Dagblaðið Vísir - DV - 12.11.2001, Blaðsíða 14

14
Menning
Mörg líf kjarnakonu
Evelyn og Vilhjálmur Stefánsson
Hann var 34 árum eldri en hún en með honum
kynntist hún sannri hjónabandssælu.
Evelyn Stefánsson
er 88 ára gömul og
hefur frá mörgu að
segja, eins og glöggt
má sjá í sjálfsævi-
sögu hennar sem í
dag er frumútgefin á
íslensku í þýðingu
Björns Jónssonar.
Hún er fædd í New
York, ungverskur
gyðingur að ætt.
Faðir hennar var
heittrúaður en í ætt
móðurinnar var alvarlegt þunglyndi sem
gerði það að verkum að móðirin hvarf inn í
eigin heim þegar Evelyn var um fermingu og
dvaldi þar ein í áratugi. Fjarskyldir ættingjar
Evelyn voru svo allir myrtir af nasistum fyr-
ir utan eina frænku sem tókst að bjarga sér
með því að þykjast vera læknir.
í fyrstu var Evelyn nánast ósýnileg í fjöl-
skyldunni innan um fallegar og glaðværar
systur og eftirlætisbarnið, bróðurinn. En þeg-
ar hún er táningur uppgötvar faðirinn list-
ræna hæfileika hennar og um hríð er lífið
sæla. Þá andast faðirinn skyndilega, móðirin
hverfur frá þeim og æska systranna verður
basl þar sem þær sjá nánast um sig sjálfar.
Evelyn nýtur þó góðrar vinkonu en þeirri vin-
áttu lýkur síðar á harmrænan hátt.
Ævi Evelyn tekur nú óvænta stefnu. Hún
kemst í listaelítu New York, verður hjákona
hins kunna arkitekts Buckminsters Fullers
sem var mun eldri en hún og kvæntur maður.
Siðan giftist hún kornung leikbrúðustjóra en
það hjónaband varir stutt. Evelyn reynist
sjálfstæð og heldur sér á floti í hverri nauð, þó
að hún hafi fjarlægst fjölskyldu sína um sinn.
Þá kynnist hún Vilhjálmi Stefánssyni, hinum
heimsfræga landkönnuði af íslenskum ættum.
Hún kallar hann Stef. Hann er 34 árum eldri
en með honum kynnist hún sannri hjóna-
bandssælu.
BókmenntSr
Þau hjónin flytja fyrst í sveit í Vermont en
síðan í háskólabæinn Hannover. Þar eru þau
í hringiðunni. Evelyn tekur sífellt meiri þátt í
starfí manns sins og verður smám saman rit-
höfundur og kennari og sérfræðingur í mál-
efnum norðurslóða, lærir rússnesku og verð-
ur æ mikilvægari fyrir mann sinn. Sjálf er
hún þó próflaus og það tekur sinn tíma fyrir
hana að fá viðurkenningu sjálfrar sín vegna.
Á móðursýkistímanum sem kenndur er við
McCarthy eru þau hjónin og kunningjar
þeirra ofsótt en láta ekki bugast.
Þegar Vilhjálmur eldist verður Evelyn ráð-
andi aðili í hjónabandinu. Svo andast hann og
hún flytur til Washington og fer að
vinna hjá bandarísku félagsfræðisam-
tökunum. Þá hittir hún þriðja mann
sinn, John Nef, sem reynist vera vell-
auðugur. i tilhugalífi þeirra kynnist
hún loksins sannri rómantík en Vil-
hjálmur hafði verið jarðbundinn og
hagsýnn. Evelyn verður ung á ný. Ekki
spillir fyrir að John Nef þekkir að þvi
er virðist allt frægt fólk í heiminum.
Á sextugsaldri hefur Evelyn nýjan
feril sem sállæknir og tekst um leið á
við eigið þunglyndi sem hún telur arf
úr móðurættinni. Hún nær talsverðum
árangri en verður þó að hætta starfinu
að lokum. Enn háir skortur á prófgráð-
um henni.
Frásögn Evelyn er hröð og skemmti-
leg og lesandi lætur auðveldlega hrífast með
þessari kraftmiklu, skynsömu og jákvæðu
konu. Þá er áhugavert að sjá nú Vilhjálm Stef-
ánsson með augum konu hans sem þekkti
hann flestum betur.
Bók þessi er ætluð bæði fyrir íslenskan og
bandarískan markað og íslenskir lesendur eru
þannig stundum kynntir fyrir því sem þeir
þekkja mætavel. Það er þó ekki til lýta. Verra
er að allnokkuð er um smáhnökra í bókinni
og villur. Þannig dó Chagall árið 1985 en ekki
1984 (eins og sagt er), sami maður er kallaður
Sidney og Sydney á víxl og stundum er Evelyn
látin segja tvisvar frá sömu hiutum með næst-
um sömu orðum. Þetta eru þó aðeins smágall-
ar á áhugaverðri bók.
Ármann Jakobsson
Evelyn Stefánsson Nef: Sjálfsævisaga. Björn Jóns-
son þýddi. HKÁ 2001.
Myndlist
Upplýst og gagnvirk
Forðum daga var það siður súrrealista að
taka hversdagslega hluti til gagngerrar endur-
skoðunar, draga úr notagildi þeirra eða
breyta því, jafnvel þannig að þeir tóku á sig
hlægilega eða ógnvekjandi mynd. Með þessari
aðferð - sumir kölluðu hana sjónrænt kjafts-
högg - vildu þeir afmá mörkin milli raunver-
aldar og ímyndunar, milii listhlutar og nytja-
hlutar, auk þess sem hún lýsir djúpstæðri tor-
tryggni nútímamannsins í garð hlutanna sem
umlykja okkur.
Verk Ilmar Stefánsdóttur eru skemmtileg
tilbrigði við þessa „hlutbundnu" myndlist en
listakonan opnaði sýningu í Galleríi Hlemmi
um helgina. Þroskasaga hennar er óvenjuleg
því að loknu menntaskóla- og háskólanámi
lærði hún til textíllista. í framhaldinu hóf hún
að tvinna saman ljósleiðara með eftirtektar-
verðum árangri; sýning á upplýstum verkum
sem hún hélt í Mokka var hæði flott og fynd-
in. Þar var einnig ljóst að hún hafði gott auga
fyrir fáránleikanum sem fólginn er í hvers-
dagsleikanum.
Á eftir fylgdi sýning 1 Galleríi Sævars Karls
þar sem birtust bæði hlutir og búnaður úr
hversdagslífinu. Ljósleiðarar voru enn inni en
þeir voru hlutar af ýmiss konar gagnvirkum
búnaði sem sýningargestir voru hvattir til að
nota, bæði í gamni og hæfilegri alvöru. Þarna
var m.a. „Viðhorfsbreytir", hlífðargleraugu
sem menn gátu sett á sig og látið hrífast af
taktfóstu ijósflæði, og síðan yndislega fjar-
stæðukennd verk á borð við fingravettlinga
með króka á hverjum fingri fyrir þá sem iðu-
lega þurfa að bera marga innkaupapoka í
einu. Aldrei þessu vant var leyfilegt að hlæja
upphátt á myndlistarsýningu.
eiginlegt. í „Spilahníf er sveif á kjötskera
tengd við spiladós; þegar henni er snúið heyr-
ast tónar. Á myndbandi sker hún niður mat
og hitar hann upp en verkfærin sem hún not-
ar eru öll ætluð til annars konar „skurðar" og
„upphitunar".
Annars staðar leggur Hmur bæði út af þjóð-
félagslegri ímynd hluta og tilveru þeirra í
tungumálinu. „Parsími-skrefið er frítt“ er tii-
brigði um farsímakúltúrinn og sölumennsk-
una sem tengist honum, i senn tilfyndið og
gagnrýnið á þetta nýja samskiptaform. Þarna
eru einnig gagnvirk verk sem eru öllu marg-
brotnari að gerð og merkingu. Öll kitla þau
hláturtaugarnar en þó vantar ekki í þau
broddinn. Ósjálfrátt verður manni hugsað til
Olivers Sacks við skoðun á höfuðfötum sem
Ilmur hefur umbreytt og rafvætt. Vinnuhjálm-
ar hennar, hárþurrkur og hettur minna helst
á undarleg tæki til heilaþvotta eða
heilaskönnunar, ekki ósvipuð þeim sem koma
fyrir í myndunum um Frankenstein. Við setj-
um þau upp á eigin ábyrgð.
Áðalsteinn Ingólfsson
Sýning llmar stendur til 2. desember;
galleri@hlemmur.is er opiö fim.-sun. kl. 14-18.
DV-MYND HILMAR ÞÖR
llmur Stefánsdóttir með „Rafhettu" á höföi.
Verk hennar kitta hiáturtaugarnar en þó vantar
ekki í þau broddinn.
, mannsgaman
Nafnlausa fólkið
Aftenging hlutanna
Sýning Ilmar í Galleríi Hlemmi nefnist
„Common Nonsense" og er að mörgu leyti
framhald sýningarinnar hjá Sævari Karli. Að-
faraorð hennar eru fengin úr frægri bók
taugasálfræðingsins Olivers Sacks, þar sem
segir frá því þegar einn sjúklingur hans hélt
að kona sín væri hattur. Hugmyndaheimur
Ilmar er einmitt á bilinu milli veruleikans -
veruleika hlutanna - og skynjunar okkar á
þessum veruleika. Með því að aftengja hlut,
viðtekið notagildi hans og merkingu, eins og
Magritte skilur á milli hlutar eins og „reykja-
pípu“, orðsins „reykjapípa" og „málverks af
reykjapípu", er hún með í höndunum efnivið
sem hún getur hantérað með ýmsum hætti.
I sinni einföldustu mynd snúast verk Ilmar
um að tengja saman tvö gjörólík fyrirbæri
með tilvísun til þess eina sem þau eiga sam-
Skrýtið þegar gengið er niður götu eins og
Laugaveginn í mildu veðri nóvembermánaðar
og maður kemur upp að hlið manns og fer að
ræða við hann um árin heima í Eyjafirði. Og
svo er horft á hann með þeim augum sem
reyna meira en þau geta að átta sig á hver
hann er.
Eftir því sem árin líða gerist þetta oftar. Eft-
ir því sem fjarlægð unglingsáranna eykst
hendir það mann svo gott sem vikulega að
hitta gamlan vin sem talar við mann um göm-
ul strákapör án þess aö maður hafi hugmynd
um hvað viðmælandinn heitir og hvaðan
hann sé og hverra manna.
Skrýtið að maður skuli ekki þora að spyrja
til nafns, til dæmis á horninu á milli Guð-
steins og Kirkjulistabúðarinnar við Vitastíg.
Staldra þar við í góðan tíma og tvístíga á hell-
unum gráu. Heyra minningarnar hlaðast upp
á vörum manns sem gæti heitið Guðjón eða
Einar og allt eins Hannes. Vissulega jafnaldri
og andlitið ekki með öllu ókunnugt, en engin
von til þess að vita meir á móti þessum orða-
ílaumi úr týndri æsku sinni.
Skrýtin já, þessi augnablik þegar vinir
manns eru vita nafnlausir. Og verst er þegar
maður reynir að veðja á nafn sem reynist vit-
laust. Þess vegna fer betur á að tala sig í
kringum nafnið og segja til dæmis að viðkom-
andi hafi nú alltaf verið svo léttur og uppá-
tækjasamur og ekki líði það manni úr minni
þegar hann tók upp á þessu og hinu - og hafi
það ekki verið hann, þá sé maður aldeilis far-
inn að gleyma. Svona eru þessi samtöl, nafn-
lausu vinafundirnir á götum úti. Og þeir eru
margir. Og fjölgar með árunum.
Svo kveður maður vinalega. Gengur nokk-
ur skref niður Laugaveginn og jahémar sig og
hnykklar brýrnar niður í Kvos.
-SER.
MÁNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2001
_______________________DV
Umsjón; Silja Aöalsteinsdöttir
Norræn
bókasafnavika
Þema Norrænu bókasafnavikunnar sem
hefst í dag er Orö & tónar í norðri og
verða tónleikar í öllum söfnum Borgar-
bókasafns í dag kl. 18: Menn frá Kleifum
syngja í aðalsafni, Tryggvagötu 15, Tríó
Hafdísar leikur í
bókasafninu í
Gerðubergi,
stúlkur úr Vox
feminae verða í
Kringlusafni, Páll
Ásgeir Ágústsson
syngur í Folda-
safni og kór
Menntaskólans
við Sund í Sól-
heimasafni.
Á fostudaginn
kemur verður
rappflokkurinn
Igore í bókasafninu í Gerðubergi og nor-
ræni vísnakvartettinn Noredenom heldur
tónleika í aðalsafni á sunnudaginn kl. 15.
Aðgangur er ókeypis á alla tónleikana.
Gunnhildur Hrólfsdóttir segir sögur í
Seljasafni á föstudaginn kl. 15 og les úr
nýrri verðlaunabók sinni í Sólheimasafni
kl. 17.30. Sögustundir verða á hverjum
degi í aðalsafni og Kringluscifni frá mánu-
degi til föstudags.
„Hulda + Arne
= Sant“
í Listaklúbbi Leikhúskjallarans í kvöld
verður dagskrá helguð norska skáldinu
Arne Garborg, sem á 150 ára afmæli á
þessu ári, og konu hans Huldu sem einnig
var þekktur rithöfundur og ein áhrifa-
mesta kona í menningarlífi Noregs á 19.
öld.
Arne Garborg varð einna fyrstur til að
skrifa skáldsögur á nýnorsku. Honum er
líkt viö Strindberg að því leyti að hann
var ófeiminn við að nota eigin sálarátök
og óvægna krufningu á lífi samferðafólks
síns sem efnivið í skáldskap sinn. Eitt
frægasta verk hans er ljóðabálkurinn
Haugtussa (1895), sem Edvard Grieg samdi
tónlist við og Ólöf Kolbrún Harðardóttir
óperusöngkona flytur kafla úr í kvöld. Sig-
ve Böe, leikari og leikstjóri við Det Norske
Teatret í Ósló, flytur nokkur atriði úr leik-
sýningunni „Arne + Hulda = Sant“ ásamt
Gunhild Kværness, leikkonu og norrænu-
fræðingi, en þau hafa flutt þetta verk víðs
vegar um Noreg á þessu ári.
Húsið verður opnað kl. 19.30 en dagskrá-
in hefst kl. 20.30.
Reynsla, tími
og hamingja
í dag kl. 12.30 flytur Magnús Diðrik Bald-
ursson heimspekingur opinn fyrirlestur í
Listaháskóla íslands, Laugarnesvegi 91,
stofu 024. Fyrirlesturinn ber heitið „Dvöl.
Hugleiðingar um fagurfræðilega reynslu,
tíma og hamingju" og þar verður varpað
fram þeirri tilgátu að þegar við dveljum við
listaverk öðlumst við lausn frá tímanum og
að í því felist hin sérstæða hamingja fagur-
fræðilegrar reynslu.
Jóhannes Þórðarson arkitekt flytur fyr-
irlestur sem hann nefnir „Svona gerum
við“ i LHÍ, Skipholti 1, á miövikudaginn
kl. 12.30 í stofu 113. Jóhannes er einn af
eigendum stofunnar GLÁMA - KÍM arki-
tektar ehf, sem hefur fengist við margvís-
leg verkefni. Sýnd verða dæmi af þeim
helstu.
Búningar og litir
Námskeið í búningahönnun hefst á morg-
un við Opna Listaháskólann í samvinnu
Þjóðleikhússins og Listaháskólans. Kynnt
veröur ferlið við hönnun búninga fyrir leik-
svið. Lesið verður handrit að leikritinu
Cyrano de Bergerac, farið í heimsókn bak-
sviðs í Þjóðleikhúsið þar sem verið er að
undirbúa uppfærslu á viðkomandi verki,
saumastofan heimsótt, litið inn á æfingu,
spjallað við leikstjórann og fylgst með per-
sónum verða til i leik, búningum og gervi.
Kennari er Þórunn María Jónsdóttir bún-
ingahönnuður og kennt er í LHÍ í Skipholti
1, stofu 113.
Námskeið um efni og liti sem hefst 27.
nóv. er ætlað byrjendum sem vilja kynna
sér eiginleika efnis, lita og pappírs. Kynnt-
ar verða mismunandi aðferðir við litanotk-
un á pappír, einfaldar einþrykksaðferðir
og yfirborðsmeðferð með vaxi og lakki.
Kennari er Hrafnhildur Sigurðardóttir
myndlistarmaður. Kennt verður í LHÍ
Skipholti 1, stofu 112.