Dagblaðið Vísir - DV - 16.03.2002, Blaðsíða 50

62
LAUGARDAGUR 16. MARS 2002
Helgarblað
DV
Þjóðsögur og hulim
Jón Sigurösson, forseti í Winnipeg
Innflytjendur reyna yfirleitt aö endur-
skapa gömlu heimkynni sín í nýja
landinu og þaö tekur tíma fyrir þá aö
aölagast, sama á viö um hugmyndir
manna um drauga.
Kristín segir það merkilegt umhugs-
unarefni hvers vegna íslensku draugun-
um vegnaði svo ilia í Vesturheimi. „Inn-
flytjendur reyna yfirleitt að endurskapa
gömlu heimkynni sin í nýja landinu og
það tekur tíma fyrir þá að aðlagast,
sama á við um hugmyndir manna um
drauga, þær fylgja með. Það voru draug-
ar fyrir á þeim slóðum sem íslending-
amir settust að og íslensku draugamir
Islenskt heimili í Vesturheimi
Fljótlega eftir komu íslendinganna til Vesturheims uröu þeir þess varir aö
bæöi skottur og mórar og sjálfur Þorgeirsboli haföi fylgt þeim yfir Atlantsála
og aö draugagengiö lék lausum hala í nýja heiminum.
nýlátinna manna sem sjást skömmu
eftir andlátið eða skugga í gömlum
draugahúsum. Það er einnig athyglis-
vert að seinni kynslóðir innflytjenda
líta á það sem sönnun um draugagang
ef þeir sjá eitthvað sem líkist manni
bregða fyrir en engin fótspor í snjón-
um svo dæmi sé tekið. Til dæmis er til
saga af manni sem sá fjórtán mórauð-
ar kindur stökkva út um gluggann á
gömlu húsi, þegar hann athugar málið
frekar finnur hann engin ummerki og
telur því víst að um draugafé hafi ver-
ið að ræða. Sögur um vofur sem líkjast
fólki með hvítt lak yfir sér verða al-
gengar og draugamir renna saman við
hugmyndir um kanadíska kollega
þeirra.“
Reistu hús á indíánagrafreit
I fyrirlestrinum leiðir Kristín að því
líkur að einungis fáir íslenskir draug-
ar hafi fylgt fjölskyldum sínum yfir
hafið og að þeir sem gerðu það hafi
horfið á innan við fimmtíu árum. „Eft-
ir það líktust draugar sem héldu sig í
námunda við íslendingana kanadísk-
um vofúm.“
runnu saman við þá með tímanum.
Skyggnir menn fóru fljótlega að sjá
kanadíska drauga og reyndu jafnvel að
skjóta þá en með litlum árangri. Ein ís-
lensk flölskylda reisti hús á gömlum
indiánagrafreit og fljótlega fóru fjöl-
skyldumeðlimir að verða varir við aft-
urgengin böm indíána.
Við vitum ekki hvemig samskipti ís-
lensku drauganna og þeirra kanadísku
vom, það getur vel verið að þeir hafi
vingast eða að þeir sem fyrir vom hafi
hreinlega rekið nýbúana á brott.“
Sagt skilið við fortíðina
„Draugamir sem fylgdu íslendingun-
um yfir hafið vora íslenskir í húð og
hár, þeir voru jarðbundnir og líkamleg-
ir. Önnur kynslóð íslenskra drauga eða
öllu heldur islenskir draugar sem urðu
til í Kanada liktust frekar kanadiskum
draugum en forfeðrum sínum. Þeir
lögðu af gamla siði og tóku upp nýjan
klæðaburð. í stað þess að fara um með
hávaða og látum tóku þeir að svífa um
eins og hvítar slæður og skipta sér sem
allra minnst af mannfólkinu."
-kip@dvis
- flestir sneru heim vegna leiðinda
Vesturferðir Islendinga hófust 1875
með landnámi í Nýja-íslandi og næstu
áratugi þar á eftir fluttu þúsundir
manna til Kanada og Norður-Ameríku
í von um betra líf. Umskipti þeirra
sem fluttu vora mikil en flestir komu
sér vel fyrir og vegnaði vel i nýja land-
inu. Það sama er ekki hægt að segja
um draugana sem fylgdu fólkinu yfir
hafið, fæstir þeirra undu hag sínum og
flestir hurfu fljótlega af sjónarsviðinu.
Þegar farið er að grennslast fyrir
um hvað varð um draugana kemur í
ljós að sumir þeirra gáfúst hreinlega
upp og fluttu aftur heim en aðrir tóku
upp lifnaðarhætti innfæddra drauga
og fóra að hegða sér eins og vofur.
Kristín M. Jóhannsdóttir, lektor við
islenskudeild háskólans í Manitoba,
heldur fyrirlestur um íslenska drauga
í Vesturheimi á morgun, sunnudaginn
16. mars, í stofú 101 í Lögbergi, fyrir-
lesturinn hefst klukkan tólf.
Áttu ekki fyrir farinu
Að sögn Kristínar vora Islendingar
í Vesturheimi ekki sammála um hvort
fjölskyldudraugar eða ættarfylgjur
hefðu elt vesturfarana yfir hafið.
„Einn heimildarmaður segir að draug-
amir hafi reynt það en ekki komist
alla leið. Draugamir áttu ekki fyrir
farinu þannig að sumir gerðu tilraun
til að ganga yfir Atlantshafið en gáfúst
upp á miðri leið vegna þreytu og
sukku til botns. I öðrum heimildum er
að fmna sögur um íslenska drauga
sem fylgdu sínu fólki og settust að.“
Kristín segir að svo virðist sem flest-
ir draugamir hafi búið í nágrenni við
Geysisbyggð, Riverton og Víðibyggð en
svo virðist sem þeim hafi farið að leið-
ast eftir að fyrsta kynslóð Islendinga í
Vesturheimi féll frá og margir þeirra
snera aftur heim.
Skottur, mórar og Þorgeirsboli
Flestar ættarfylgjur eða fjölskyldu-
draugar era þannig til komin að sær-
ingamaður vekur upp draug og sigar
honum á ákveðna manneskju til að
gera henni mein. Uppvakningurinn
fylgir síðan fjölskyldu þess sem hann
átti að meiða í nokkra ættliði og til er
fjöldi sagna um drauga sem fylgja fjöl-
skyldum eins og skugginn milli lands-
hluta og jainvel milli landa.
„Fljótlega eftir komu íslendinganna
til Vesturheims urðu þeir þess varir að
bæði skottur og mórar og sjálfur Þor-
geirsboli hefði fylgt þeim yfir Atl-
antsála og að draugagengið lék lausum
hala í nýja heiminum. Leirár- eða
Hvítárvalla-Skotta flutti búferlum til
Kanada og settist að hjá fiölskyldunni
að Melstað. Þrátt fyrir að verulega
væri af henni dregið og kraftur henn-
ar á þrotum tókst Skottu að drepa
nautgrip á næsta bæ við Melstað þar
sem henni fannst íbúamir ekki nógu
greiðviknir við fylgifiölskyldu sína.
Skotta fylgdi fiölskyldunni hvert sem
hún fór og var iðulega á undan þeim
milli bæja. Hennar varð oft vart áður
en fiölskylduna bar að garði og stund-
um átti hún það til að æða inn í svefn-
herbergi hjá fólki og vekja það með lát-
um. Skepnur urðu hennar oft varar og
trylltust af hræðslu þegar hún átti leið
hjá.“
Skotta var svo mögnuð að húsfreyj-
an á Melstað varð að skammta henni
eins og öðrum á heimilinu og varð hún
mjög ill ef hún fékk ekki matinn sinn.
„Einu sinni gleymdi húsfreyjan að
gefa Skottu kvöldmat eins og öðra
heimilisfólki, Skotta varð svo reið að
hún tók bökur úr eldhúsinu og henti
þeim út um allt tún.“
Að sögn Kristínar átti Hvítárvalla-
Winnipeg
Vesturferöir íslendinga hófust 1875 meö landnámi í Nýja-íslandi og næstu
áratugi þar á eftir fluttu þúsundir manna til Kanada og Noröur-Ameríku
í von um betra líf.
Mórar og skottur
Kristín M. Jóhannsdóttir, lektor viö íslenskudeild háskólans í Manitoba,
segir aö íslendingar í Vesturheimi hafi ekki veriö sammála um hvort fjöl-
skyldudraugar eöa ættarfylgjur hafi elt vesturfarana yfir hafiö.
I einni sögu er sagt að hún hafi upp-
haflega skorið sig á háls með stórum
hníf sem hún hafði ávallt með sér eftir
það og notaði til að drepa skepnur.
Hún mun einnig hafa setið fyrir bams-
hafandi konum og étið blóðið úr lak-
inu eftir fæðinguna. Kristín telur ekki
ólíklegt að í þessari sögu hafi tveimur
kvendraugum slegið saman því þessi
ofsi samræmist ekki hegðum Ábæjar-
Skottu eftir að hún flutti til Kanada.
„Hún var bamgóð og dansaði dátt í
bamaafmælum. Þess er aðeins einu
sinni getið að hún hafi misst stjóm á
skapi sínu og velt potti með sjóðandi
vatni niður af eldavél þannig að litlu
munaði að bam á heimilinu yrði und-
ir gusunni."
Frægustu karldraugamir sem vart
varð í íslendingabyggðum vestanhafs
era Rauðafells- og Írafells-Móri en þeir
munu báðir hafa skroppið til Kanada
um tima. Báðir gáfust fljótlega upp og
fluttu heim skömmu eftir að fyrsta kyn-
slóð íslendinga í Vesturheimi féll ffá.
„Menn urðu einnig nokkrum sinn-
um varir við sjálfan Þorgeirsbola, það
heyrðist til hans baula og tvisvar sinn-
um, að minnsta kosti, sást til hans þar
sem hann dró húðina á eftir sér og
tveir draugar sátu á henni og skelli-
hlógu.“
Missa líkamann
Kristín segir að hugmyndir Vestur-
íslendinga um drauga hafi breyst á
skömmum tíma. „Draugamir misstu
fljótlega öfl líkamleg einkenni sem era
svo sterk í lýsingum á íslenskum
draugum. Þeir breytast í vofúr eða
svipi sem líða um hljóðlaust og án lík-
ama, vofúmar sjást en þær skipta sér
ekki af fólki. Sögur um draugagang
breyttust líka og fóra að fialla um svipi
Skotta það líka tfl að vera blíðari og
skemmta sér í leik með bömunum á
heimilinu.
Tók að sér hvolp
Ábæjar-Skotta var annar
kvendraugur sem fluttist búferlum
vestur um haf en að sögn Kristínar
þótti hún ekki eins illvíg og Hvítár-
valla-Skotta. „Ábæjar-Skotta var meira
i því að hrekkja fólk og veija heimilið
fjrir ágangi annarra drauga, hún tók
meira að segja að sér hvolp sem
drukknaði stuttu eftir fæðingu."
Draugadansinn
Ein íslensk fjölskylda reisti hús á
gömlum indíánagrafreit og fljótlega
fóru fjölskyldumeölimir aö veröa var-
ir viö afturgengin börn indíána.
Vilmundur
Hansen
blaöamaöur
Islenskir
draugar
í Vesturheimi