn leið.
AUar systumar í Réttarholti voru
rúmliggjandi, nema Jónsmessubarnið
frá sumrinu áður og Ólöf Svandís, sú
þrettánda í röðinni, sem var á sjöunda
ári. Hún svaraði berklaprófuninni al-
veg eins og hinar stelpurnar en varð
ekkert veik. Þá rifjaöist það upp að
ári áður hafði hún, ein af öUum systr-
unum, átt lengi í veikindum sem eng-
inn kunni skýringu á hver væru.
Þótti nú líklegt aö þá hefði hún tekið
berklabakteríuna þótt ekki væri vitað
um smitberann.
Þegar Ólöf Svandís veiktist ári fyrr
hafði Guðmundur eins og aUtaf farið i
reglubundið eftirlit, fengið góða skoð-
un og leyfi til aö stunda skólann og
ljúka náminu, rétt eins og þegar hann
fékk leyfið tU að hefja kennslu.
Að okkur læddist nú sá grunur að
sú góða skoðun hefði ef til viU ekki
verið svo góð sem skyldi.
Magga Alda var að heiman og
sömuleiðis Unnur Kristjana. Unnur
var farin að búa og átti von á fyrsta
bami sinu en Magga leigði niðri í bæ
og vann á AtvinnudeUd Háskólans,
hjá Áma Friðrikssyni fiskifræðingi,
en mamma og hann voru systraböm.
Magga og Unnur smituðust ekki og
heldur ekki Jóna Kristjana, sem hefur
sennilega tekið bakteriuna þegar hún
var tíu ára því það rifjaðist upp fyrir
mömmu að það sumar hefði hún
dvalist hjá vandalausum í Hafnarfirði
við að passa böm en aUtaf verið með
hitaveUu, slöpp, syfjuð og þreytt, þótt
enginn vissi hvað að henni var. Nú
var hún hraust en svaraöi samt
prófuninni.
Berklahælin yflrfull
Þetta er staðfesting á að berklamir
voru landlæg, lúmsk plága sem ekki
var auðvelt að vara sig á. Berklahæl-
in tvö, VífUsstaðir og Kristneshæli,
urðu yfirfuU. Sjúkdómurinn breiddist
örar út en nokkra sinni eftir að sam-
göngur og samneyti fólks varð meira
en á fyrri öldum.
Þrátt fyrir öU þessi veikindi og von-
brigði mín var heimUislífið í Réttar-
holti i ótrúlegu jafnvægi.
Pabbi og mamma tóku þessum
ósköpum með æöruleysi. Maður
renndi ekki gran i hversu þjáningar
þeirra, angist og ótti hefur verið mik-
Ul.
Sérstaklega hefur pabbi örugglega
átt erfitt. Hann var aUtaf hræddur um
stelpumar sínar og bjó stöðugt við
þann ótta. Uppeldi okkar bar þess alla
tíð merki hvað hann var hræddur um
okkur. Við lærðum snemma að fara
með gát tU þess að pabbi hrykki ekki
í kút.
Daglegt líf var í fóstum skorðum og
aUtaf hlýtt og notalegt í Réttarholti.
Umhyggja og ósérhlífni mömmu stuðl-
aði að vellíöan heimUisfólksins,
frændfólkið heimsótti okkur, öUum
var veitt vel og við nutum þess hvað
mamma var mikil húsmóðir. Veiting-
amar í Réttarholti vora ekki keyptar
í búð. Ég naut þess að vera heima og
hugsa um litla bamið mitt í skjóli
pabba og mömmu. ÖU fjölskyldan var
hugfangin af dóttur minni, enda
fyrsta barnabamið, og ég hreif alla
sem komu í Réttarholt með áhuga
mínum og aðdáun, þótt það væri auð-
vitað ekkert nýtt á þeim bæ að bam
fæddist.
Sár verkur í brjóstholinu
Ég var upptekin af umönnun
bamsins en gerði lítið annað þótt
auðvitaö væra ærin verkefni á stóru
heimUi.
Mamma sá þess vegna næstum ein
um heimUið. Það gerði hún af sönn-
um hetjuskap; kvartaði aldrei. Ég
hafði engan skilning á því mikla
starfi sem á henni hvUdi.
Enn var ekki bitið úr nálinni.
SkyndUega var ég orðin fárveik,
með háan hita og sáran verk vinstra
megin í brjóstholinu svo ég gat varla
andað.
Ég var með barnið á brjósti og
þrátt fyrir vanlíðan mína sveik ég
það ekki um næringuna. Auðvitað
var hringt í lækni tU þess að athuga
hvað að mér væri. Þegar hann kom
hlustaði hann mig, fékk að vita hvað
ég væri með háan hita og ég sagði
honum frá stingnum sára.
Hann sagði þá að ég væri með
brjósthimnubólgu með vatni. Nauð-
synlegt væri að tappa vatninu af mér
og létta öndunina. Hann myndi því
panta fyrir mig sjúkrarúm hjá Maríu
Maack á Farsóttarsjúkrahúsinu.
„Ég kem aftur,“ sagði hann, „þegar
ég verð búinn að ganga frá sjúkra-
húsvistinni." Hann sneri sér að
mömmu: „Hún má taka verkjapiUur,
en mest sex á dag.“ Svo setti hann á
mig berklaplástur áður en hann fór.
Nokkra seinna, ég man aö það var
19. mars, kom læknirinn einu sinni
enn, en nú var hann ekki einn, þeir
vora tveir, þeir sömu og höfðu áður
vitjað systra minna. Þeir skoðuðu
mig og hlustuðu, en ég var enn þá
jafn veik.
Mamma var hjá okkur þegar ég
var skoðuð.
Mig skipti engu hvaö við mig var
gert eða eða um mig sagt, ég vUdi
bara fá að vera í friði. Óljóst heyröi
ég þó hvað læknamir töluðu við
mömmu:
„Þetta er berklasmit og það verö-
um við að taka alvarlega. Við send-
um hana beint á Vífilsstaði. Hvaö
sagðirðu að langt væri síðan hún
heimsótti manninn sinn á Vifils-
staði?“
„Það var 1. febrúar," svaraði
mamma.
„Nú, já,“ heyrði ég að sagt var.
„Réttar sex vikur. Þá hefúr það gerst.
Hún hefur þá ekki verið búin að taka
bakteríuna áður. Hún er svo veik að
nú hringjum við á sjúkrabU og send-
um hana strax á Vífilsstaði.“
Seinna frétti ég að þeir hefðu ótt-
ast að ég væri með bráðaberkla. Þá
hefði ekki þurft að spyrja að leikslok-
um.