Dagblaðið - 15.12.1977, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1977.
113
"N
SÖNGUR OG
UNDIRLEIKUR
Um Ijóöabækurnar Augaö í fjallinu eftir
Elísabetu Þorgeirsdóttur, Ljóöhús, 84 bls. og
Flæöi eftir Jóhann G. Jóhannsson, Sólspil,
100 bls.
Ljóðabækur byrjenda eru
venjulega taldar áhættuspil
fyrir útgefendur, ekki síst ný
'útgáfufyrirtæki og eru af
mörgum reyndar taldar nauð-
synleg gustukaverk. Það er því
hugrekki af Ljóðhúsi Sigfúsar
Daðasonar að gefa út á vand-
aðan hátt fyrstu bók ungrar
skáldkonu að vestan, Elísabetar
Þorgeirsdóttur og nefnist hún
Augað í Fjallinu. En það er
auðsætt að smekkur Sigfúsar
skálds hefur ekki brugðist
honum, því bókin, með alla sína
frumraunarveikleika er samt
þokkafullt verk og bendir til
þess að einhvers megi vænta af
skáldkonunni í framtíðinni.
Bókinni er skipt í fimm kafla,
ýmis ljóð, náttúruinnlifanir,
skólaljóð, lífsreynslukvæði og
svo nokkrar prósastemmn-
ingar. Ekki er þetta nákvæm
flokkun því mörg ljóðanna
gætu eflaust tilheyrt hvaða
flokki sem er. Helsti kostur
Ellsabetar er hve hreint og
beint hún gengur að efninu.
Þótt hún noti á köflum hátfð-
legt mál, þá er ljóst a,ð það er
reynslan sem ræður ferðinni en
ekki orðin og hljóman þeirra.
Þetta kemur vel fram I fyrsta
hluta bókarinnar, Fjöll, mjöll,
haf og vindar, — ekki er hægt
annað en skilja vald þeirra ef
maður býr á tsafirði en Elísa-
bet freistast hvergi til að lof-
syngja þessar höfuðskepnur
hlutlaust, heldur verða þær
henni Iíkingar I tjáningu á
eigin sálarástandi, sorg, gleði,
leiða o.s.frv: Fjallið sem aldrei
getur brosað / því í því ólgi
gleðin / fjallið hvítt / sýnist
kalt / en getur gosið fyrr en
varir, segir I upphafsljóði
bókarinnar, Alagafjallið. Helst
er að skáldkonan freistist til
málalenginga og þjappi ekki
hendingum sínum saman sem
skyldi: Niðri I djúpunum ólgar
— / hugsanirnar heitar —
langanirnar rauðar (Komdu til
mín — selur). Hér færi betur
að "stytta orðin í „djúpum“,
„hugsanir“ og ,,langanir“.
Einna síst þykja mér skóla-
ljóðin sem útgefandi telur á
bókarkápu að muni vekja
mesta athygli, en I þeim er tónn
sem nálgast það að vera nöldur
og sú skáldpersóna sem talar er
ekki eins persónuleg og sú sem
annars staðar heldur á penna.
Þriðji kaflinn, Höldum áfram,
ber vott um meiri lífsreynslu
en fyrr, ástin er orðin dýpri og
ljúfsárri og tilvitnanir I kvik-
myndastjörnur, borgarskáld.
skemmtistaði og klassíska tón-
list sýna annað umhverfi, sem
virðist ekki gera skáldkonuna
ýkja hamingjusama og það er
eins og ljóðin verði ívið sjálfs-
meðvituð og I þeim er varla sá
ferski hljómur sem finna má I
fyrri hluta bókarinnar. Skáld-
konan hvetur aðra og brýnir
raustina, en tapar við það ein-
hverju, — einlægni? Ég er ekki
viss. Prósaljóðin eru svo sér á
parti, hlaðin lýsingum, innlif-
unum og eru lipurlega skrifuð.
Jóhann G. Jóhannsson er
óþreytandi I sköpunarverkum,
spilar, syngur, semur lög,
málar. Nú síðast ræðst hann út
á ritvöllinn fyrir alvöru með
snoturlega útlítandi kveri er
nefnist Flæði gefin út af Sól-
spili hf.
Oft hefur verið rætt um það
hvort dægurlagatextar séu
skáldskapur. Auðvitað er ekk-
ert sem segir að sá texti geti
ekki verið það, það fer eftir
höfundinum. I útlöndum
höfum við skýr dæmi, Bítlarnir,
Slmon & Garfúnkel, Kris
Kristofferson, Joni Mitchell
o.fl. Fátt er hins vegar um söng-
menn hérlendis sem sameina
tónlist og orðlist. Helst er það
Megas og svo stöku texti á
stakri plötu. Ljóð Jóhanns eru
Jóhann G. Jóhannsson.
ekki hugsuð sem lagatextar, en
þau bera mörg einkenni þess-
konar smíðar af og til. Það
verður að segjast eins og er að
bók hans hefði átt að grisja
stórlega. Jóhann er t.d. hreint
afleitur rímari: En ef andinn
nær nógu hátt / þá lúta efnisins
lögmál svo lágt / að leikur einn
er að vefja þeim um sinn fingur
/ þú hirt getur allt heimsins
glingur (Þeir krýna). Og eins
og margir sem fengist hafa við
dægurlagatexta á hann það til
að setja fram hið alkunna, án
þess að gefa því nokkurn per-
sónulegan blæ: Einlægni er
undirstaða sannrar vináttu. /
Þú veizt ekki hvað þú ert, fyrr
en þú ert. / Að trúa á sjálfan
sig / er undirstaða velgengni.
Svona afórisma er ágætt að
hafa uppi á vegg hjá sér, en
tæpast sem uppistöðu I ljóðum.
önnur lífsfflósófía sem fram
kemur I ljóðum Jóhanns virðist
fremur setningar sem höf-
undur hefur gripið, án þess að
þær séu fullmeltar og samsam-,
aðar heillegri ljóðrænni bygg-
ingu. Hins vegar er Jóhanni
ekki alls varnað og með meiri
ögun á hann eflaust eftir að
spjara sig. Á þetta benda ljóð
eins og í Speglinum: Ég horfi I
augu mér / og undrast / hve
stutt ég sé / hve lítið ég skil /
aðeins spegillinn segir / að ég
sé til. Einnig mætti nefna Ösk,
Klukkan og Ég undrast.
tr— ■
AÐALSTEINN m
INGÓLFSSON L.
Bók
menntir
Ný viðhorf
f herstöðvamálinu
Kjallarinn
Ekki er um það deilt að eitt
mál hefur öllum öðrum fremur
skipt Islendingum I andstæðar
og ósættanlegar fylkingar und-
anfarna 3 áratugi. Þetta mál er
herstöðvamálið. Afstaða manna
til bandarísku herstöðvarinnar
hér á landi hefur komið I veg
fyrir samstöðu hópa sem ella
hefðu getað sameinast I stjórn-
málastarfi. Átökin um her-
stöðina, sem sumir mundu vilja
flokka undir utanríkismál, hafa
valdið því að íslensk stjórnmál
og flokkaskipan eru þversagna-
kenndari og sundurleitari en
við mætti búast þegar þróun og
gerð þjóðfélagsins að öðru leyti
er höfð I huga. Sá sem skynjar
ekki hvernig herstöðvamálið
hefur gegnsýrt nær allar
mikilvægar stjórnmála-
ákvarðanir eftirstríðsáranna
mun seint botna I íslenskum
nútímastjórnmálum.
HERSTÖÐVA-
ANDSTÆÐINGAR
Við sem erum herstöðvaand-
stæðingar vitum að forsendur
okkar eru nokkuð mismunandi
þótt við sameinumst heilshugar
um það markmið okkar að
koma hernum úr landi. Fyrst
og fremst ofbýður okkur
hreinlega sú fífldirfska að
bjóða með þessum hætti heim
sovéskri kjarnorkuárás I
upphafi hugsanlegra heims-
átaka, að bjóða sig fram til að
vera eins konar bein til að
henda I rússneska björninn, svo
að þeir sem máli skipta, þ.e.
Bandaríkjamenn sjálfir, fái ögn
betra tóm til undirbúnings.
Sumir leggja höfuðáherslu á
þau spjöll sem hersetan veldur
á íslenskri menningararfleifð;
öðrum er efst I huga sú niður-
læging fullvalda þjóðar að hafa
vopnað erlent herlið I landi
sinu; margir I hópi her-
stöðvaandstæðinga líta á bar-
áttuna gegn herstöðinni sem lið
I alþjóðlegum stéttaátökum;
enn aðrir telja að íslenska
þjóðin sé með því að eiga
bandaríska heimsveldið að
bandamanniþar með orðin sam-
sek I blóði drifnum glæpaferli
þess um lönd Suðaustur-Asíu,
Suður-Ameríku og víðar undan-
farinn aldarfjórðung. Loks
hafa sumir herstöðvaand-
stæðingar I huga til hversu mik-
illa óþurfta herstöðin er I efna-
hags- og atvinnulífi íslendinga.
Hvað sem líður áherslunum á
ofangreind atriði þá eru her-
stöðvaandstæðingar sameinaðir
um það sjónarmið að við
íslendingar séum ekki
sjálfstæð þjóð á meðan við höf-
um erlendan her I landinu.
HERSTODVASINNAR
Andstæðingar okkar, her-
stöðvasinnar, hafa að þvl leyti
átt auðveldari leik en við að
þeir berjast ekki fyrir
breytingu, heldur bara fyrir
því að ríkjandi ástandi verði
ekki haggað. Þeir vilja hafa
herinn áfram, þeir hafna rök-
um herstöðvaandstæðinga og
meðan ekkert breytist þurfa
þeir ekki að hirða um annað en
halda I horfinu.
Herstöðvasinnar hafa ætíð
sýnst vera sýnu einlitari hjörð
en þeir eru I raun og veru.
Meðal þeirra er að finna menn
sem gera sér grein fyrir
hugsanlegu hlutverki hersins I
inrrlendri stjórnmálabaráttu.
Þar eru aðrir menn sem eru
haldnir lifandi ótta við Sovét-
ríkin og gera sér I hugarlund að
herstöðin hindri árás af þeirra
hálfu. Allfjölmennur og mjög
áhrifamikill hópur vill áfram-
haldandi hersetu vegna beinna
persónulegra gróðasjónarmiða
sinna. Það eru hermangararnir
sem spanna vítt pólitískt svið
innan borgaraflokkanna.
í hópi herstöðvasinna mun
vera að finna menn sem í
einlægni (og einfeldni) héldu
að við gætum haft herinn I
landinu áratugum saman án
þess að þess gætti I gildahug-
myndum almennings, án þess
að þjóðernisvitund eða sið-
ferðiskennd biði minnsta
hnekki. Þessir menn hugleiddu
'varnaðarorð herstöðvaand-
stæðinga en höfnuðu þeim
vegna þess að þeir töldu að her-
stöðvaandstæðingar væru að
mála skrattann á vegginn. í
hópi herstöðvasinna er að finna
aðra menn sem ekki ómaka sig
við að hugleiða aðvaranir her-
stöðvaandstæðinga. Ástæðan er
sú að þeim stendur nákvæm-
lega á sama um hugmyndir sem
lúta að fullveldi þjóðar þeirra,
stjórnmálalegu sem menning-
arlegu. Þeir hugsa um það eitt
að græða á hernum. Þeir vilja
„leysa“ vanda landbúnaðarins
með því að láta herinn éta
íslenskt smjör og íslenskt
lambakjöt og gera þannig
áframhald hersetunnar að
tilveruskilyrði íslenskra
bænda. Þeir vilja láta herinn
fjármagna og þar með
ábyrgjast samgöngurnar I
landinu. Þeir treysta þjóð sinni
ekki einu sinni til þess að eiga
og reka nauðsynlegustu
björgunartæki.
KLOFNINGUR
Öhætt er að fullyrða að sá
grundvallarágreiningur sem
upp er kominn milli þessara
tveggja arma í hópi herstöðva-
sinna er óleysanlegur. Hingað
til hefur hann verið bældur,
styrkur hvors um sig verið óljós
og hópurinn virst samstæður
út á við. Þetta breyttist á einni
nóttu í prófkjöruppákomu
Sjálfstæðisflokksins i Reykja-
vík. Þar gerðist það I sömu and-
rá að þorri þátttakenda tók aL
stöðu með gróðahyggju og
þjóðlausum vesaldómi og
foringi flokksins uppgötvaði að
hann hefði hlotið mörg þúsund
atkvæði til að vinna gegn eigin
sannfæringu. Hermangsöflin
og þjóðleysingarnir eru nú
búnir að staðfesla í eitt skipti
fyrir öll það sem herstöðvaand-
stæðingar hafa haldið fram I
Þorbjöm Broddason
heilan mannsaldur að herinn er
ekki í þágu Islendinga.
HÖRÐ VIÐBRÖGÐ
Viðbrögð hins armsins meðal
herstöðvasinna hafa verið í
fullu samræmi við alvöru
ástandsins. I Morgunblaðinu
birtist hver leiðarinn af öðrum,
hvert Reykjavíkurbréfið (I
tvöfaldri stærð) á fætur öðru,
þar- sem málstaður landsölu-
manna er fordæmdur.
Röksemdir Morgunblaðsins
byggjast á ýmsum veigamiklum
þáttum I málflutningi her-
stöðvaandstæðinga frá upphafi
sem fram til þessa hefur ekki
verið fyrirferðarmikill á síðum
Morgunblaðsins. Nú blasir við
öllum, sem sjá vilja að
viðvaranir herstöðvaandstæð-
inga um þá eitrun á hugum
mannasem langvarandi herscta
mundi valda hafa reynst
átakanlega réttmætar.
Viðbrögð herstöðva-
andstæðinga í þessari nýju og
nokkuð óvæntu stöðu hljóta að
vera að ganga tvlefldir til leiks
við að koma hernum úr landi í
þeirri von að það sé ekki um
seinan.
Þorbjörn Broddason
lektor