Dagblaðið Vísir - DV - 27.02.2001, Blaðsíða 9

9
ÞRIÐJUDAGUR 27. FEBRÚAR 2001
X>V____________________________________________________________________________________________________Neytendur
Saltkjöt og baunir, túkall
Saltkjöt í stömpum
Þau eru ófá tonnin af saltkjöti sem í dag veröa á boröum landsmanna.
Það hefur væntalega ekki farið
fram hjá neinum að í dag er sprengi-
dagurinn enda kjötborð verslana full
af saltkjöti.
Þetta er ekki sérlega holl fæða,
feitt kjöt sem legið hefur í saltpækli
en í lagi að láta það eftir sér svona
einu sinni. Flestir sjóða saltkjötið í
potti og gera baunasúpu með fleski
en þó eru nokkir sem hafa útfært
grunnuppskriftina og breytt henni
og bætt.
Á heimasíðu Erlings Brynjólfsson-
ar framhaldsskólakennara er að
Sprengidagur er þriðjudagur í 7.
viku fyrir páska (3. febrúar til 9.
mars). Heimildir frá miðri 18. öld
greina frá tilhaldi með kjötáti á
sprengidag og er líklegt að slík
matarveisla eigi rætur í kaþólsk-
um sið. Þá var kjöt lítt við hæfi
rúmhelga daga i föstuinngang en
kjötveislan kann við siðaskiptin
að hafa flust frá sunnudagskvöld-
inu til þriðjudagsins. Einnig eru
spumir af því frá 18. öld að á
sprengidag hafi þjónustur fengið
kaup frá þjónustumönnum og
blíðuhót að auki og kunna slíkar
venjur einnig að benda á tilhald í
kaþólskum sið. Hangikjet var
lengstum helstur veislukostur
enda salt af skornum skammti en
frá síöara hluta 19. aldar er vitað
um saltkjöt og baunir á sprengi-
dag. Sú hefð er nú almenn.
Úr Sögu daganna
fnrna skemmtilegar uppskriftir, m.a.
eina sem ættuð er frá Kristjáni
Guðnasyni, sem lengi var húsvörður
hjá KÁ, með smá viðbótum annars
staðar frá. „Þetta er ein af þessu súp-
um sem engin uppskrift er til að í
raun og veru, aðeins tilfmning fyrir
góðri súpu,“ segir Erlingur.
Saltkjöt og baunir að
hætti Erlings
saltkjöt
kartöflur
gulrætur
gular baunir
beikon eða saltað svínaflesk
hvítlauksrif
engiferrót
diH
Leggið baunimar í bleyti í a.m.k.
sólarhring áður en þær era eldaðar.
Hellið bleytivatninu af baununum
og látið svo suðuna koma upp á
kjötinu, fleytið froðunni af, setjið
kartöflurnar flysjaðar og baunirnar
út í með kjötinu (ekkert kokka-
skólastúss með aðskilda potta hér!).
Merjið eitt hvítlauksrif út í súpuna
fyrir hvert kíló af kjöti og setjið
skrælda engiferrót út í líka, u.þ.b
eina tommu fyrir hvert kíló af kjöti.
Bragðbætið með dilli og látið sjóða i
u.þ.b. eina klst. Mikilvægt er að sía
baunirnar áður en súpan er borin á
borð til að gera súpuna jafnari, hita
hana aftur, bæta kartöflum og öðru
grænmeti út í aftur og bera á borð.
Fólk sem er verulega æst í góða
baunasúpu getur sett súpuna í
krukku, bundið hana á bakið og far-
ið út að skokka í svo sem hálftíma.
Það eykur lystina á súpunni og ger-
ir hana mun bragðbetri.
Saltkjöt með soðkökum
Ekki munu margir elda soðkökur
með saltkjötinu í dag en þær þekkt-
ust þó víða hér áður fyrr. Soðkökur
munu hafa verið gerðar á fátækari
heimilum til sveita í staðinn fyrir
kartöflur þegar þær þraut.
„Amma mín sem gerði soðkök-
urnar hét Guðlaug Jónsdóttir og bjó
á Galtastöðum í Flóa. Þær má líka
sjóða með hangikjöti sem ég geri
stundum á Þorláksmessu þegar ég
elda jólahangikjötið." í þessa upp-
skrift er notað:
saltkjöt
rúgmjöl
vatn
salt
Setjið saltkjöt í pott og látið suð-
una koma upp. Hnoðið saman rúg-
mjöli, vatni og salti og búið til kök-
ur úr mjölinu u.þ.b. 7-8 sm í þver-
íslenskt heiti dagsins er ekki
þekkt fyrr en á 18. öld, og hefur
síðan einkum verið tengt kappi
við át. Líklegra er að heitið sé
upphaflega dregið af því að þenn-
an dag, og raunar einnig nokkra
aöra iðrunardaga, var í kaþólsk-
um sið stökkt á kirkjugesti vígðu
vatni. Kirkjulegur dagur með
slikri athöfn er á þýsku kallaður
„sprengtag" og gæti það heiti hafa
borist til íslands með útlendum
biskupum eða Hansakaupmönn-
um undir lok miðalda.
Úr Sögu daganna
mál og 3-4 sm þykkar. Setjið kök-
urnar með kjötinu og látið sjóða í
eina klst. Berið kökurnar fram heit-
ar með kjötinu. Þær geymast í
nokkra daga og eru ágætar með
smjöri bæði heitar og kaldar. Með
þessu má bæta ögn af rúgmjöli út í
soðið; setja með gulrætur, rófur og
kál og þá er komin súpa. Rétt er þó
að aðgæta hvort soðið er of salt
áður. „Þessi súpa borðar sig bók-
staflega sjálf og ef hún er vel heppn-
uð minnir bragðið á feitan kven-
mann.“ segir Erlingur.
Að sjóða saltkjöt og baunir:
Hversu lengi?
Að elda saltkjöt og baunir er ein-
falt mál en tekur þó smá tíma. Þó
eru ekki allir með það á hreinu
hvernig fara skal að og því hringdi
neytendasíðan í Leiöbeiningastöð
heimilanna og fékk þar eftirfarandi
leiðbeiningar um matreiðslu á þess-
ari árvissu átveislu landans.
Saltkjötið er sett í pott, hann síð-
an fylltur með köldu vatni þannig
að yfír fljóti. Kjötið er síðan soðið í
ca 75 mínútur. Ekki þarf neitt ann-
að, en auðvitað má setja lárviðar-
lauf eða annað krydd í soðið ef fólk
vill.
Baunirnar eru soðnar í vatni þar
til úr verður jafn, þykkur grautur
sem engar örður finnast í. Til að ná
þeirri áferð þarf að sjóða baunir sem
lagðar hafa verið í bleyti jafn lengi og
kjötið en hafi þær ekki staðið í vatni
yfir nótt þurfa þær tvo, til tvo og hálf-
an tíma, í suðu. Gott er að nota soð af
kjötinu til aö bragðbæta súpuna en
gæta verður þess að hún verði ekki
of sölt. Margir kjósa að sjóða einn
saltkjötsbita, eða fleskbita, með
baununum því það gefur þeim
skemmtilegt bragð en þeim sem ekki
vilja það má benda á að gott er að
leysa einn súputening upp S heitu
vatni og hræra því út í súpuna.
Grænmeti er fyrir marga ómissandi
þáttur sprengidagsmatarins og það er
hægðarleikur að elda það. Best er að
sjóða það sér og bæta því svo saman
við súpuna þegar hún er þvi sem
næst tilbúin. Og svo má auðvitað
alltaf hafa það til hliðar sem meðlæti
með kjötinu. Meðal þess grænmetis
sem notað er í súpuna eru gulrætur,
kartöflur, gulrófur og sellerí og hvað
annað sem gott þykir.
Hreinar bílrúður
Fyrir þá sem ekki boröa kjöt:
Tvær goðar baunasupur
frá Hollum Mat
Ekki vilja allir borða hið hefð-
bundna saltkjöt og baunir á
sprengidaginn en kjósa þó að
halda í hefðirnar að einhverju
leyti. Þá er tilvalið að elda
skemmtilega rétti úr baunum.
Fyrirtækið Hollur Matur sérhæf-
ir sig í gerð grænmetisrétta sem
sendir eru í fyrirtæki í hádeginu.
Helga Mogensen, eigandi Holls
Matar, segir að íslendingar hugsi
sífellt meira um að borða hollan
og góðan mat og var hún tilbúin
að gefa þeim lesendum DV sem
eru í hollustuhugleiðingum tvær
skemmtilegar uppskriftir að
baunasúpum.
Sprengidagssúpa með
indversku ívafi
1 kassi af splittbaunum
2 laukar, smátt saxaðir
4 gulrætur, skornar í litla
teninga
1 púrrulaukur, skorinn í
þunnar sneiðar
1 búnt af vorlauk, smátt
söxuðum
1 stór rófa, skorin í litla
munnbita
750 ml vatn
1 dós kókósmjólk (má sleppa)
1 tsk. salt
.

Meö indversku ívafi
Karrí og kókosmjólk gefa þessari
Linsubaunasúpa
Matarmikil og bragögóö súpa sem hentar
á köldum vetrarkvöldum.
1 tsk. pipar
hálf skeið turmerik
hálf skeið karrí
1 tsk. cayenne-pipar
100 g kóriander
1-2 msk. tamari sósa (eða soja) en
notið aðeins það besta sem fæst í
Heilsubúðum.
Smá olía til steikingar
Aðferð
Setjið olíuna í pott og hitið. Lauk-
urinn er settur út í og steiktur við
vægan hita þar til hann er orðinn
mjúkur og kryddið síðan með karríi
og túrmerik. Bætið olíu í pottinn ef
með þarf og hrærið. Því næst eru
baunirnar settar 1 pottinn og þær
steiktar í olíunni í litla stund. Rest-
in af grænmetinu er svo látin ofan í
og þessu öllu leyft að malla og þess
gætt að ekki brenni við í pottinum.
Því næst er vatninu bætt í og súpan
látin sjóða þar til ilmurinn er orð-
inn lokkandi. Þá má setja kókos-
mjólkina saman við og krydda
með kóríander og tamarín-sósu.
Þegar grænmetið er orðið meyrt
er súpan smökkuð til og að því
loknu er hún tilbúin að metta
svanga maga. Njótið vel ásamt
góðu brauði og enn betri félags-
skap.
Linsubaunasúpa
Þetta er ein önnur hreint frá-
bær súpa og næringamikil sem
hefja þarf til virðingar
185 g stórar grænar linsur (skol-
aðar vel og hreinsaðar), þurfa að
liggja í bleyti yfír nótt
1-2 stórir laukar, smátt skornir
1 blómkálshöfuð, smátt skorið
2 gulrætur, smátt skomar
2 sætar kartöflur, smátt
skornar
1 dós af tómötum
1-2 tsk. salt
vel pipar eftir þörfum
1 tsk. steikt kúmenfræ
2 tsk. sítrónusafi eða eftir
þörfum
2 lárviðarlauf
3-4 hvítlauksrif, marin
olía
steinselja til skreytingar
Aðferð
Linsurnar eru soðnar i vatni ásamt
smá salti og lárviðarlaufi þar til að
þær eru orðnar mjúkar. Kúmenfræin
steikt á þurri pönnu þar til að þau
byrja að poppa, þá er olíu bætt við og
laukurinn settur út í ásamt hvít-
lauknum og allt látið krauma. Allt
grænmetið sett út í og áfram er steikt,
bragðbætt með kryddinu og látið
malla þar til grænmetið er orðið
mjúkt. Það er síðan sett í pottinn með
linsubaununum ásamt tómatmauk-
inu, öllu hrært vel saman og bragð-
bætt að vild. Sítrónusafmn er settur í
alveg í lokin.
Þetta er frekar þykk súpa en
vatni er bætt við eftir þörfum og því
hversu þykka hver og einn vill hafa
súpuna. Einnig getur verið gott að
bæta við rjóma til að krema súpuna.
Síðan er hún skreytt með steinselju
og á köldum vetrarkvöldum er gott
að láta í hana chiliduft þannig að
hún hiti upp munninn og magann.
Með þessari súpu er gott að bera
fram gróft ristað brauð og sólþurrk-
aða tómata.
Þeir sem ekki voru svo fyrir-
hyggjusamir að leggja baunir í
bleyti má nefna að það er í góðu
lagi. Helga segir að þá þurfi baun-
irnar aðeins meiri suðu, eða um
eina klukkustund í staðinn fyrir 40
mínútur. „Það er allt í lagi að fara
fljótlegu leiðina og í raun oft nauð-
synlegt í þessu þjóðfélagi þar sem
allt gerist svo hratt,“ segir Helga.
-ÓSB
Sólin er lágt á lofti þessa daga og
því mikilvægt að þrífa bílrúðurnar
vel áður en ekið er af stað út í um-
ferðina. I andrúmsloftinu leynast
fituefni sem setjast á rúður, til
dæmis efni úr útblæstri bíla. Þessi
efni hafa tilhneigingu til að setjast
innan á bílrúðurna og við það
myndast himna sem er næstum
ósýnileg nema þegar horft er móti
ljósi, t.d. bílljósum í myrki eða sól-
skini á daginn.
Mikilvægt er því að þvo framrúð-
urnar að innan oft og þétt. Hentug-
ast er að nota til þess vel volgt vatn
með ofurlitlum uppþvottalegi. Þegar
búið er að þvo gluggann er gott að
taka þurran klút til að þurrka rúð-
una að þvotti loknum.
Þegar kemur að því að þvo rúð-
una að utanverðu er líka best að
nota vel volgt sápuvatn og þurrka
vel á eftir. Síðan er gott að hafa
rúðuhreinsi á rúðupissinu og einnig
þarf að þrífa þurrkublöðin sjálf með
reglulegu millibili. Gott er að væta
tusku með WD40 og þvo þurrkublöð-
in því það efni hreinsar, vatnsver,
smyr og fleira. Eftir það þarf að
þurrka blöðin vel, gjarnan með eld-
húsrúllu.
Eigum til á lager
CHe
Netsalan ehf.
Garðatorgi 3, 210 Garðabæ.
Sími 565 6241, 893 7333, fax: 544 4211