Dagblaðið - 09.09.1978, Blaðsíða 11

Sumurn frystihúsum var lokað.
ALLTAFAÐ TAPA ”
Kjallarinn
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1978.
Til er snilldarsaga eftir Einar skáld
Hjörleifsson Kvaran, með þessu
nafni. Ég var unglingur á Austurlandi
er ég varð fyrir þvi láni að heyra
höfundinn lesa þessa sögu upp. Þau
svipaleiftur og breytingar á taltækni
eru Ijóslifandi eftir 65 ár. Söguhetjan
var alltaf að tapa á hverju sem hann
tók sér fyrir hendur. Byrjaði búskap
blásnauður, átti samt eftir allt tapið er
yfir lauk blómiegt bú og skuldaði
engum neitt.
Mér hefur oft komið þessi saga í
hug á síðustu gullaldar áratugum. Það
er likast þvi að skáldið hafi skrifað
hana sem minnismerki þessa timabils.
Hér á landi hafa allir atvinnuvegir
verið reknir með tapi um áratugi. Sú
blessun hefur samt fylgt tapinu, að
enginn atvinnurekandi hefur lent á
vonarvöl og þjóðarauður vaxið með
hverju ári. Sem sagt atvinnurekendur
hafa ekki tekið veiki Sigurðar
Breiðfjörð né Sigurðar Guðmunds-
sonar málara. Sjálfir hafa þeir búið vel
utan húss og innan og haft tækifæri til
að skoða sig um á hnettinum; einnig
hefur allur þeirra ættarhringur blómg-
ast að sama skpi og vaðið gæfuna milli
hnés og kviðar. Þetta skilja ekki aðrir
en hagfræðingar hinir spyrja likt og
María: „hvemig má þetta ske?” Okkur
er kennt að guð hafi skapað heiminn
af engu, en mér sýnist þessir
tapmenn engu siðri í verklagni. Þrátt
fyrir tap á öllum atvinnuvegum hefur
arður sá er keniur upp á yfirborðið
bjargað okkur ásamt gjöfum og
mútum, en nú virðist einhver óværð
hafa komist inn í hagkerfið.
Dekurbörnin
Útvegurinn hefur frá byrjun haldið
lifi i þessari þjóð hvað sem i bænda-
sálmum stendur.Menn reru upp á sinn
reikning og lögðu lifið að veði en slikt
hefur nú breyst. Nú má segja að út-
gerðarmönnum séu gefin skipin, hitt
slegið sem til útgerðar þarf. Sú
spurning hefur skotið upp kollinum
um hvort þetta geti gengið svona
endalaust. Ér lifið þá ekki annað en
botnlaust tap? Félag frystihúsaeigenda
hefur nú bundist tryggðaböndum.
hópurinn kominn saman á Köllunar-
kletti, kallar þar á mömmu og
heimtar meira sparifé af almenningi,
sem hirði allan arð. Enginn heldur því
fram, að útgerðarmenn séu verri en
fólk er flest, hitt ræður, að dekur-
börnin,sem aldrei hafa verið vanin af
brjósti, eiga þann helga rétt að fá allt
sem þau biðja um.
Frystihúsunum var lokað sumum.
Þetta er allt ofur einfalt, bara segja
fókinu upp í tíma. Frá bændavaldinu
gamla hafa þeir fengið að erfðum að
losa sig við vinnukraftinn þegar þeim
hentar. Þetta fólk á engar kröfur á þá
og það skiptir þá engu, það getur bara
farið heim og haft það huggulegt.
I þeirra auguni er það samstofna við
ruslið sem keyrt er á haugana. Þræla-
haldið hefur bara skipt um búning.
Fólk þetta hefur sjálfsagt orðið til í
ógáti en á þeirri skyssu bera at-
vinnurekendur enga ábyrgð.
En fer nú samt ekki að verða mál að
stemma á ósi. Ég held að alþýðan
verði að taka sér i niunn orð
Hannibals hins púnverska: „Nú skal
ég leysa Rómverja af þessum ótta.”
Alþýðan á að segja brotalaust: við
skulunt leysa þessa vangetlinga af
hólmi og taka að okkur reksturinn.
Sálarstríði þeirra verður að linna svo
þeir sjái skil dags og nætur. Beri þá
upp á sker, er til taks fram-
færslustyrkur. sem löngum hefur verið
rómaður, þó er ekki vist að slikt þurfi
strax, því innansleikjan hefur verið
talin drjúg.
Menn hafa rekið augun i þá
tilviljun, að stóreignir hafa hrúgast á
þessa langþjáðu tapara, sem dæmi
mæiti nefna lngvar Vilhjálmsson
útgm. og frystihúseiganda. Hafa allar
þessar milljarða eignir myndast af
tapi. eða er þetta allt i skuld? Þetta er
aðeins nefnt sent dæmi. þvi fleiri stór-
laxar munu finnast á linunni.
Samvinnuform
Það sem gera þarf og nú þegar er,
að fara ofan i sauma togaraútgerðar
ogfrystihúsa.
Til þessa mun þurfa enn
eina nefnd, skelegga menn. sent bæði
hafa vit og vilja til að gera rétt. Þótt
víðar sé pottur brotinn er þetta
spýtan sem mest hangir á.
Það sem verst er rekið verður að
gera upp og láta fólkið sjálft taka við
rekstrinum. Þar verður að velja þau
bestu samvinnuform sem við
þekkjum. Jafnframt verður fólkinu að
vera Ijóst að það beri ábyrgð á
rekstrinum að vissu marki. Takist illa
til er ekki verra fyrir það að deyja með
fyrirtækjunum. en gera það fyrir at-
vinnurekendur. Mér kæmi ekki á
óvart þóeinhverjum hlypi kapp í kinn
og vildi þá heldur falla á sjálfs sin
verkum. Það er svo margt dularfullt i
þessum taprekstri, að slikt verður að
taka enda áður en þjóðfélagið allt er
orðið helsjúkt. Með öðru formi kemur
HalldórPjetursson
kannski í Ijós, að það er ekki sama að
tapa annarra eignum en sínum eigin,
en að tapa sínu eigin fé hefur ekki
þekkst hér i hálfa öld og lengur. Eitt
verður að athugast með gaumgæfni,
hvernig á því stendur, að allir vilja
eignast togara og frystihús; hafa menn
virkilega svo gaman af þvi að tapa?
Þetta er gáta sem þarf að leysa og er I
raun sjálfleyst. Bent skal á frystihúsa-
kransinn á Suðurnesjum. Hefur ekki
nógu lengi rekið á reiðanum? Hættum
að gefa stóreignamömmum skip og
frystihús. einnig þarf að skerða tekjur
þeirra hæstlaunuðu og annarra
miljóninga þangað hefur júgurbólgu-
gróðinn runnið. Hér þarf sterk og
viturleg átök við afturbatann Þjóð-
lífið riðar til falls i faðni þeirra sem
hafa lánað okkur út á frelsið.
Halldór Pjetursson
rithöfundur.
I GESTS AUGAÐ
(Höfundur er vestur-islenzkur
blaðamaður. Málfari hans er haldið
óbreyttu, enda merkilegt hversu
maður, sem aðeins hefur komið til
Íslands I tvær stuttar ferðir og aldrei
búið á íslandi, getur spjarað sig í
málinu).
Beðinn af Dagblaðinu að láta í Ijós
álit mitt á komu minni til íslands þann
19. ágúst og gera samanburð á komu
minni fyrsta sinn I september 1972.
Verð ég við þeirri bón með því að lýsa
þeirri tilfinning sem ég hefi fengið —
áhrifin á mig — en það er algerlega
það sama og það, að koma heim til sín
úr langvarandi fjarvist. Það er
friðsamleg, kær og glaðleg tilfinning.
Vonandi verða sem flestir Vestur-
heims Islendingar fyrir sömu áhrifum,
en til of mikils er ætlast að Islendingar
á Fróni verði fyrir sömu áhrifum er
þeir koma til Vesturheims, vegna þess
að þar ríkir ekki þjóðar andi, heldur
fjölþjóða andi^sem er allt öðru eðli
gerður. Vestuíheimur er allra þjóða
pottur.
Varðandi samanburð á því, sem
okkur hjónunum fannst vera hér 1972
og nú 1978. þá erum við Hermína
einhuga um að framfarir með bygging-
ar, bæði íbúðar og verzlana hafa verið
ótrúlega miklar þessi sex ár, og eins
hafa nýir vegir, margir verið gerðir út
I, og gegn um, prýðileg ný hverfi.
Hlutfallslega munu þessar framfarir á
islandi jafnast á við hraðvaxta svæðin
í Vesturheimi, bæði í Kanada, þaðan
sem við erum, og i Bandarikjunum.
Frænka mín, Sigurlaug Þorsteins-
dóttir. að 30 Rauðalæk, hefir ekið
okkur um mörg svæði i Reykjavík og
má ég segja. að byggingarnar nýju eru
góðar og fallegar. og traustlegar.
Eins er að horfa á mikla fegurð þar
sem eru svo víðtæk svæði af iðgrænu
grasi, blómabeðum og trjám, sem
ávallt heilla mann, og ekki sízt hér á
íslandi, svona norðarlega á
hnettinum. Þetta svipast mjög því,
sem er vestur við Kyrrahafsströnd
Kanada nú. en það er alkunnugt
fegurðarsvæði. Við sjáum að
Islendingar leggja mikla rækt við
snyrtingu á staðnum, og munu niörg
gestsaugu taka eftir því.
Eigi virðist mér landsbúar eins
glaðlegir á svipinn nú, eins og var árið
1972. jafnvel þótt landhelgisbaráttan
væri þá rétt byrjuð, og viðhorfurnar
voru ekki vænlegar. Sjálfsagt veldur
þessu stjórnleysið. sem hefir ógnar
þverrandi áhrif í- för með sér, og eru
það alvarleg vandræði fyrir þjóðina I
viðskiptum utanlands.
Bílaumferð á ísland er mikil og er
feiknamikið af nýjum og góðum
bilum. Samt finnst mér að séu allt of
ntargar bilategundir. Það hlýtur að
vera ýkja kostnaður umfram verulega
þörf að flytja inn á landið allt það. er
þarf til viðhalds á svona mörgurn
gerðum af bílum. fyrir svona fámenna
þjóð.
Börn hér eru falleg, og leynir sér
ekki að þau njóta eftirlits foreldranna.
Slíkt sýnir sig alltaf, og eins er með
unglinga. En við dáumst að ungling-
unum fyrir það, að þau virðast gegna
skyldustörfum, og vinna — en þetta er
ekki orðið algengt i Vesturheimi, þvi
miður, og of margir unglingar þar
flækjast eftirskóla.
Gestir á Islandi verða fyrst fyrir
áhrifum þjóðar og lands er þeim
ráðgerast um ferðir, sem eru vitanlega
flugleiðis. en Kanadaibúar verða að
taka á sig mikinn og kostnaðarsaman
krók suður I Bandarikin, annað hvort
New York eða Chicago, til þess að
komast norður til íslands. En þetta er
ekki íslenzkum flugfélögum að kenna
og ekki kanadískum almenningi
heldur er þarna vitnað i meinsemis
pólitík í Kanada. Svo mikill er áhuginn
Kjallarinn
MarlinJ. G. Magnússon
vestra fyrir beinum flugferðum til
Íslands, að ef það tækist' íslenzkum
flugfélögum að fá lendingarleyfi I dag-
legri umferð til Winnipeg, sem er fyrir
miðju landi. þá er ekki tvísýnt um að
islenzku flugfélögin yrðu að bæta við
sig tveimur nýjum stórvélum, fyrst að
það eru svo margar þjóðir manna, sem
ferðast mundu þá leið, víðast hvar frá
Kanada.
Vinsamlegast.
Marlin J. G. Magnússon.