Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2000, Blaðsíða 36

36
LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
Helgarblað
I>V
Kafli úr bókinni Undir bárujárnsboga:
Umhverfis braggahverfin
voru ósýnileg landamæri
7~)ófe Eggerts Þórs Bernhards-
r~\sonar sagnfrϚings, Undir
bárujárnsboga, segir frá
braggabyggöinni í Reykjavík á ár-
unum 1940-1970 í máli og mynd-
um. Braggarnir voru byggöir af
breska og bandaríska hernum á
stríösárunum og fólk í húsnœðis-
vandrœöum tók sér þar búsetu eft-
ir aö stríöinu lauk. Þetta var
bráöabirgöáhúsnæöi sem átti aö
duga í örfá ár en reyndin varö sú
aö búiö var í bröggunum langt
fram á sjöunda áratuginn. Flestir
voru braggabúamir á sjötta ára-
tugnum þegarfjöldi þeirra var
2.300 í 550 íbúöum í Jjölmörgum
hverfum. Braggahverfin nutu ekki
virðingar í hugum margra og
fólkiö sem þar bjó þurfti tíöum aö
búa viö aökast og fordóma. Eggert
Þór sýnir fram á í bók sinni aö
braggabúarnir voru langflestir
dugandi einstaklingar sem ein-
faldlega áttu ekki annarra kosta
völ í húsnœöismálum. Kaflabrotin
hér á eftir lýsa daglegu lífi kvenna
og barna í braggahverfunum.
JPV forlag gefur Undir bárujárns-
boga út.
Ríki kvenna
Flestar þeirra kvenna sem áttu
heima í braggahverfunum vom heima-
vinnandi húsmæður. Á morgnana,
þegar almennur vinnudagur var að
hefjast, tæmdust hverfm nánast af
körlum sem héldu sem leið lá á sína
vinnustaði. Eftir voru konumar með
börnin sín.
Konumar í hverfunum þekktust oft
náið og iðulega hjálpuðust þær að eftir
bestu getu. En vissulega var samband-
ið milli kvennanna mismikið. Sum-
staðar vom kunningjakonumar fáar,
og þá helst næstu nágrannar, en ann-
ars staðar þekktu allir alla. Slíkt fór
nokkuð eftir stærð hverfanna. Tengsl
út fyrir hverfi vom misjöfn. Sumar
fjölskyldur höfðu náið samband við
ættingja og vini annars staðar í bæn-
um, aðrar héldu sig meira út af fyrir
sig en þess meiri samgangur var þá
innan skálahverfisins. Stundum héldu
konumar sambandinu eftir að þær
höíðu flust úr herskálunum í önnur
íbúðahverfl.
Einkum virtist samstaðan rík í
þeim hverfum sem vom smá og tiltölu-
lega einangmð frá annarri íbúða-
byggð, t.d. var samheldnin mikil í
Balbokampi og Neskampi. í Balbo-
kampi vora konumar m.a. með
saumaklúbba, þær buðu hver annarri
í mat og oft vom þær með sameigin-
lega kaffitíma síðdegis, einkum á
sumrin þegar gott var veður. Þá stóðu
þær fyrir eins konar „útikaffi" um
þrjúleytið og öll böm hverfisins söfn-
uðust saman og nutu veitinganna sem
konumar buðu upp á. Þær skiptu með
sér verkum og fór nokkuð eftir efnum
og ástæðum hverrar konu hvað hún
gerði í hvert skipti. Ein bakaði
kannski pönnukökur, önnur bjó til
kleinur, sú þriðja sá um drykkjarfóng
o.s.frv. Konumar tóku gjaman handa-
vinnuna með sér út, saumuöu út og
prjónuðu, spjölluðu saman og fylgdust
með bömunum leika sér. Karlamir
vom víðs fjarri í vinnunni. Þama
myndaðist stundum hálfgerð „kami-
valstemmning" sem lífgaði mjög upp á
umhverfið og jók samstöðuna í hverf-
inu.
Eilífir þvottar
Húsmæður vom allajafna duglegar
við að baka brauð og kökur og margar
saumuöu mikið heima, lögöu mikið
upp úr því að eiga saumavélar, enda
Þvottur og fótbolti í Laugarneskampi.
Ljósm. Páll Sigurósson-
7 /« rff'. 1 wm mm
W 1 ttllr—
1 W'lí í »
slík tæki mestu þarfaþing. Stoppa
þurfti í göt og laga fót en víða var unn-
ið úr eldri flíkum, þeim vent og búnar
til nýjar. Þótt krakkamir ættu ekki
alltaf mikið af fötum lögðu konumar
yfirleitt metnað sinn í að þeir væru vel
til fara, fæm hreinir í skólann og í
heilum og snyrtilegum fótum. Mörg
böm áttu sérstök skólafót en höfðu
önnur til skiptanna til að ólmast í ut-
andyra.
Bömin léku sér mikið úti og þurftu
því oft að hafa fataskipti. Þetta kallaði
á mikla þvotta. Þar sem bömin vom
mörg eða ung var mikið þvegið, jafnvel
daglega, og það tók sinn tíma hjá hús-
móðurinni, ekki síst þar sem bleiu-
þvottur var mikill. Þar sem bömin
vora færri vom sérstakir þvottadagar
og þvegið nokkrum sinnum í viku.
Böm á góöviörisdegi í Laugarneskampi á sjötta áratugnum.
Ljósm. Páll Sigurösson
I Camp Knox voru skálar endurbættlr meö ýmsum hætti. T.d. voru settir á
þá kvistir til aö hleypa meiri birtu Inn. Ljósm. Páll Sigurösson
Sumar konumar urðu að láta sér
nægja bala og þvottabretti, aðrar
bjuggu betur og höfðu þvottapotta eða
þvottavélar. Eftir að þvotturinn var
orðinn þurr þurfti að strauja hann og
ganga frá honum. Sængur vom viðrað-
ar úti með reglulegu millibili.
Erfitt gat reynst að halda bröggum
hreinum vegna þess hve gisnir sumir
þeima vom, rakir og illa einangraðir.
Húsmæður urðu þvi að ætla lengri
tíma til hreingerninga en víða annars
staðar og þótt verið væri að skrúbba
og skúra allan daginn sást það kannski
varla þar sem allt var af sér gengið,
málning og annað. Þó var misjafnt eft-
ir herskálum hve þrifm vora mikil eða
erfið. í offiserahúsunum við Bústaða-
veg vom gólfin t.d. lögð dúk sem til-
tölulega auðvelt var að halda hreinum
og framan við húsin var hellulagt. í
krapa og bleytu og þar sem mikil
drulla myndaðist í rigningum og ryk í
þurrkum gat reynst sérlega erfitt að
halda gólfum hreinum en venjulega
vom gólfm skúmð á vissum vikudög-
um og bónuð af og til.
Heimur mela og móa
Þótt skipuleg leiksvæði með tilheyr-
andi tækjum væm af skomum
skammti virtust bömin í braggahverf-
unum ekki láta það mikið á sig fá. Um-
hverfi flestra hverfanna veitti bömun-
um nefnilega mikið frelsi til athafha og
það kunnu þau vel að meta. Víðáttu-
mikil óbyggð svæði, holt og hæðir,
vellir og tún, melar og móar, vora til-
valin leiksvæði. Þannig vom krakk-
amir i nánum tengslum við náttúmna
og þá ekki síður „sveitina" í bænum
þvi bændabýli vom í grennd við sum
skálahverfin, ekki síst Selbykamp og
Neskamp.
Sum bömin í Selbykampi vom tíðir
gestir á býlunum í Sogamýri, t.d.
Brekku og Litluhlíð, og áttu þar
ánægjulegar stundir, aðstoðuðu jafn-
vel í fjósinu. Á sama hátt kynntust
krakkamir í Neskampi sveitalifmu
með heimsóknum á býlin Stað, Minni-
Bakka, Melshús og Eiði. Þar vom þau
umkringd dýrum - kúm, kindum,
hænsnum - og tóku þátt í heyskap,
hugsuðu jafnvel um kindumar á vet-
uma. Að þessari reynslu bjuggu böm-
in síðar meir.
Ævintýrin leyndust víða. Á sumrin
vom túnin í grennd við Selbykamp til-
valinn leikvöllur og á vetuma var
hægt að renna sér þar á skautum. í ná-
grenni kampsins áttu krakkamir sér
dálítið afdrep sem þeir kölluðu „holt-
ið“ og þar byggðu þeir heilan heim -
brýr og vegi, hús og hlöður. Krakkam-
ir í Balbokampi áttu svipaðan „heim“,
moldargarð sem farið var í þegar þurrt
var úti og þar léku þeir sér m.a. með
heimasmíðaða fólks- og vömbila,
byggðu hús, lögðu vegi og undu glaðir
við sitt. Og í ýmsum braggahverfum
fengu krakkamir að byggja sér dúfna-
kofa og höfðu gaman af.
Skammt frá Selbykampi var gamalt
hermannabyrgi og þangað var farið
með kerti og eldspýtur enda dimmt þar
Ur braggahverfinu vlö Hátelgsveg
seint á sjötta áratugnum. Þó um-
hverfiö virki ekki aölaöandi þá
kunnu börnin ágætlega aö meta
drullupollana.
Ljósm. Siguröur Guömundsson
inni og draugalegt; sum bömin vom
reyndar fegnust því þegar þau komust
aftur út í dagsbirtuna. Og rétt hjá
hverfinu var hægt að fara i berjamó.
Veröldin var líka könnuð því hita-
veitustokkurinn var notaður sem sam-
gönguæð og farið inn fyrir Elliðaár og
upp í Árbæ með nesti og seiði voru
veidd í Elliðaánum. Á vetrum var
gengið eftir hitaveitustokknum til að
fara á skíði í Ártúnsbrekkunni en
krakkamir renndu sér einnig á sleð-
um frá Réttarholtshæðinni, yfir Soga-
veginn og Miklubrautina og jafnvel
lengra ef þeir sluppu við bíla; ef bíll
var að koma urðu þeir að setja aðra
löppina niður til að sneiða hjá götunni.
Gimmí gömm
Rústir frá stríðsárunum og hita-
veitustokkurinn komu viðar við sögu.
T.d. léku krakkamir í Þóroddsstaða-
kampi sér í gömlum hermannagöng-
um í Öskjuhlíðinni og þeir skriðu líka
inn í hitaveitustokkinn; komu jafnvel
út langt frá þeim stað þar sem þeir
höfðu farið inn. Og í stokknum voru
ýmsir leynistaðir sem bömin ein vissu
um og þar var oft gaman að vera. í
holtinu ofan við kampinn vora einnig
hermannabyrgi sem bömin notuðu
m.a. sem búð og afgreiddu „vörumar"
í gegnum rifumar. Áður en farið var
að reisa hús í þessari hlíð var þar
skíða- og sleðabrekka og þar var oft
krökkt af fólki að renna sér. Þegar hús-
in fóm að rísa léku krakkarnir sér í
þeim hálfbyggðum en nýbygginga-
hverfi vom ekki síður spennandi en
tún og vellir.
Ekki langt frá Þóroddsstaðakampi
var Bústaðakampur. Maður sem ólst
þar upp í upphafi sjötta áratugarins
sagði síðar svo frá: ,,[Þ]að voru feikna-
leg ævintýri þama í kringum mann.
Allt var óbyggt. í nágrenninu vom
skotbyrgi frá stríðsárunum og af og til
var maður að finna heilu hrúgumar af
skotfærum. Þetta var ekki ömggasti
leikstaður sem hægt var að hugsa sér.
Ég man líka að það var stutt í herinn
á þessum árum.“ Og hann nefndi golf-
völlinn sem var þar nálægt: ,,[Þ]ar spil-
uðu helst Ameríkanar af vellinum golf,
að því er manni fannst. Við hlupum
þama um og sögðum við þá: „Gimmí
gömm“ og annað álíka. Það var fullt af
ævintýrum allt í kringum mann á
þessum aldri." Golfvöllurinn var vin-
sælt leiksvæði bamanna í Bústaða-
kampi en skammt frá golfskálanum
var hóll sem bömin notuðu m.a. sem
sleðasvæði á vetuma.
í minnstu hverfunum vora jafn-