Dagblaðið - 02.01.1980, Blaðsíða 5

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 2. JANÚAR 1980.
/
Af tveimur heimum
Leiklist
Leikfólag Reykjavltur:
KIRSUBERJAGARÐURINN
Sjónleikur 14 þáttum
eftir Anton Tsjekof
Þýðandi og leikstjóri: Ey vindur Erlendsson
Leikmynd og búningar: Steindór Sigurflsson
Lýsing: Daniel Williamsson.
Það er oft sagt um Kirsuberja-
garðinn, eins og raunar önnur leikrit
Tsjekovs, að hefðarfólkið í leiknum,
Ljubov Andreévna og Leonid bróðir
hennar og jieirra lið, og umfram allt
kannski sjálfur garðurinn hvíti í
leiknum, sé einhvers lags táknmynd
hins gamla Rússlands og fornrar yfir-
stéttar þess sem var í rauninni undir
lok liðið þegar leikurinn fyrst kom
fram. Þetta er nú eflaust réttur
skilningur. Ogeftir honum má mæta-
vel leggja út aðrar persónur leiksins,
hverjir séu talsmenn nútima og
hverjir ókominnar tíðar í þeim heimi
og lífi sem hann lýsir.
Einhvern veginn fannst mér samt
slíkur skilningur og skýring
Kirsuberjagarðsins ekki mjög nær-
tæk né knýjandi í sviðsetningu
Eyvinds Erlendssonar í Iðnó. Hann
leggur ekki til neinna muna upp úr
raunsæislegum leikmáta né áferð
leiks, og kom þetta, að mér fannst,
strax skýrt fram á leiktextanum í
þýðingu Eyvinds. Þar var harla litla
tillíkingu að finna við raunverulega
talað íslenskl mál. Nú hef ég
auðvitað engan mælikvarða tiltækan
á verðleika textans, sem þýðingar,
þótt vissulega væri fróðlegt að frétta
hvernig hún mældist við frum-
textann, og hef ekki einu sinni lesið
íslenska textann. En málfar leiksins i
Iðnó fannst mér alveg merkilega frjó
og fersk sviðsræða, sérkennandi um
fólkið í leiknum og andrúm leiksins í
heild, og í öllum meginatriðum lipur
og þjál í munni leikenda. Og hvað
sem hvers-dagsraunsæi liður, til-
likingu við meintan ytri veruleika,
heyrði ég ekki betur en í islenska
lextanum tækist mætavel að sarn-
eina, samhæfa látlaust og upphafið,
skáldlegt og hversdagslegl málfar í
samfelldri lifandi ræðu, sem einatt er
haft til marks um stilfar Tsjekofs.
En þetta mál og fólkið í leiknunt
Óðalsfrúin (Guðrún Ásmundsdóttir) hefur misst peninga á gólfið, en þjónninn hennar (Jón Hjartarson) tinir þá upp og gerir
smávegis grfn að bróður hennar (Gisla Halldórssyni) i leiðinni. En álengdar stendur nýrfki kaupmaðurinn (Jón Sigurbjörns-
son), af kotkörlum kominn. Afi hans og faðir voru nánast þrælar hjá forfeðrum óðalsfrúarinnar — en nú er það hann, sem
kaupir kirsuberjagarðinn hennar.
Epikhodov, Dunjoshu og Jasha:
Soffía Jakobsdóttir, Kjartan
Ragnarsson, Hanna María Karls-
dóttir og Jón Hjartarson i hlut-
verkunum, eða atriðin með Firs
þjóni: Þorsteini Ö. Stephensen og
þá ekki síst hið undurfallega lokaat-
riði leiksins. Einmitt í öðrum
þættinum og leikslokunum fannst
mér líka leikmynd Steinþórs
Sigurðssonar öll lifna sem annars var
umfram allt hlutlaus og smekkleg
umgerð leiksins.
Það var annars einkum eftirtekt-
arvert um sýninguna hversu samfelld
og jafnvíg hún virtist. Ætla mætti að
í raunsæislegri meðförum leiksins
væru það hin stóru kvenhlutverk
hans, Ljubov Andreévna og Varja
fósturdóttir hennar, sem „leiddu”
leikinn, ef svo má taka til orða, að i
þeirn tveimur kæntu skýrast fram
andstæður hugarheims og
veruleikans, kappræða skynsemi og
er ekki af þessum heimi, okkar heimi:
það er skáldlega stílfærð ummyndun
þess á leiksviðinu, mynd af horfnum
heimi sem umfram allt er hugar-
heimur. Hin Ijóðrænu og skáldlegu
eigindi leiksins, tilfinningalíf og hug-
blær hans, þurfa að vísu alla tið á
námunda hins hversdagslega og
verulega, mannlega og skoplega að
halda til að þau verði Ijós. Ég finn
ekki betur en Kirsuberjagarðurinn sé
besta Tsjekof-sýning á íslensku sviði
hingað til, og ég held hún takist svo
vel sem raun ber vitni af því hver
leikandi létt þessi sameining- önd-
verðra eðlisþátta leiksins verður í
meðförunum. Það væri einföldun
langt um of að leggja mesta áherslu á
raunsæislega, hæðnislega og ádeilna
efnisþætti í Kirsuberjagarðinum,
þótt slíkur leikmáti sé fullvel
hugsanlegur á verkum Tsjekofs.
Þessi sýning bendir hins vegar í átt til
hins skáldega absúrd-leikhúss okkar
tíma — ég nefni bara til marks um
það einhver fallegustu atriði sýning-
arinnar, eins og upphaf annars
þáttarins nteð Sjarlottu Ivanovu,
tilfinninga, sem leikurinn á méðal
annars lýsir. Þær Guðrún Ásmunds-
dóttir, Valgerður Dan sómdu sér
vissulega báðar vel i hlutverkunum
einkum fannst mér falleg lýsing
Guðrúnar á Ljubov í þriðja
þættinum — þegar óðalið er selt, öllu
glatað nema einskisverðri ástinni
hennar í Paris. Þar kom svo skýrt
fram hvernig Ljubov er sjálf af
tveimur heimum sem ekki standast
saman, þar kemur sannleikur loks í
Ijós í leiknum í uppgeri þeirra
Trofimovs stúdents. Trofimov er oft
tekinn sem boðberi framtíðar, ntál-
svari lífsvonar í leiknum. En það
kom svo skýrt fram sem verða mátti í
meðförum Hjalta Rögnvaldssonar,
að sú framtíð er einber draumur —
þótt slík draumsýn, framtíðarvon,
kunni að vera lífsnauðsyn í heinti
leiksins.
Og það var þessi undarlega áfengi
heintur Tsjekofs, heimur þar sem
ekkert gerist, lifið heldur bara áfram
að liða, og allt verður svo fallegt,
skoplegt og hrífandi um leið og það
skeður, sem sýning Leikfélags
Reykjavíkur leiddi í Ijós. Einmitt
hinn sterki og santfelldi hugblær
sýningarinnar, jafnvíga nteðferð
■leiksins í heild og hvers hlutverks af
öðru, hygg ég að sýni bezt frant á
vald leikstjórans á efnivið sínum.
Það fer ekki á milli mála að Eyvindur
Erlendsson vinnur mikilsháttar sigur
með sýningunni, og á Kirsuberja-
garðurinn það raunar sammerkt með
ýmsum helstu leiksýningum undan-
farinna ára, að það er skapandi
leikstjórn sent leiðir þær frant til
sigurs.
í þetta sinn væri gaman að nefna
hvert hlutverk og leikanda af öðrum
til ntarks um verðleika leiks og
sýningar. Ég nefni bara fyrir siða-
sakir nöfn Gísla Halldórssonar í hlut-
verki Leonids Andreévits, hins grál-
broslega bill jarðsleikara og Jóns
Sigurbjörnssonar: Lopakhins kaup-
rnanns sem kominn er rakleitt úr
rússneskri' skáldsögu, hvortveggja
með þeirra fremstu verkunt að ntér
virtist. Og það var ekki ntinna verl
unt ýms hin ntinni hlutverk — Soffiu
Jakobsdóttur, Jón Hjartarson,
Hönnu Mariu Karlsdóttur, i fyrr-
getnum hlulverkum sínum, sent hverl
um sig leiddi hrífandi persónusköpun
til Ivkta i svonefndum aukahlutverk-
um, innan leikheints þar sem ekkert
er aukalegt.
Diskóskaup og skot í hjartastað
Ég held að óhætt hljóti að vera að
segja að allir hópar fólks í
þjóðfélaginu hafi fundið eitthvert
efni fyrir sig í ríkisfjölmiðlunum um
þessa löngu áramótahelgi.
Sjónvarpið var nteð venju fremur
langa og góða dagskrá og útvarpið
bættisínaþó ekki væri hún lengd.
Væminn
rigningarsöngur
Helgin hjá mér hófst með sjón-
varpsglápi liðlangt föstudagskvöldið.
Reyndar dró ég verulega niður í
tækinu þegar einhver irskur rokk-
gítarleikari, sem ég hef aldrei heyrt
talað um, framdi gargtónlist á
hljóðfæri sitt í heila þrjá stundar-
fjórðunga. Er ekki að efa að þar
hefur verið á ferðinni mikil list, á
bezta tíma sjónvarpsins, en því
miður, smekkur minn er aðallega
fyrir annars konar list. y
Bíómynd ' sjónvarpsins r á
fÖíAudagskvöldið var Sungið í
rigningunni sem eitthvert blaðanna
sagði vera beztu söngva- og dans-
mynd allra tíma. Og satt er það,
margar hef ég séð verri. Rigningar-
söngurinn sjálfur var ákaflega
skemmtileguj/6g vel hægt að hlæja
að sumum-átriðum myndarinnar. En
mikið skelfing var hún langdregin og
væmin í endann. En svona voru víst
rriyndir þessa tíma.
VinarsKotið hitti
beint í hjartað
Laugardagurinn byrjar aldrei fyrr
en um hádegi hjá mér eins og eflaust
mörgum fleirum. í vikulokin er
venjulega á dagskrá útvarps á meðan
ég er að komast í gang. Þátturinn
hefur verið ágætur þá undanförnu
laugardaga sem hann hefur á annað
borð komizt að fyrir auglýsingum,
en mér finnst að hrekkir stjórnenda
þáttarins við hlustendur séu farnir að
ganga fulllangt.
Svavar tók við af vikulokunum
með hressandi dægurlandi en eftir
það slökkti ég á útvarpinu á meðan
leikin var sinfóníá eftir Bartók. Hann
er ekki beinlínis í uppáhaldi hjá mér.
En seinna um daginn galopnaði ég
eyrun til að hlýða á kynningu Atla
Heimis á 9. sinfóníu Beethoovens.
A.H. er frábær kynnir og fær alla til
að hlusta, hvort þeir hafa áhuga eða
ekki. Og þegar um eina af mínum
uppáhaldssinfónium var að ræða var
ekki erfitt fyrir mig að fylgjast með.
Á eftir sjónvarpsfréttum vakti
athygli mína auglýsing frá Landsam-
bandi hjálparsveita skáta, þar sem
alið var á nábúakryt, sem sannarlega
er nóg af á íslandi, til þess eins að
selja flugelda. Ekki fagurt fordæmi.
Á eftir fylgdi hinn hressilegi
þáttur Spítalalíf og svo kom jólapopp
fyrir poppunnendur. En rúsína
kvöldsins var bíómyndin Vinarskot.
Sú mynd er ein af þeim allra beztu
sem ég hef nokkru sinni séð. Hún var
það vel leikin og vel gerð að ég sat
stjörf á eftir.
Grátið á tveim
gresjum
Sunnudagurinn hófst nteð
örlitlum gráti á gresjunni þeirra í
Ameriku og seinna um kvöldið fylgdi
grátur frá gresjum Ástralíu. Inn á
milli ' komu þættirnir Framvinda
Myndin Sungið i rigningunni var
nokkuð góð á köflum en langdrengin
og væmin einnig.
þekkingarinnar, nijög vel gerður
þáttur og skemmtilegur, Stundin
okkar sem var með mjög nýstárlegu
sniði, daufgerðar fréttir og þurr
umræðuþáttur en nokkuð fróðlegur
um Jan Mayen. Mest gaman þótti
mér að síðasta lið dagskrárinnar,
söngvadagskrá undir nafninu
Hallelúja. Yndislegtir söngur í
gullfallegri kirkju. Mest þótti mér
gaman að verkum eldri meistaranna,
og að flutningi yngstu flytjendanna.
Sú þjóð sem ætti svona drengjakór.
Diskóskaup
Samkvæmt venju eru áramóta-
skaup fjölmiðlanna það efni sem
mest verður líklega deilt um í byrjun
árs. Skaup sjónvarpsins var látið
gerast á diskóteki og bar merki
diskóæðisins, sem fróðir menn telja
að sé þegar í rénun. Skaupið var
ósköp bragðlaust og í flestu tilliti
meinlaust þó einhverjar húsmæður í
Vesturbænum fari sjálfsagt ham-
förum í Velvakanda yfir söngnum
ísland úr NATO. Grín að stjórn-
málamönnum landsins var ögn beitt
á köflum en langoftast of máttlaust.
Úr þessu bætti úlvarpið rækilega
i sínu skaupi því þar var veginn
maður og annar. Stundum voru
höggin reidd full lágt og komu að
sögn sum þeirra fyrir neðan beltis-
stað. En meinfyndið var skaupið,
það mátti það eiga. Það er oft gott
að hlæja á kostnað annarra, er það
ekki?
Annað í fjölmiðlunum síðasta
kvöld ársins var fátt til frásagnar. En
hvernig er það, er Billy Smart eini
maðurinn í heiminum sem rekur
sirkus?
Kristján og Liv
stjörnur nýársdags
Nýársdagur hófst með því að
Kristján Eldjárn tilkynnti það sem
fiestum DB lesurum mun kunnugt,
að hann gæfi ekki kost á sér oftar til
UM
HELGINA
forsetaembættisins. Flestum finnst
ugglaust eftirsjá í þeim Kristjáni og
Halldóru frá Bessastöðum en jafn-
framt hafa hugir manna þegar beinzt
að væntanlegum forsetaframboðum.
Eftir að Kristján hafði lokið máli
sínu slökkti ég á sjónvarpi og
hlustaði á 9. sinfóníuna í útvarpinu.
Eitt árið enn flutti útvarpið eldgamla
upptöku af sinfóníunni, nánar til
tekið frá 1951, og eins og nærri má
geta er það ekki sú albezta, sem gerð
hefur verið þar eð upptökutækni
hefur þróast geysilega síðan 1951. En
það sem orðið er að fastri venju í úl-
varpinu er svo áfram, skítt með alla
þróun.
Liv Ullmann var tvímælalaust
stjarna kvöldsins. Hún lék aðalhlut-
verkið í myndinni Konan og hafið
sem var vel gerð og spennandi á
köflum.
Áður en sú mynd hófst var
klukkutíma leikbrúðumynd unt dýrin
i skóginum fyrir yngri áhorfendur
sjónvarpsins. Meira af slíku innlendu
efni, því þó útlent efni geti verið
ágætt vill meiningin oft fara fyrir
ofan garð og neðan hjá þeim börnum
sem ekki eru því betur læs. Þannig
var til dæmis ábyggilega með teikni-
myndina Vefinn hennar Karloltu sem
sýnd var á gamlársdag. Hefði manni
þó fundizt lítið meira verk að fá
íslenzka leikara til að tala og syngja
inn á myndina og sleppa textanum.
En í heild tel ég að flestir megi vel
við una dagskrána yfir áramótin.
-DS.