Dagblaðið - 15.01.1977, Blaðsíða 2

2
r
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 15. JANUAR 1977.
Ahugafólk dreifbýlis-
ins afkastar líkt og
tvö þjóðleikhús
— þrátt fyrir vafasaman f járhagsgrundvöll
Háaloftið
SIGURÐUR
HRElÐAR
HREIÐARSSON
Nú er Leikfélag Reykjavíkur
giftusamlega orðið áttrætt og
búið að halda upp á það sem
sóma og sann, með virðulegu
verkefni eítir Spjóthristi hvað
þá annað; lengra skilst manni
að ekki sé hægt að komast í
virðulegri leiklist. Svona eru
nú menningartengsl tslendinga
og Tjallans, við fáum Makbeð
og Lé kóng frá þeim ein þeir fá
Skjaldhamra frá okkur. Þetta
hlýtur að flokkast undir gagn-
kvæma veiðiheimild.
A þessum merku tímamótum
ísl. leiklistar fer ekki hjá því að
hugurinn hvarfli svolítið
til þess hvernig við séum á vegi
stödd með leiklist almennt. Og
þaðvhlýtur að verða niðurstað-
an, þótt það sé kannski á móti
reglunum að finna niðurstöðu í
upphafi máls síns, að leiklistar-
líf á íslandi standi síður en svo
á neinum horleggjum — hvað
áhugann snertir.
Fyrir utan atvinnuleikhúsin
— Leikfélög Reykjavíkur og
Akureyrar, Alþýðuleikhúsið,
þjóðléfkhúsið — voru tæp-
lega 60 uppfærslur í fyrra
samkvæmt upplýsingum
Bandalags íslenskra leikfélaga,
og gera má ráð fyrir, að hvert
leikrit sé að meðaltali sýnt 10-
12 sinnum, svo það má með
nokkrum vísindum áætla, að
sýningar þessara félaga, sem
eingöngu eru skipuð áhuga-
fólki, hafi orðið um 600 talsins.
Það er ekki svo lítil menningar-
viðbót við starfsémi stóru
leikhúsanna í Reykjavík
og á Akureyri, og mér
er til efs að almenningur
hafi gert sér grein fyrir,
hve mikill blómi er í þessari
grein. Og þótt aðalvertíð áhuga-
/leikfélaganna sé énn ekki hafin
til fulls á vetrinum eru þó
komnar yfir 20 frumsýningar,
sem er alls ekki svo lítið.
En það er dýrt að færa upp
leikrit, og fæst byggðarlög eru
svo státin og mannmörg. að
sýningar heimafyrir endur-
greiði þann kostnað, sem lagt
hefur verið í með upp-
færslunni, þó alls ekki sé
gert ráð fyrir að leikfólkið
sjálft fái minnstu þóknun
fyrir tíma sinn í menn-
ingaraukanum — sem þó
væri alls ekki ósanngjarnt, því
oftast er það svo, að það er
sama fólkið ár út og ár inn sem-
fórnar til þess ómældum tíma
að starfsemin geti haldist uppi.
Miðaverð dreifbýlisleikfélag-
anna hefur verið miðað við að
vera hið sama og Leikfélags
Reykjavíkur og er núna þúsund
krónur miðinn. Það væri
kannski gott og blessað ef
sýningar í heimabyggð dygðu
og hægt væri að láta allt standa
óhreyft í leikhúsinu milli
sýninga, en það er ekki svo vel.
Til að eiga einhverja von um að
fyrirtækið beri sig verður að
heimsækja nágrannabyggðirn-
ar og það kostar líka sitt. Þá
verður að kosta flutninginn
milli staða, leggja mikla vinnu í
að stilla öllu upp fyrir sýningu
og taka það niður aftur og síðan
að halda fingrunum krosslögð-
um í von um að einhverjir
áhorfendur slæðist til — sem
getur brugðið til beggja vona.
Mér er kunnugt um eina slíka
ferð, sem farin var í fyrra, en
áhorfendur komu aðeins fjórir
— fjórir — og þó var þetta í
fjölmennu byggðarlagi.
En ríkissjóður er ekki ger-
sneyddur allri menningarhug-
sjón, og starfsemi þessi nýtur
nokkurs stuðnings af almanna-
fé. Leikstjórnarstyrkur er veitt-
ur, til þess að auðvelda félögun-
um að standa straum af leik-
stjórn atvinnumanna, sem er
núna metin á 210 þúsund. Þessi
styrkur er veittur eftir á og
sveiflast frá kr. 65 þúsund á
stykki upp í 100 þúsund.Mest
eru ný íslensk verk metin svo
og barnaleikrit. önnur minna.
Þetta fé er veitt af fjárlögum
hvers árs, og er núna samtals
6,5 milljónir króna og hefur
hækkað nokkuð undanfarið;
1974 mun styrkurinn hafa verið
2,7 milljónir króna en þá voru
uppfærslur lika allt að
helmingi færri en í fyrra og
útlit er fvrir í ár.
Þá er einnig til sjóður, sem
heitir Menningarsjóður félags-
heimilanna, og úr honum geta
þau félög fengið styrki, sem
fara í leikferðir út fyrir sína
heimabyggð, og er styrkurinn
miðaður við það að brúa bilið •
sem verður milli kostnaðar við
leikferðina og þess sem aflast
fyrir hana, sem oftast mun mis-
munandi mikið tap. Þessi mis-
munur er metinn „innan skyn-
samlegra marka“ sem meðal
annars eru metin eftir eðlileg-
um flutningskostnaði milli stað-
anna og öðru þvílíku. Heldur
kvað þessi styrkur hafa rýrnað
hin síðari árin, því leikstarf-
semi dreifbýlisins hefur vaxið
verulega fiskur um hrygg, og
þá eins og endranær verður biti
hvers og eins minni, þegar
fleiri goggar raðast á hann.
Þá höfum við séð í stórum
dráttum hvaða fjárhagur
stendur að baki þessu blómlega
leikstarfi, er spannar að heita
má hvert horn og vík á byggðu
bóli landsins. Eftir er að vísu að
telja styrki sveitar- og bæjar-
félaga viðkomandi staða, sem
sums staðar eru bærilega ríf-
legir, annars staðar skornir nær
nögl, en þeir munu svo breyti-
legir frá einum stað til annars,
að þeir verða ekki tiundaðir
hér.
Til samanburðar er fróðlegt
að líta aðeins á sambærileg
framlög til atvinnuleikhús-
anna. Þar ber náttúrlega þjóð-
leikhúsið höfuð og herðar yfir
allt saman, á þessu ári eru því
skammtaðar 260.937.000 krónur
á fjárlögum, enda stendur ríkið
að fullu undir því musteri leik-
gyðjunnar. Samkvæmt laus-
legri talningu voru þar 11
frumsýningar í fyrra, auk
þriggja danssýninga og tveggja
erlendra gestasýninga, og urðu
sýnigar alls 286, auk 11 sýninga
á Imyndunarveikinni úti á
landi og 49 sýninga ínúkhóps-
ins heima og erlendis. Leikfél-
ag Reykjavíkur fær 9 milljónir
á fjárlögum, Leikfélag Akur-
eyrar 5 milljónir og Bandalag
íslenskra leikfélaga 1,3
milljónir sem slíkt. Alþýðuleik-
húsið fær ekkert enda kvað það
vera kommaleikhús, eftir því
sem stendur í klippidálki Þjóð-
viljans. Þá mun það sem ríkis-
valdið ætlar leikstarfseminni
vera upptalið nema hvað á fjár-
lögum er 350 þúsund króna
fjárveiting til listkynningar
„innanlands og utan,“ hve
langt sem það kann nú að
hrökkva.
Þessi lauslega könnun á fjár-
hagsgrundvelli dreifbýlisleik-
listar leiðir sem sagt í ljós, þeg-
ar öllu er á botninn hvolft, að
byggðastefnan nær harla lítið
til hennar. Ef menn nenna ekki
að vinna upp heila leiksýningu
kauplaust af einskærri félags-
og leikgleði og borga tapið að
mestu leysti svo að segja úr
eigin vasa, er best fyrir þá að
fara bara í bæinn eða til Akur-
eyrar og f ara þar í leikhús.
Nema sveitar- og bæjarfélög-
irx heima fyrir séu nógu
menningarlega sinnuð.
Káti maðurinn á þakinu
— Segir fátt af einum —
hermir islenskt máltæki, — já
og dugir ekki til þótt hann búi
við þjóðbraut.
Sú saga sem hér verður sögð
gerðist efnislega eins og skrifað
stendur, og fyrir nokkrum
árum. Þetta er næsta ótrúleg
saga, en þó næstum því sönn.
Hún greinir frá mikilli reynslu
bónda eins, sem bjó (og býr
enn) myndarbúi rétt við þjóð-
götuna í einni bestu sveit á
tslandi norðantil. Bílaumferð
er þarna því firna mikil, ekki
síst á þeim árstíma og þá helgi
sem yfir stóð þegar atvik gerð-
ust, — en það var sjálf versl-
unarmannahelgin.
í upphafi skal þess getið, að
bóndinn, söguhetjan, var einn
síns liðs, þ.e. einbúi, — og sann-
aðist hér enn einu sinni, að
ekki er gott að maðurinn sé
einn.
Nema að þetta er maður
ágætur að öllu atgerfi, bæði til
sálar og líkama, langt yfir
meðallag. íbúðarhúsið stendur
svo sem eitt hundrað metra frá
þjóðveginum, kjallari, hæð og
ris, byggt í kringum 1930. Téða
helgi, eftir hádegi á sunnudag,
hyggst bóndi nota tímann til að
rjóðra málningu á þak íbúðar-
hússins, sem gerðist nokkuð
skjótt og upplitað. Reisir hann
nú stiga upp að þakbrún þeim
megin sem frá veginum snýr og
klifrar síðan upp með tilheyr-
andi útbúnað, þ.e.a.s. máln-
ingarfötu og pensil við hæfi.
Kaðall var um skorsteininn og
náði hann rétt að þakskeggi
eins og títt er. Ris er bratt a
húsinu og illt að fóta sig á þak-
inu (sem auðvitað er klætt
bárujárni) án viðhalds, enda
kaðallinn um skorsteininn til
þess ætlaður. Þegar nú bóndi
hefur hendur á kaðlinum, færir
hann hægra hnéð upp á þak-
iírúnina og styrkir stöðu sína
vel og grundandi áður en hann
áformar að lyfta hinu síðara
og vinstra í sömu hæð. En það
var sama hversu varlega hann
fór að og viturlega, — því
maðurinn er síður en svo nokk-
ur flugfálki, — þá hendir það
óhapp að hann spyrnir óvart
við stiganum um leið og hann
hefur þakið undir báðum.
hnjám, með þeim afleiðingum
að stiginn rennur til hliðar á
brúninni og fellur til jarðar.
Þar með varð bóndinn á þak-
inu í svipaðri aðstöðu og
vængjalaus engill, sem sagt
hefur verið að hoppa ofan til
jarðarinnar af brún himinsins
einhverra erinda fyrir alföður-
inn, sem alltaf eru ærin í tára-
dalnum.—
Handlangar nú bóndi sig
eftir kaðlinum og upp að skor-
steininum. Þar verður það
fangaráð hans fremur en fagn-
aður að faðma sótugan hatt
hans eins og elskhugi heitfenga
unnustu. Var þó fremur óvanur
slíkum konstum á jörðu niðri.
Og hefst nú stríðið og traffík-
in, — að vísu ekki þrjátíuára
stríð, — en þrítugt samt.
Húsið er of hátt til að maður
gætilátiðsig fallahandfetalaust
fram af brúnmni, það sér hann
strax, líklega einir fimm
metrar, — og hann það við
aldur að búast mátti við að bein
hans væru byrjuð að kalka
nokkuð og Stökkna, þótt jafnan
hefði hann verið óvílsamur og
áræðinn meðan enn var ungur.
Hann setur allt sitt traust á
þjóðveginn og umferðina, —
svo náttúrlega guð almáttugan,
sem óþarft er að taka fram.
En hér varð ótrúlega löng bið
eftir líkninni, jafnt frá mönn-
um sem guði.
Bóndinn á þakinu byrjaði
strax að veifa og kalla í átt til
þjóðgötunnar sem sjaldan var
bílalaus. Ekki kom honum ann-
að til hugar lengi vel en að
næsti bill, annaðhvort á suður-
eða norðurleið, stansaði og rétti
sér þá tiltölulega litlu hjálpar-
hönd sem hér þurfti með: að
reisa við laufléttan stig'a sem
sigið hafði á ógæfuhliðina fyrir
smávægilegu feilspori.
Og það vantaði ekki að
maðurinn á þakinu vekti á sér
eftirtekt. Hann fékk svo
sannarlega góðar undirtektir.
Hver skemmtikraftur á fjölum
hefði verið fullsæmdur af slíku.
— Þetta var um verslunar-
mannahelgina, og það lá reglu-
lega vel á fólkinu í bílunum.
Það veifaði á móti, gægðist út
um gluggana, veifaði og söng.
Sérstaklega varð það þó altil-
legt, kátt og vingjarnlegt þegar
leið á kvöldið og nóttina. Þá
veifaði það honum enn inni-.
legar og söng: komdu niður,
komdu niður — komdu niður
hrópuðu öll í kór. Og það
beindu margir til hans flöskum
útum bilgluggana og sungu:
lífið er skjálfandi lítið gras. —
Káti maðurinn á þakinu, sem
alltaf veifaði og gaf sér tíma til
að kalla til vegfarenda, þótt
hann væri að mála þakið sitt
um hánótt, varð eftirlæti allra
þeirra mörgu sem um veginn
fóru. Og enn, þegar verulega
tók að húma þessa fögru og
glöðu ágústnótt, færðist róman-
tíkin yfir feróafólkið líka. Og
Kata var að koma af engjunum
heim. —
Og framhald sögunnar
kemur svo hér í blaðinu næsta
laugardag.
Oviður-
kvæmileg
orð um
Guðna
—forðizt
gífuryrði,
lesendurgóðir
í lesendabréfi frá Sigl-
firðingi nokkrum I blaðinú á
fimmtudaginn er farið heldur
óviðurkvæmilegum orðum um
Guðna Þórðarson, forstjóra
ferðaskrifstofunnar Sunnu, og
er rétt og skylt að leiðrétta þau
ummæli sem um Guðna eru
höfð í áðurnefndu bréfi lesand-
ans.
Lán þau sem tekin voru fyrir
flugfélagið Air Viking á sínum
tíma voru að sjálfsögðu
veðtryggð, og ótrúlegt er að
nokkrum manni takist að
„ljúga út Ián“ hjá bönkum og
opinberum stofnunum eins og
það er orðað í áðurnefndri
grein. Áreiðanlega hefur Air^
Víking farið fram á fyrir-
greiðslu líkt og fjölmörg fyrir-
tæki þarfnast fyrir umsvifa-
mikinn rekstur — og fengið
hana eftir að hafa sýnt fram á
rekstraráætlun, sem tekin
hefur verið góð og gild hjá við-
komandi lánastofnuaum.
Biðjum við þá sem skrifa
okkur í lesendadálka að grund-
valla skrif sln á sannleikanum
og forðast sem mest óþarfa
subbuskap í skrifum sínum.
Raddir
lesenda
Þráttfyrir
auglýsinga-
bannátóbaki
ogáfengi:
Þökk sé Sigurjóni Valdimars-
syni fyrir að skrifa í Tímann 6.
jan. um Tóbaksauglýsingar í
sjónvarpi og allar aðrar greinar
hans gegn reykingúm. Eg hefði
viljað vera búinn að vekja máls
á þessum ógeðslegu auglýsing-
um og þess vegna tek ég í sama
streng og það gætu fleiri gert,
því svo mörgum finnst þessar
sjónvarpsauglýsingar and-
styggilegar.
Það er furðulegt, að Myndiðj-
an Ástþór skuli auglýsa sig með
jafnljótri mynd, sveipaðri
eiturmóðu. Eg segi fyrir mig, að
sízt vildi ég eiga viðskipti við
fyrirtæki, sem væri ekki vand-
ara að virðingu sinni en svo,
að það auglýsti með tóbaki eða
öðrum eiturvörum, að maður
tali nú ekki um æðstu mennta-
stofnun þjóðarinnar. Væri ekki
eðlilegra að Myndiðjan auglýsti
sig með fögrum myndum af
landi, fólki eða hlutum og að
Happdrætti Háskóla íslands
sýndi eitthvað annað en úrhrök
þjóðfélagsins og ómenningar-
lifnað.