Dagblaðið - 15.01.1977, Blaðsíða 11

DACBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 1977.
11
Honum tókst að sameina
þjóðina eftir ringulreið Víet-
namstyrjaldarinnar og Nixon-
og Agnewhneykslin.
Það var því grátbroslegt, að
hann skyldi náða Nixon, aðeins
einum mánuði eftir að hann
hafði tekið við embætti. Það
var jafnvel hans eigin skoðun,
að það hefði stuðlað hvað mest
að því, að Jimmy Carter náði
kjöri.
En Ford segist ekki iðrast
þessa. Hann sagði við það
tækifæri að þetta væri honum
nauðsynlegt, svo að hann gæti
haft frið til þess að sinna al-
heimsfriði og velmegun heima
fyrir.
Ford er fært til tekna að hafa
komið á samkomulagi milli
Israelsmanna og Egypta í sam-
bandi við Sinai, komið Banda-
ríkjunum endanlega út úr
myrkviðum Indókína, — enda
þó hann gerði það með hálfum
huga, —staðið að því að Banda-
ríkjamenn reyndu að koma á
samkomulagi í deilum þjóða í
suðurhluta Afríku og hvatt til
áframhaldandi „þíðu“ í sam-
skiptum við Sovétríkin og Kína.
Forsetatíð hans var mörkuð-
sífelldri baráttu við þingið. En
hún var fyrst og fremst til
komin af heiðarlegum
skoðanamismun, ekki vald-
niðslu eða fyrirlitningu á
stjórnarskránni eins og svo oft
kom fyrir Nixon.
Ford hélt þinginu, þar sem
demókratar eru í meirihluta, I
skorðum með því að beita neit-
unarvaldi 66 sinnum og í flest-
um tilfellum voru lagafrum-
vörpin dregin til baka.
Hann var aldrei hræddur við
að láta í ljós skoðanir sínar
gegn auknum útgjöldum ríkis-
sjóðs, gegn velferðarríkinu og
varaði Bandaríkjamenn við þvi,
að ef þeir vildu ekki hafa hann
í embætti, gætu þeir átt á hættu
að lenda i sömu vandræðum og
Bretar.
Löng reynsla hans í stjórn-
málum varð til þess að hann gat
haldið þjóðarskútunni nokkurn
veginn á floti í gegnum þá
ólgusjói, sem að henni stefndu
eftir afsögn Agnews og síðaiXí
skngga Watergate,— sem Ford
sagði sjálfur að væri „lengsta
martröð bandarísku
þjóðarinnar“.
styrkustu taugarnar, sem
megnað hafa að koma íslenzku
þjóðinni úr hinu ömurlegasta
basli og áralangri áþján áleiðis
til nútíma tækni, og til að ná
því stjórnarfari, sem við þó
búum við. Lýðræðisskipulagið
er að vísu ekki alltaf hátt
skrifað í framkvæmd, einkum
af forsvarsmönnum ríkisvalds-
ins á hverjum tíma. Er það ef
til vill umhugsunarefni út af
fyrir sig, hvernig einstakir
þjóðfélagsþegnar íslenzkir um-
breytast við það eitt að komast
til valda, þá er eins og lýðræðis-
hugsjón^ og frelsi einstaklinga
til sjálfstæðra athafna víki
fyrir einhvers konar allsherjar
forsjá, sem þeim finnst allt i
einu, að betur henti öllum ein-
staklingum, þótt vitað sé, að
slík forsjá sé einungis til þess
aö sliga sjálfsbjargarviðleitni
þegnanna.
Þótt íslenzkir stjórnmála-
flokkar eigi ekki langan aldur
að baki miðað við stjórnmála-
flokka ýmissa annarra landa,
eru þó farin að sjás! á þeim
nokkur þreytu- og ellimerki.
Birtist þetta í mörgu. Það er t.d.
ekki í takt við tímann og heyrir
raunar fortíðinni til í flestum
nálægum löndum, að ópersónu-
legir flokkar beri ábyrgðina
gagnvart kjósendum, en ekki
einstaklingar innan flokkanna.
Eldklárt fólk og óklárt
íslenska sjónvarpið er ekki
þekkt fyrir það að fara eftir
dyntum áhorfenda. Ó, nei.
Enda er sjálfsagt að fjölmiðlar
marki sér ákveðna stefnu án
þess að hlaupa eftir því sem
Pétur og Páll hafa áhuga á. En
úti i löndum tekur sú stefnu-
mörkun mið af rækilegum
skoðanakönnunum, ekki
einungis um vinsældir sjón-
varpsefnis, heldur um þann
tíma sem efnið er sýnt. Vita-
skuld fer erlent sjónvarp ekki í
einu og öllu eftir þessum
vinsældalistum og ábending-
um, því þær koma t.d. niður á
ýmiss konar menningarlegu
efni sem hefur einungis
aðdráttarafl fyrir lítinn hóp en
er þó talið nauðsynlegt innlegg
í menningarlega umræðu á
hverjum tíma. En alltént eru
þessar erlendu stöðvar (þ.e.
ríkisstöðvar) fróðari um fólkið
hinumegin við skerminn og
reyna að koma til móts við það I
niðurröðun efnis síns, auk þess
sem skoðanakannanir eru
félagsfræðingum mikil heim-
ild. En hér skilst mér, að einn
forráðamanna sjónvarps hafi
einungis hrist höfuðið gáttaður,
þegar einhver minntist í blaða-
viðtali á skoðanakannanir. En
nú verða þau undur og stór-
merki að sjónvarpið ætlar að
hætta að sýna alls konar
krimmaþætti næstu sex
vikurnar. Skyldi sú ákvörðun
vera byggð á ýtarlegri skoðana-
könnun eða ábendingum geð-
lækna? Oekkí. Sjónvarpsmenn
hafa nefnilega „heyrt það út-
undan sér“ að ýmis heimilisöfl
væru óhress með sakamál í
sjónvarpi. Svona er nú það.
Sjálfur skal ég viðurkenna að á
síðkvöldum hef ég oft áhugaá að
gleyma mér við sakamálaþætti í
sjónvarpi, þar sem hröð at-
burðarás og spenna ræður
ríkjum og gerir engar kröfur til
áhorfandans. I barnafjölskyld-
um hafa a.m.k. flestir foreldrar
yfirráðarétt yfir sjón-
varpstækinu (þó heyrir maður
um nýja fermingargjöf: litsjón-
varpstæki...) og þeim ætti að
vera í lófa lagið að stjórna því
hverjir horfa á það og hvenær.
Foreldrar eru nefnilega upp-
alandinn, ekki fjölmiðlarnir, —
eða skólarnir. Nú er bara að
vita hvort hugarfarsbreyting
verði í landinu við þennan
sakamálasensúr sjónvarps,
hvort börn fari að þvo sér um
eyrun og menn borgi stöðu-
mælasektir og hætti að berja
konurnar sínar á milli þátta.
Það mætti gera á því könnun.
Þetta var sjónvarpsvika án
mikilla tilþrifa, en þó án
margra svefnþorna. Meira að
segja voru sumir þættir þess
eðlis að mér var ekki svefns
vart eftir þá. Einn þeirra var
Kastljós þar sem rætt var við
Gunnar Thoroddsen og slökkvi-
liðsstjóra bæjarins. Ekki var
það Gunnar sem hélt fyrir mér
vöku, þótt hann flytti mál sitt
ódrengilega, með tilvitnunum í
nýafstaðin veikindi Magnúsar
Kjartanssonar viðmælanda
slns. Nei, það var slökkviliðs-
stjórinn — sem ekki er
beinlínis hægt að kalla eldklár-
an. Maðurinn virtist vita ansi
lítið og Ómar Ragnarsson var í
rannsóknarham og réðist glað-
beittur á veilur allar 1 við-
brögðum slökkviliðsins undir
Stjórn hans. Hvert axarskaftið
eftir annað var tilgreint og var
á slökkva að heyra að þau væru
annaðhvort eðlileg eða ein-
hverjum öðrum að kenna.
Slökkvi var samt orðinn heldur
framlágur í lok spurninganna,
en þó komu fram krampa-
kenndar viprur á honum, þegar
minnst var á aðferðir slökkvi-
liðsins á Keflavíkurflugvelli, —
ekki veit ég hversvegna. Ömar
á þakkir skildar fyrir „upp-
ljóstrunina".
I kringum
skjáinn
Aðalsteinn Ingólfsson
í myndinni á föstudagskvöld
„Drums along the mohawk" var
svo mikið um bruna sem menn
slökktu sjálfir. Kannski að það
sé eina leiðin. A laugardag
var svo kærkominn gestur á
skerminum, sjálfur Fleksnes,
með handrit samið af tveimur
enskum brandarakörlum þeim
Galton og Simson, en þeir
sömdu brandarana fyrir Tony
heitinn Hancock — og er ég
ekki frá því, að Fleksnes hafi
tileinkað sér takta Hancocks.
Hann er hrakfallabálkur hinn
mesti, ekki eins og Stan Laurel
(Gög & Gokke), heldur með
snert af hinum aggressífa
Oliver Hardy og hrakfarir hans
eru að mestu honum sjálfum að
kenna. En þær eru ekki fjar-
stæðukenndar og það eru hinar
daglegu „sitúasjónir" sem gefa
þessum þáttum kraft sinn. (Jr
einu í annað fór, ja, úr einu í
annað. Þátturinn hefur lítið
breyst með nýjum stjórnend-
um, en hann er e.t.v. óþving-
aðri. Páfagauk Magnúsar A.
þekki ég og var gaman að sjá
hann brillera, en songelska
þess fugls er ótrúleg. Snjóar
Kilimanjaro var ósköp trist.
Gregory Peck lá rjóður og stál-
hraustur og lést vera á bana-
beði eins og hinn horaði og
sjúskaði Harry Street í bók
Hemingways. En ekkert gekk.
Á sunnudag voru „Islenskar
dansmyndir" á dagskrá. Ekki
veit ég mikið um dans og er
ávallt obbolítið tortrygginnþeg-
ar ein listgrein leggur út af
annarri. En hér sýndist mér vel
Kjallarinn
Geir R. Andersen
Það er lögmál ellinnar að
finna sig knúinn til ráðs-
mennsku, þótt slíkt sé ekki ein-
hlítt og auk þess einstaklings-
bundið. Þannig er um stjórn-
málaflokka þá, sem sýna á sér
elli- og þreytumörk, að þeir
hafa tilhneigingu til þess, sem
kallast flokksræði og lýsir sér i
því, að forysta flokks getur
agað flokksmenn til hlýðni við
vilja forystumanna. Dæmin um
þetta eru skýrust frá einræðis-
ríkjunum, þar sem flokksmenn
eru sérstaklega þjálfaðir í
undirtektum við flokksforystu,
og sjálfstæðar skoðanir og til-
lögur þekkjast ekki innan
flokksins.
í hinum íslenzku stjórnmála-
flokkum er þetta byrjað að gera
vart við sig, þótt ekki sé í sama
mæli og í einræðisríkjum.
Ástæður geta verið margar. Ein
er sú, að í flestum stjórnmála-
samtökum er ávallt fjölmennur
hópur manna, sem ekki vilja,
en þó oftar, nenna ekki að eiga
í átökum um málefnalegan
ágreining og finnst miklu
auðveldara að fá fullbúnar til-
lögur eða línúr, sem fara á
eftir, eins konar vinnuplögg, —
ábyrgðin er flokksins, ekki
mannsins.
Önnur ástæða fyrir þreytu-
og ellimörkum, sem íslenzkir
stjórnmálaflokkar eru farnir að
sýna er hinn hái meðalaldur
þeirra sem sitja í hápunkti is-
lenzkra stjórnmála. Fyrir
nokkrum árum var talið, að
meðalaldur þeirra, er á Alþingi
sátu, væri rúm fimmtíu ár, og
teljandi eru þeir á fingrum
annarrar handar, sem eru inn-
an við fertugt.
Flokksræði innan stjórn-
málaflokka er ekki æskilegasta
leiðin til framfara og uppbygg-
ingar. Þjóðskipulag íslendinga
og kosningahættir til Alþingis
krefjast virkrar þátttöku hinna
almennu borgara í starfi skipu-
lagðra stjórnmálasamtaka, en
ekki í óhóflegri samþjöppun
valds og sambandsleysi kjós-
enda við stjórnmálamenn.
Það Alþingi sem nú blasir við
ungu fólki og sá andi sem
þaðan streymir fælir fólk frá
þátttöku í stjórnmálum. Hefð-
bundnar og þunglamalegar um-
ræður stjórnmálamanna ásamt
þröngu vali í trúnaðarstöður
innan flokka er oftar en ekki
einkenni stjórnmálastarfs á Is-
landi, og er þá komið nálægt
aldamótunum 2000. Hjá öðrum
þjóðum héyrir þetta fortíðinni
til, nema ef til vill á Englandi,
þar sem enn ríkir nánast mið-
aldaskipulag í stjórnmálastarf-
semi, enda uppskeran eftir þvi.
Það er nú einu sinni þannig,
að þótt maðurinn sé félagsvera,
er honum mjög óljúft að láta
stjórnast af heildarákvörðun-
um og enn óljúfara að deila
kjörum sínum í þágu heildar-
innar, þar sem alltaf hlýtur að
reka að því, að þeir, sem meira
bera úr býtum, verða þá óhjá-
kvæmilega að deila þeim mis-
mun til, eða með þeim, er
minna hafa aflað.
Það er því hjákátlegt á að
að verið og eitthvað bættist við
þýðingu þeirra verka sem dans-
að var eftir. Tónlistin virtist
hinsvegar vera sambland und-
arlegustu búkhljóða. Á mánu-
dag sá ég seinni helming
„Karlar eru karlar" eftir
ítalska leikskáldið Goldoni. Ég
hef lengi verið laumuaðdáandi
Gotdonls sem var bæði iðinn og
fyndinn við að lýsa ítölsku
mannlífi á 18. öld, þótt ekki
risti hann ávallt djúpt. Þessi
sænska sviðssetning var mikill
fengur, glæsilega og hug-
kvæmnislega gerð og leikurinn
ágætur þótt hann hefði mátt
vera örlítið meir
„appassionato". Á þriðjudag
var AFTUR Sveifla I Höllinni
og hlýtur Listahátíðarefni nú
að fara að enda. En hvað um
það, góð sveifla er góð sveifla,
hversu oft sem hún er endur-
tekin. Siðan hófst nýr þýskur
framhaldsmyndaþáttur „Sögur
frá Miinchen“ og var ég satt að
segja kvíðandi fyrir honum, því
„Bíláleigan" forðum var ekki
tilefni mikilla húrrahrópa. En
þýskt sjónvarpsefni, eins og
kvikmyndagerð, virðist vera að
rétta úr kútnum og söguhetjan
frá Míinchen lofar nokkuð
góðu, — en með fyrirvara. A
miðvikudag streymdu svo
minningarnar fram í hugann,
það var nefnilega fjallað um
Hyde Park i Vin i * eyði-
mörkinni, en þar má sjá nær
alla sérvitringa i Lundúnaborg,
— eins og fram kom í mynd-
inni. Athyglisverðast er hunda-
-æðið, ekki hundaæðið, og má
maður gæta sfn á því að verða
ekki á vegi þeirra stærstu, —
auk þess sem fólk er líklegt til
þess að ráðast á mann með
skömmum ef maður reynir að
verja sig fyrir þessum kykvend~
um. Svo vaknaði Vaka á nýja
árinu. Fróðlegt var að sjá bút
úr Makbeð og heyra álit
leikaranna. Tilraunir þeirra til
„nútímaviðmiðunar" skil ég
samt ekki og ekki sé ég hvaða
akkur er í því að styðjast við
íslenska fornaldarbúninga,
ekki eru þeir kunnuglegri en
skoskur miðaldaklæðnaður. En
nú er að fara og skoða, — áhug-
inn er vakinn. Viðræður þeirra
Örlygs Hálfdánarsonar og Árna
Bergmanns gáfu ekki mikið af
sér, — Árni var heldur mál-
stirður i jólapeysunni sinni, ert
Örlygur brynjaður med|
statistík bak og fyrir. Er um-i
ræðuefnið þó athyglisvert og
efni i annars konar umfjöllun.
Um finnska framúrstefnu ræði
ég á öðrum grundvelli. Ekki
sýndist mér þeir þó fara mikið
fram úr okkar bestu mönnum.
\
hlýða, þegar hinir eldri forystu-
menn í röðum stjórnmálaflokk-
anna boða félagslega hagsæld á
kostnað ríkisins, hinna al-
mennu borgara, en ljá í engu
máls á þeirri nauðsyn að opna
stjórnmálaflokkana fyrir þátt-
töku hinna almennu kjósenda í
skipulagningu innri málefna og
ákvarðanatöku.
Ekki skal því neitað, að örlítil
glufa hefur opnazt í þessa átt.
Má þar nefna prófkjör, stjórn-
málanámskeið, sem hverjum og
einum er frjálst að sækja, opin-
ber fundahöld, sem ekki eru
einskorðuð við flokksbundna
einstaklinga, og fleira þessu
líkt. Um þetta hefur t.d. Sjálf-
stæðisflokkurinn haft forystu á
allra siðustu árum, en aðrir
flokkar hafa ekki fylgt þessu
fordæmi fast eftir.
Það væri mikill fengur ís-
lenzkum stjórnmálum, að
stjórnmálastarf á íslandi
breyttist nokkuð frá því sem nú
er, m.a. þannig að hinn almenni
kjósandi fengi meira svigrúm
við ákvarðanatöku, og auðvitað
er það fólksins, og þá fyrst og
fremst þeirra, sem vilja í raun
taka þátt í stjórnmálastarfi að
knýja á og láta ekki sinn hlut
eftir liggja. Að öðrum kosti er
framundan stöðnun en ekki
framþróun í íslenzkum stjórn-
málum.