Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.2003, Blaðsíða 14

74 FRÉTTIR FÚSTUDAGUR 26. SEPTEMBER 2003
Vinnuharka leiðir
sér meiri framleið
í flestum iðnríkjum þykir sjálf-
sagt að starfsfólk fyrirtækja og
opinberra stofnana fái fjögurra
og allt upp í sex vikna sumarfrí
á fullum launum og er það inni-
falið í samningum sem samtök
launamanna og vinnuveitenda
gera sín á milli.
En þessu er ekki alls staðar svona
háttað og í auðugasta hagkerfi
heims, í Bandaríkjunum, eru laun-
aðir frídagar skornir svo við nögl að
óviðunandi þætti í öðrum sæmi-
lega stöndugum ríkjum. í banda-
rískum lögum eru engin ákvæði um
vinnudaga eða launaða frídaga.
Á bandarískum vinnumarkaði er
algengt að launþegar fái 8,1 dags
launað sumarfrí fyrstu þrjú árin í
starfi en eftir þann tíma lengist fríið
í 8,2 daga, eða í tvær vinnuvikur, og
lengra verður það yfirleitt ekki
samkvæmt tölum sem vínnumála-
stofnunin vestra gefur upp.
Það er ekki nóg með að sumar-
leyfi bandarískra launþega sé
skemmra en sæmilegt þykir í öðr-
um þróuðum iðnríkjum heldur er
það fremur að styttast en hitt. Sam-
kvæmt upplýsingum um ferðalög
fækkar skemmtiferðum Banda-
ríkjamanna um 10 af hundraði í ár
miðað við ferðalög þeirra í fyrra. 13
af hundraði fyrirtækja í Bandaríkj-
unum gefa starfsfólki sínu nú engin
launuð frí enda kveða hvorki lög né
samningar á um að starfsfólk eigi
rétt á kaupi til að flatmaga í iðju-
leysi á einhverri ströndinni.
Bað um frí vegna brúðkaups
Margir bæta sér upp leyfisleysið
með því að nýta helgarnar sem
mest og best en svo stutt frí frá
vinnu takmarka mjög hvað hægt er
að gera og lengri ferðalög eru úti-
lokuð. Launafólki þykir mörgu
hverju lítið til koma að hafa vel
launað starf og komast ágætlega af
fjárhagslega þegar ekki er hægt að
njóta ávaxta erfiðisins með því að
geta um frjálst höfuð strokið nokkr-
ar vikur á ári hverju.
Dæmi um áþján vinnunnar er
hvernig tekið var undir beiðni
hjúkrunarfræðings í Kaliforníu um
að fá frí tii að vera við brúðkaup
sonar síns. Hún lagði beiðnina inn í
janúar en brúðkaupið átti að halda
í júlí. Mánuðum saman var dregið
að svara óskinni og var engin leið
að fá að vita hvort konan gæti feng-
ið fríið.
Talin voru öll tormerki á að hún
gæti verið við brúðkaupið vegna
þess að búist var við að mikið yrði
að gera á þeim tíma hjá stofnun-
inni sem hún starfaði hjá. Fram-
kvæmdastjórinn gat aldrei svarað
beint hvort henni yrði veitt leyfíð
eða ekki. Svar fékk hún ekki fyrr en
rétt fyrir brúðkaupsdaginn, þegar
hún króaði sjálfan forstjórann af og
bað hann að leysa málið þar sem
undirsátar hans væru ófærir um að
taka svo veigamikla ákvörðun.
Enn er hert á
Launþegafélög í Bandaríkjunum
hafa ekki beitt sér af umtalsverðum
krafti til að stytta vinnutíma eða
lögleiða sumarfrí. Hins vegar hafa
einstaklingar myndað samtök til að
vinna að auknum réttindum laun-
þega á þessu sviði. Meðal þeirra er
blaðamaðurinn Joe Robinson sem
skrifað hefur bækur um efnið og þá
grein sem þessi ritsmíð er soðin
upp úr.
Góðir frídagar draga
ekki aðeins úr streitu
heldur sýna rannsóknir
að þeir minnka hættu á
hjartaslagi um 30 af
hundraði meðal karla
og 50 afhundraði hjá
útivinnandi konum.
Hann minnir á bók eftir landa
sinn sem út kom fyrir áratug, „The
Overworked American“, sem fjallar
um óhóflegt vinnuálag og afleið-
ingar þess fyrir einstaklinga og
samfélag.
Síðan hefur ástandið farið versn-
andi frekar en hitt hvað vinnuálag
snertir. Meira en 40 af hundraÓi
Bandaríkjamanna vinna meira en
50 klukkustundir í viku hverri. Áður
en þingmenn fulltrúadeildarinnar
fóru í sitt langa og góða sumarfrí
samþykktu þeir að íþyngja al-
mennum launþegum enn meira
með því að samþykkja tillögur úr
Hvíta húsinu um breytingu á lög-
um um launagreiðslur og vinnu-
tíma. Þar er m.a. kveðið á um að
þeir launamenn sem gegna
„ábyrgðarmiklum störfum" séu
skyldaðir til að vinna ótakmarkað-
an tfma án launa sé þess krafist.
Sömu öfl sem setja vinnumárk-
aði löggjöf ákveða einnig að frítími
skuli styttur en vinnuskyldan
lengd. Talið er brýnt að hagræða í
tæknivæddum fyrirtækjum og alið
er á ótta við uppsagnir og umfram
allt á sektarkennd starfsliðsins.
Skilaboðin eru þau að frídagar
muni verða fyrirtækjunum byrði og
draga úr samkeppnishæfni þeirra.
Launþegar skilja fyrr en skellur í
tönnum.
Samkæmt rannsóknum fær einn
af hverjum fimm starfsmönnum
samviskubit ef þeir taka alla frídag-
anæþar sem þeir eru á annað borð
leyfmr.
Forstöðumenn og eig-
endur þeirra fyrirtækja
sem veita starfsfólkinu
löng sumarfrí staðhæfa
að það margborgi sig.
Atvinnumálaráðuneytið lagði til
þegar árið 1936 að sett yrðu lög um
sumarfrí og vinnutíma eins og þá
var búið að samþykkja meðcd 30
þjóða. Aldrei varð úr neinni laga-
setningu um þetta og þar með
skildi á milli Bandaríkjanna og Evr-
ópuþjóða um vinnuskyldu og frí-
tíma.
Evrópuríki völdu þann kost að
lögleiða sumarfrí vinnandi fólks.
Núna standa málin þannig að
Bandaríkin eru eina iðnríkið þar
sem launþegar eiga ekki rétt á fríi á
fullum launum. í Evrópu eru sum-
arfríin fjórar til fimm vikur, f Japan
tvær vikur hið minnsta og jafnvel
Kínverjar njóta þriggja vikna leyfis
á launum á ári hverju.
Þjóðsögur og staðreyndir
Sannanir liggja fyrir um að sum-
arfrí starfsfólks koma ekld niður á
framleiðslugetu fyrirtækja eins og
ætla mætti. Þau bandarísku fyrir-
tæki sem tekið hafa upp þann sið
að veita starfsfólki sínu þriggja
vikna frí á fullum launum skila