Dagblaðið - 25.03.1976, Blaðsíða 10

10
Dagblaðið. Fimmtudagur 25. marz 1976.
MEBimB
frfálst, úháð dagblað
Útgefandi: Dagblaðið hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Helgason
íþróttir: Hallur Símonarson
Hönnun: Jóhannes Reykdal
Blaðamenn: Anna Bjarnason, Ásgeir Tómasson, Atli Steinarsson, Bolli Héðinsson,
Bragi Sigurðsson, Erna V. Ingólfsdóttir, Gissur Sigurðsson, Hallur Hallsson, Helgi
Pétursson, Katrín Pálsdóttir, Ólafur Jónsson, Ómar Valdimarsson.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Björgvin Pálsson, Ragnar Th. Sigurðsson.
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson
Dreifíngarstjóri: MárE.M. Halldórsson
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40 kr. eintakið.
Ritstjórn Síðumúla 12, sími 83322, auglýsingar, áskriftir og afgreiðsla Þverholti 2,
sími 27022.
Setníng og umbrot: Dagblaðið hf. og Steindórsprent hf., Ármúla 5. Mynda- og
plötugerð: Hilmir hf., Síðumúla 12. Prentun: Árvakur hf., Skeifunni 19.
Sykurver fyrir togaraverð
Þórarinn Sigurjónsson alþingismaður
hefur flutt á þingi athyglisverða tillögu
um, að ríkisstjórnin láti kanna, hvort
hagkvæmt verði að reisa sykurhreins-
unarstöð í Hveragerði.
í greinargerð tillögunnar er vísað
til ítarlegra athugana Hinriks Guð-
mundssonar verkfræðings. Þar er miðað við verksmiðju,
sem noti rafmagn og hveragufu til að framleiða úr
hrásykri allar þær sykurtegundir, sem notaðar eru á
íslandi, strásykur, molasykur, flórsykur, púðursykurog
kandís.
Til þessarar framleiðslu þarf um 11.600 tonn af
hrásykri á ári, 33.000 tonn af gufu og 1.300.000
kílówattstundir af rafmagni. Þetta vinnslumagn er við
lægri mörk þess, sem talið er hagkvæmt. Erlendis er
meðalstærð slíkra verksmiðja um 30.000 tonn af hrá-
sykri á ári.
Verksmiðjan er svo lítil, að ekki er gert ráð fyrir, að
hún geri mikið meira en að standa rekstrarlega í
járnum. Hún á að skila af sér 100 milljón krónum á ári
í vexti og arð af 1000 milljón króna stofnkostnaði.
Samkvæmt þessum tölum ætti þjóðin að vera orðin
um það bil nógu fjölmenn til þess, að rekstur slíkrar
verksmiðju geti borið sig. Síðan ætti reksturinn smám
saman að geta batnað eftir því sem neytendum fjölgar
og verksmiðjan afskrifast.
Hitt er svo annað mál, hvort sykurneyzla sé ekki
óhæfilega mikil hér á landi og hvort heilbrigðisyfirvöld
fara ekki að átta sig á nauðsyn áróðúrs fyrir samdrætti í
sykurneyzlu. Slík hliðaratriði þyrfti helzt að taka með í
reikninginn.
Einna athyglisverðast við tillöguna og greinargerðina
er, að verksmiðjan á ekki að kosta meira en eins og einn
skuttogari af Spánarstærð mundi kosta, ef hann væri
pantaður núna.
Hið sama gildir um ýmsar aðrar hugmyndir um
nýiðnað á íslandi. Stofnkostnaður þeirra er ekki hár,
reiknaður í skuttogurum. Samt er hvorki til framtak né
fjármagn til að ráðast í framkvæmdir.
Undanfarin ár hefur ástandið verið þannig, að
sérhver, sem hefur látið sér detta í hug að eignast
skuttogara, hefur getað það, af því að opinberir sjóðir
hafa lánað frá 80% og yfir 90% kaupverðsins. Samt er
ekki til fiskur í sjónum fyrir alla þessa skuttogara.
Þetta er gott dæmi um hina undarlegu fjármála-
stjórn hér á landi. Alþingi og ríkisstjórn eru með
puttann í sérhverri krónu og beina henni til svonefndra
forgangsverkefna, tízkuframkvæmda hvers tíma. Að
undanförnu hafa skuttogarar verið í tízku.
Peningar hafa fengizt jafnsjálfkrafa í skuttogara eins
og í framkvæmdir í landbúnaði. En til nýiðnaðar fást
engir peningar. Gildir það jafnt um stórar eilífðarhug-
myndir á borð við saltvinnslu á Reykjanesi og smærri
hugmyndir á borð við stálbræðslu í Reykjavík.
Slíkar hugmyndir liggja og rykfalla á vinnuborðum
verkfræðinga og hagfræðinga, án þess að neins staðar sé
sjáanlegt framtak né fjármagn til að ráðast í fram-
kvæmdir. Samt vitum við, að lífskjör þjóðarinnar í
náinni framtíð hljóta að byggjast á útþenslu iðnaðar,
einkum þess nýiðnaðar, sem virðist rekstrarlega hag-
kvæmastur. Tillaga Þórarins er þörf áminning um
þetta.
Hljóðlát
minningarathöfn í
vitnömsku þorpi:
8 AR LIÐIN FRA
HRYÐJUVERKUNUM
VIÐ MY LAI
Ys og þys þorpsins hljóðnaði nú
þegar þorpsbúarnir minntust dagsins
fyrir átta árum er dauðinn heimsótti
hundruð ættingja þeirra.
Þorpsbúarnir í Son My í Suður
Víetnam, sem nú haía rétt við eftir
hörmungar styrjaldarinnar, minntust
þess á hljóðlátan hátt að nú eru átta
ár liðin frá því að hryðjuverkin í My
Lai voru framin af bandarískum her-
mönnum.
Fréttamönnum, bæði erlendum og
innlendum, sem aðsetur hafa í Hanoi
og Saigon, var boðið að vera við-
staddir minningarathöfnina og í frá-
sögnum af þessari fyrstu minningar-
athöfn sagði að 504 óbreyttir borgar-
ar, aðallega gamalt fólk og börn,
hefðu verið myrtir þennan dag, 16.
marz 1968, af bandarískum her-
mönnum.
íbúarnir í Son My, ásamt um 6000
manns frá nágrannabyggðum, komu
til athafnarinnar sem haldin var við
rætur „Fílahæðar” sem var ein af
skotstöðvum bandariska stórskota-
liðsins.
Um 30 metrum neðar er skurður-
inn þar sem fólkið var myrt þann
dag. Og skammt þar undan eru raðir
grafa við grænmetisgarða og hrís-
grjónaakra.
Það eina annað, sem minnir á
atburðinn, er safn sem nýlega var
opnað. Þar eru sýndar sprengjur,
vopn og myndir. Þar er einnig leyni-
skýrsla frá höfðingja hliðhollum
stjórn Thieu þar sem segir að hryðju-
verkin hafi verið framin „vegna
þrjózkulegrar hegðunar héraðsbúa
sem hafí neitað að hverfa brott úr
þorpinu eins og yfirvöld hafi fyrir-
skipað.”
Fyrir atburðina við My Lai bjuggu
um átta þúsund manns í Son My,
aðallega bændur og fiskimenn, en
um tvö þúsund manns voru drepin,
eru týnd eða flýðu erstyrjöldin geis-
aði, enda, eins og einn ráðamanna í
þorpinu kemst að orði, „hér mátti
skjóta á allt kvikt”.
Miklar breytingar hafa nú verið
gerðar á þorpinu og andrúmsloft vel-
sældar svífur þar yfir vötnunum.
Þar hafa miklar endurbyggingar
farið fram, — 1500 ný hús hafa verið
reist, snyrtileg íbúðarhús úr múr-
steini, og þorpsbúar hafa reist fimm
nýjar áveitustíflur, komið á laggirnar
16 samvinnufyrirtækjum um fisk-
vinnslu, gróðursett þúsundir kókos-
hnetutrjáa og reistar hafa verið
skólastofur fyrir 1800 nemendur.
En koma hinna erlendur frétta-
manna til þorpsins, meðal þeirra
amerískur kvenfréttamaður, fimm
Rússar og nokkrir evrópskir, vöktu
bitrar minningar í hugum sumra
hinna eldri þorpsbúa.
Gömul kona, sem kom auga á
hópinn, sagði: „Eru Ameríkanar
komnir einu sinni enn til lands okkar
til þess að berjast?”
Gamall bóndi, Tian Ngoc, sagði er
hann komstað því að í hópnum *ar
Bandaríkjamaður: „Tólf manns úr
fjölskyldu minni voru fórnarlömb
þessa hryðjuverks. Ég hata
Ameríkana eins og pestina því þeir
eyðilögðu þorpið mitt og drápu ætt-
menni mín og þorpsbúa.”
Síðan sýndi hann fréttamönnun-
um rústir heimilis síns og í bakgarð-
inum grafirnar tólf, blómum skrýdd-
ar.
„Amerískir hermenn skutu fólkið
' niður með köldu blóði, brenndu
heimili þess til grunna og hentu
líkunum inn í logana,” sagði bónd-
inn um leið og hann bætti því við að
hann vonaðist til þess að geta ein-
hvern tíma haft nægileg fjárráð til að
geta steypt utan um grafirnar.
En íbúar þorpsins eru ekki allir
uppfullir af hatri og hefnigirni í garð
hinna amerísku morðingja.
Á fundi í safninu var formaður
nefndar þeirrar sem kanna á stríðs-
glæpi Bandaríkjamanna í Víetnam,
Thien Hao, spurður að því hvort
hann teldi að hryðjuverkin í My Lai
mundu hafa áhrif á samskipti
Bandaíkjanna og Víetnam um alla
framtíð.
„Ég hef ekki trú á því,” sagði
hann. „Ef Bandaríkin fylgja
ákvæðum friðarsáttmálans í París og
alkunn þolinmæði víetnömsku
þjóðarinnar helzt er ekkert því til
fyrirstöðu. að atburðurinn gleymist
og að heilbrigt ástand komist á í
samskiptum þjóðanna.”
Skólinn og
sjoppon
Við lifum á tímum mikilla breytinga.
Þetta eru víst orðin svo gamalkunn orð
að menn kippa sér ekki upp við að
heyra þau, en ævinlega hlýtur þó næsta
spurning að verða: Hvernig á maður að
bregðast við?
Aðalvandinn er sá að láta breyting-
arnar ekki gera sig að minni manni
heldur að aðhæfast þeim þann veg að
þær verði manni til bóta — að við
njótum einhvers meira og verðum betri.
Á undanförnum árum hefur verið
tekinn upp sá háttur að nemendur selja
(oftast) sjálfum sér ýmsar neysluvörur.
Nemendum er lagt til (af ríki eða sveit)
húsnæði, ljós og hiti (og jafnvel enn
frekari aðstaða). Nemendur annast svo
verslunina sjálfir, líklega án mismun-
andi mikils eftirlits, en a.m.k. án for-
sagnar um það hver álagningin skuli
vera og hvað skuli gera við gróðann.
Jafnvel er ekki sagt til um það hvaða
vörur verði á boðstólum.
Er þetta æskilegt?
Það fer að sjálfsögðu eftir því hvcrnig
á málum er haldið. Þess vegna er nauð-
synlegt að gera séi grein fyrir, hvers
konar verslunarhættir eigi sér hér stað.
Þeirgela verið með tvennu móti:
a) Álagning miðuð við það að þekja
þann kostnað sem verður.
b) Eða að álagning sé slík að gróði
verði sem mestuf.
Enn má líka gera sér hugarlund að
spurning geti verið hvaða vörur á að
selja — og síðar hvað skal gert við
gróðann, ef um gróða verður að ræða.'
Þcssi blaðagrein fjallar að meginefni
um verslunarhætti í framhaldsskólum
og eru gagnfræðaskólar þá ekki taldir
með þar sem ég vcit ekki betur en í
gagnfræðaskólum. þar scm verslun er á
annað borð, er álagningu haldið niðri
þannig að kostnaðurog álagning vegi
salt.
í mörgum framhaldsskólum, og þá á
ég ekki síst við menntaskóla, hefur sala
hjá nemendum tíðkast alllengi og
fengið á sig fast form.
Hvað er þá fyrst og fremst selt í
skólunum?
Mjólk, öl, gosdrykkir, ýmiss konar
sælgæti, ávextir, snúðar og vínarbrauð.
Sums staðar er aðstaða til þess að vera
með meiri fjölbreytni í sölu en hér hefur
verið nefnt og hafa skólar notfært sér
slíkt.
Þá kem ég að öðru atriðinu, hversu
mikil álagning er hjá nemendum á
vöruna, sem skólasystkini þeirra eiga að
kaupa? Á nokkrum stöðum hagar svo til
að um samkeppni getur verið að ræða
vegna verslana í grenndinni en ekki
segir það allt því að ekki er unnt að
afgreiða mjög marga á þeim stutta tíma
sen frímínútur eru ug því cr ekki um val
að ræða og vcrða menn þá að kaupa
vöruna á staðnum.En hver er þá álagn-
ingin? í mörgum tilvikum er álagning
svo gífurleg að hún jaðrar við okur.
Nemendur sjálfir réttlæta gerðir sínar
og segja: Við erum að safna í sjóð, sem
við notum sjálf (oftast til ferðalags).
Við þessa réttlætingu er margt að
athuga:
1. Það er alrangt að (ríkis-)skóli skuli
leyfa slíka okurstarfsemi; og er þetta
um leið orðið uppeldislegt atriði hjá
æskufólki og ég sem foreldri mótmæli
þessu harðlega.
2. Ungt fólk gagnrýnir sterklega (og
líkar mér það hið besta) svindl og
klækjabrögð ýmissa þegna þjóðfélags-
ins, en Iivers vegna fellur það á sjálfs sín
ávirðingum?
3. Þessi gróði, sem oftast er nýttur til
ferðalags (til útlanda), fellur aldrei
öllum, sem lagt hafa fé af mörkum, í*
skaut og þess vegna er það rangt að
þröngva fólki til að styrkja ferðalög
annarra.
4. Þeir sem vilja ferðast (eða aðhafast
eitthvað annað) eiga sjálfir að leggja
fram fé til þess en ekki að taka það úr
munni annarra.
5. í skólablöðum eru stundum
greinar eftir nemendur þar sem sagt er
að einkennilega mikið fari í súginn hjá
starfsliði skólaverslananna og jafnvel
látið að því liggja að aðilar dragi sér fé
eða verðmæti.
Þess vegna spyr ég: Hvernig er
háttað eftirliti með þessum verslunum?
6. Greiðir þessi verslunarstarfsemi til
sveitar eða ríkis?
Ég sé ekkert andstætt því að þetta
fólk, sem sjálft heimtar flest af okkur,
fer í kröfugöngu o.s.frv., verði að greiða
skatta af sinni verslunarstarfsemi eins
og aðrir.
Kjallarinn
Gunnar Finnbogason
7. Ogenneitt atriði skulum við íhuga:
Hvað gerist ef nemendur faraað selja í
verslunum sínum ýmsar vörur sem
flestir telja ungu fólki miður æskilegar,
t.d. sígarettur?
Ég þvkist nú hafa gagrýnt harðlega
og með gildum rökum það ástand sem
nú ríkir í verslunarháttum nemenda í
sumum skólum. Nemendur margir eru
varnarlausir gegn þessu fyrirkomulagi
og verða nauðugir viljugir að vera með.
En hvað er þá til bóta? Gagnrýni er