Dagblaðið - 20.04.1976, Page 10

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 20. APRlL 1976.
■
10
UMSBIAÐIB
frfálst, nháð dagblað
Útúofamli: DaKblartirt hf.
Framkviumdast.jóri: Svuinn H. Ky.j»lfsson. Kitstjori: Jónas Kristjánsson.
Fróttastjóri: .lón Bir«ir Pótursson. Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Hul«as»n. Aðstoóarfrótta-
stjöri: Atl'j Stuinarsson. Iþróttir: Halíur Simonarson. Honnun: Jóhannus Kuykdal. Handrit:
Asurímur Fálsson.
Blaóamunn: Anna Bjarnasön. Asgeir Tómasson. Bolli Hóðinsson. Bra«i••Sigurðsson, Erna V.
In^óifsdóttir. (íissur Si^urðsson. Hallur Hallsson. Huljíi Pótursson. Katrín Páísdóttir.’Ólafur
Jónsson. Ómar Valdimarsson. Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnloifssorj. BjörRvin Pálsson.
Ragnar Th. Sitíurðsson.
(Ijaldkuri: Práinn Þorluifsson. Druifin«arstjóri: Már K.M. Halklórsson.
AskriftaiKjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölii 50 kr. eintakið.
Ritstjórn Síðumúla 12. sími 83322. autílýsinnar. áskriftir og afgreiðsla Þverholti 2. sími 27022.
Setning og umbrot: Dagblaðið hf. og .Stoinöórsprent hf., Armúla 5.
Mynda-og plötugurð: Hilmir hf.. Síðumúla 12.Pifivtun: Arvakur hf.. Skeifunni 19.
Bœtum úr skúk
Reynslan er ólygnust. Enn deila
menn um, hyerjum það hafi verið
að kenna, að þjóðarbúið tapaði
mörgum milljöröum króna í alls-
herjarverkfalli í febrúar. Sízt
þoldum við þetta tjón eins og á
stóð. Hver reynir að koma ábyrgð-
inni yfir á annan.
Þrátt fyrir allan ágreininginn
allir, sem komu nálægt kjarasamningunum í
vetur, á einu máli um, að framkvæmd þeirra
hafi verið hneyksli. Jafnvel eftir að verkfall
skall á, þvældust mörg hundruð menn um
salarkynni á Hótel Loftleiðum, nánast hver
fyrir öðrum. Menn hengu og drápu tímann.
Hefði verið unnið af dugnaði og með góðu
skipulagi, hefði þetta orðió stutt verkfall.
Sólarhringum var varið í lausn deilna um
sérkröfur einstakra félaga. Margar þeirra
skipta litlu sem engu máli fyrir heildina. Það
kerfi að láta þjóðarbúið greiða með mörgum
milljörðum fyrir ekki veigameiri mál nær engri
átt. Það reyndist miklu einfaldara verkefni að
semja um heildarkaupið, þegar menn loksins
komust til þess.
Þótt mörgum forystumönnum Alþýðusam-
bandsins hafi verið þetta vel ljóst, skorti mið-
stjórn og samninganefnd sambandsins völd til
að taka af skarið. í reynd urðu menn að segja
sem svo, að við þessu væri víst ekkert að gera,
þetta yrði að hafa sinn gang.
Formaður Vinnuveitendasambandsins, Jón
H. Bergs, benti á þetta í ræðu á aðalfundi
Vinnuveitendasambandsins. ,,Það er sannfær-
ing mín, aö komast hefði mátt hjá þessu verk-
falli, og þannig forða atvinnurekendum og
launþegum frá miklu tjóni, ef skipulag verka-
lýðshreyfingarinnar væri betra,” sagði hann,
,,og ef vinnuveitendur gætu samið við færri
aðila í staö þess að raunverulegt ákvörðunar-
vald í kjaramálum er hjá á annað hundrað
verkalýðsfélögum. Það kann að hljóma ein-
kennilega, en staðreynd er það samt, að ein-
dregin ósk vinnuveitendasamtakanna er, að
miðstjórnarvald Alþýðusambands íslands verði
aukið, annaðhvort með samningum milli verka-
lýðsfélaganna eða með breyttri vinnulöggjöf.”
Formaður Vinnuveitendasambandsins telur
ólíklegt, að verkalýðsfélögin nái innbyrðis sam-
komulagi um slíka tilfærslu valds, og þurfi
breytingar á vinnulöggjöfinni því að koma til.
Til að tryggja vinnufriðinn þarf að semja við
sem flesta í einu og ljúka sérsamningum sam-
hliða heildarsamningi. En til þess að auðvelda
slíka samningagerð þurfa fulltrúar Alþýðusam-
bandsins að hafa miklu meira umboð en þeir
hafa haft. Jafnframt slíkri breytingu ætti að
haga samningagerð þannig, að sérkröfur væru
teknar út og frá þeim gengið áður en í óefni er
komið. í því sambandi mætti vel hugsa sér, að
svo sem einu prósenti í kauphækkun væri varið
til að ganga frá sérkröfunum. Um slíkt mætti
semja, þótt samningar um heildarkaup væru
ófrágengnir. Fólk fór ekki í verkfall út af
sérkröfunum í vetur, og það er hneyksli, aö þær
skyldu verða þjóðinni dýrastar.
VIÐ ERUM
KEYPTIR ÚT!
— Indíánaminnihlutinn í Bandaríkjunum
berst fyrir landi sinu og menningu
Látið okkur i friði!
Þetta eru þau fjögur orð sem
helzt eru einkennandi fyrir
baráttu bandarískra Indiána
fyrir betri tilveru. Andstætt við
bandaríska blökkumenn, sem
berjast fyrir jafnrétti á við
hvíta menn, beinist barátta
Indíánanna að því að viðhalda
séreinkennum sinum og menn-
ingu — eða í einu orði, sjálf-
stæði sínu.
Tuscarora-Indíáninn Myron
E. Jones, magister í sögu við
Berkeley-háskólann, er um
þessar mundir á ferðaiagi um
Evrópu til að miðla þekkingu á
vandamálum Indíánanna — og
Myron E. Jones: minnimáttar-
kenndinni viðhaldið allt iífið.
Alcatraz-takan 20. nóvember
1969 vakti heimsathygli.
Bandaríska leikkonan Jane
Fonda studdi Indíánana heils-
hugar í baráttunni og talaði oft
fyrir þeirra munn. Myndin var
tekin á fréttamannafundi þar
sem greint var frá ástæðunum
að baki töku Alcatraz-eyju.
peningaupphæðir, til dæmis 40
þúsund dollara (7 millj. kr.)
árlega í laun fyrir að vinna á
eigin landi gegn því að þeir
afsali sér nýtingarréttinum á
jörðinni. Það þarf ekkert að
efast um að fjölskylda sem ekki
hefur haft úr miklu að spila —
afla stuðnings. Hann var nýlega
í Kaupmannahöfn og flutti þar
fyrirlestur.
„Ekki uppreisnarmenn”
„Við erum aðeins ein milljón
af 216 milljón íbúum Banda-
ríkjanna svo það er að sjálf-
sögðu ekki auðvelt að fá áheyrn
sagði hann. Vandamálið er að
fá fólk til að skilja að við erum
fólk sem óskar aðeins eftir því
að fá að viðhalda menningu
okkar og lífsháttum. Við erum
ekki uppreisnarmenn sem vilja
losna við alla hvíta menn úr
landi. Við viljum bara fá að
vera þarna líka. Þegar öllu er á
botninn hvolft þá vorum við
þarna fyrir.”
Indíánar eru tæplega hálfur
hundraðshluti af heildaríbúa-
fjöldanum og ráða um þaó bil
fjórum hundraðshlutum lands
ins. En það land fer sífellt
minnkandi. Hvað gagnar það
Indíánum að búa á landi, þar
sem gnótt er olíu- og gasnáma,
þegar þeir hafa ekki peninga til
að nýta þessar auðlindir? Það
er algengt að stórfyrirtækin
bjóði Indíánum freistandi
Undir nýju
Peter Hallberg:
HALLDÓRLAXNESS
íslenskað hefur IVjörður P. Njarðvík*
Hið íslenska bókmenntafélag, 1975. 224
bls.
Það er ekki lítið lesmál sem
samanlagt liggur eftir Peter
Hallberg unt verk og ævi
Halldórs Laxness. Fyrir utan
sínar stóru bækur um ævi- og
skáldferil höfundarins hefur
hann birt fjölmargar ritgerðir
um einstök verk og þætti í verk-
um Halldórs — um „taóism-
ann” í verkum hans, um leik-
ritun Halldórs, skáldskapar-
þróun hans eftir móttöku
nóbelslauna. Það hygg ég að
Peter Hallberg hafi á einhvern
hátt fjallað um flestöll ef ekki
alveg öll ritverk Halldórs eftir
Gerplu. en með henni lýkur
Húsi skáldsins, seinni stóru bók
Hallbergs um Halldór.
Og fyrir utan allt þetta hefur
hann birt þrjár minni bækur
um Halldór Laxness — sem
allar hafa nafn hans að heiti.
Fyrst var litið alþýðlegt
kynningarrit um Halldór og
verk hans á sænsku. svonefnd
Verðandi-bók um Halldór
Laxness, sem einnig hefur
verið þýdd og gefin út á
íslensku. Þá kom fyrir
nokkrum árum bók á ensku,
V- _______________
samin handa amerísku forlagi í
flokk bóka um ævi og verk
hinna helstu rithöfunda,
Twayne’s World Authors
Series, sem er eins konar út-
dráttur úr fyrri bókum,
Vefaranum mikla og Húsi
skáldsins, að viðbættum kafla
um verk Halldórs eftir nóbels-
launin. Og i haust bættist við ný
bók á íslensku — sem samin er
„fyrst og fremst vegna vinsam-
legrar hvatninga Hins íslenska
bókmenntafélags” að sögn höf-
undar í formála fyrir bókinni.
1 nýju bókinni er það ætlun
Hallbergs að fjalla um við-
fangsefnið undir öðru sjónar-
horni en í hinum fyrri ritum
hans um Halldór: „Þetta kver
er tilraun í þá átt að draga upp
heildarmynd af Halldóri
Laxness sem íslenskum
menningarfrömuði en ekki sem
skáldi og rithöfundi í þröngri
merkingu þessara orða,” segir
hann i formálanum.
Þetta er efnileg fyrirætlun
og hugmynd um leið sem vert
væri að halda áfram að gera
meira úr. Það væri ekki ónýtt
að fá rit um t.a.m. Þórberg
Þórðarson eða Sigurð Nordal
út frá slíkum sjónarmiðum
séða. Og ljóst er að efni Peter
Hallbergs í þessari bók er meir
en nóg viðfangs, ef gera ætti
nokkurn veginn rækileg skil
þátttöku Halldórs Laxness í
menningarlífi og pólitík sinna
samtíma, allt frá ungum aldri
hans og fram á þennan dag,
hinum kornunga kaþólska
framúrstefnumanni sem
hneykslaði lýðinn með unglingi
í skóginum og vefara frá
Kasmír, róttækum raunsæis-
manni og ádeiluhöfundi
kreppu- og stríðsára, hinum
efagjarna heimsmanni og
húmanista síðustu ára, og
öðrum þeim gervum sem
Halldór hefur tekið á sig um
dagana.
Vafalaust koma flestum fyrst
í hug pólitísk afskipti og áhrif
Halldórs þegar rætt er um
þennan þátt í verkum hans, og
Ókostir
1 1
Það þurfti enga doktorsgráðu
í hagfræði til að sjá afleiðingar
af hinni óraunhæfu og alger-
lega óstarfhæfu verðlagsnefnd
sem sett var með löggjöf frá
hinu háa Alþingi árið 1942.
í krafti þessarar iöggjafar
var álagning ýmissa iðnfyrir-
tækja lækkuð, enda þótt hún í
prósentum væri miklu minni
en hjá okkar næstu nágrönn-
um, Englendingum og Norður-
landaþjóðunum. Það kom líka
skjótlega í ljós að iðnrekendur
sem (þá fyrst í sögu íslands)
virtust álitnir sem eitthvert
átumein þjóðfélagsins höfðu
gleymt að verðleggja ýmiss
konar þjónustu sem þeir veittu
viðskiptamönnum sinurn
„ókeypis" í sinni álagningu á
vinnulaun starfsmanna, sem
hinni nýskipuðu verðlagsnefnd
þótti allt of há — 40% á vinnu-
laun (á móti 100—120% í ná-
grannalöndunum).
Verkefni hinnar nýskipuðu
verðlagsnefndar var að vísu
nokkuð alhliða starfssvið en
beindist fljótt mjög ákveðið áð
hinum ýmsu fyrirtækjum í
járnsmíða-, skipasmíða- og við-
gerðarfaginu. Þetta var engin
tilviljun, heldur vegna órök-
studdra ásakana sem birzt
höfðu í blöðum á þessi fyrir-
tæki áður.
Á undangengnum kreppuár-
um 1925—39 var yfirleitt eng-
inn reikningur samþykktur af
verkbeiðanda eða trúnaðar-
manni hans ef hann stóðst ekki
gagnrýni (kalkulation) og var
komið nokkurn veginn fast
verð á ýmsar viðgerðir og aðra
þjónustu, t.d. í ýmsum aðgerð-
um við togara o.f!.
Þetta verðlag var byggt upp
af langri reynslu og miðað við
algengar aðstæðúr. Ef vinnu-
taki þóttist þurfa meira en það
venjulega var talið að hann
væri ekki samkeppnisfær og
fengi einfaldlega ekki meira
fyrir að senda of marga og of
illa búna menn til þess að inna
af hendi einfaldar viðgerðir
hvort sem um var að ræða skip
eða annað.
í stað þess að ákveða fast
verð fyrir ákveðna þjónustu
(við eðlilegar aðstæður) var
hin gamla álagning 40% dæmd
of há, enda þótt hún væri lægri
en í næstu nágrannalöndum.
Þetta var að sjálfsögðu ákaf-
lega mikið áfall fyrir viðkom-
andi fyrirtæki í bili, þar sem
þau máttu að sjálfsögðu ekkert
niissa af hinni hefðbundnu
40% álagningu, og engra leið-
réttinga var að vænta frá verð-