Dagblaðið - 05.11.1981, Qupperneq 20

20
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1981.
I
Menning
Menning
Menning
Menning

Loikfólag Reykjavfkur:
UNDIR ÁLMINUM
eftir Eugene O'Neill
Þýöing: Ami Guönason
Lýaing: Daniei Williamuon
Tónlist: Sigurður Rúnar Jónsson
Loikmynd og búningar: Stoinþór Sigurósson
Leikstjórn: Hallmar Sigurösson
Eugene O’Neill stendur föstum
fótum í tveimur meginhefðum leikrit-
unar á öldinni, natúralisma og ex-
pressjónisma. En ætli hann standi
ekki ögn fastar í vinstri fótinn, veru-
leika og natúralismans megin? Þar
byrjaði hann. Og þar endaði hann
með sínu mesta og máttugasta verki,
Long Day’s Journey into Night. Með
allri respekt fyrir margvíslegum
formtilraunum hans og margbrotn-
um pælingum i sálarfræði, heimspeki
og grískri klassík, finnst mér samt
meira vert um raunsæislegan frásagn-
armáta á verkum hans, natúralisma í
mannlýsingum og atburða og um-
hverfis, líka þar sem leikirnir snúast
upp í hreint og beint melódrama.
Undir álminum gerist á Nýja Erig-
landi árið 1850 á meðal bændafólks
sem er eins og það sé vaxið úr jörð-
inni sem það yrkir, sjálft hluti lands-
ins. Leikurinn byrjar bæði og lýkur
með einföldum lofsyrðum um jörð-
ina, og þau ganga raunar sem viðlag í
gegnum allan leikinn, lofsöngur um
gæði og fegurð landsins. Landið er
hart og grýtt — en gjöfult ef nógu er
kostað til þess. Og það þarf að kosta
öllu til. í vestri lokkar skjótfenginn
gróði, gullið í Kaliforníu. En það er
svo ljóst sem verða má að fólkinu í
leiknum er hvergi líft nema heima hjá
sér á jörðinni sem á það.
Sagan í leiknum er svo einföld að
hún hefur allt að því goðsögulega
merkingu og gæti víst hvarvetna gerst
í bændabyggð. Gamall maður festir
sér unga konu, hún festir ást á syni
hans sem getur við henni barn. í
þessum heimi gengur allt út á að eiga
— jörð og fé og fólk. Cabot gamli
þarf að eignast nýjan son til að festa
sér jörðina upp á nýtt: fyrir hann
verður Abbí og barnið einskonar
igildi jarðarinnar, lífs hans þar í
verkum sínum. Jörðin þarf konu og
konan jörð. Abbí verður að eignast
barnið til að festa sig í sessi á jörð-
inni. Og krafan um eignarrétt og
eignarhald, sjálf sprottin af lífsam-
bandi manns og jarðar veldur jafn-
harðan öllu böli leiksins. Cabot
hrekur eldri syni sína frá sér af því að
þeir ásældust það sem var hans,
sannleikurinn um barnið er honum
auðvitað óbærilegur, Abbí kemst
ekki af nema hún eigi ást Ebens. Og
Eben er ekki líft nema hann trúi því
að sjálfur eigi hann Abbí óskipta.
Hvernig þetta fer? Auðvitað illa.
Abbí fórr.ar barninu til að sanna
Jörðin og konan
Eben tryggð sina. Unga fólkið gengur
upprétt undir refsingu sina. Gamli
maðurinn stendur um síðir einn uppi
á sinni hötuðu, elskuðu jörð, ánetj-
aður henni og alls umkomulaus á
henni.
Undir álminum er magnþrungið
verk að lesa það, hvað þá í alskapaðri
sýningu á leiksviði. En í sviðsetningu
Hallmars Sigurðssonar í Iðnó hefur
augljóslega verið við margvísleg
vandkvasði ^að etja. Þýðing Árna
Guðnasonar er án efa vel stílaður
texti á íslensku, en alveg afskipt því
jarðarbragði, rótarsafa sem mál
fólksins þarf á að halda — hvernig
sem átt hefði að semja honum ís-
lenskt málfar í líkingu við einfalt og
frumstætt orðfæri frumtextans. En
skáldskapur leiksins liggur ekki i fal-
lega orðuðum setningum heldur frum
stæðu tilfinningalífi fólksins í leikn-
um. Leiknum fylgja, eins og öðrum
leikritum O’Neills, ýtarleg fyrirmæli
um leikmynd; þar er ætlast til að bú-
garður Cabots sé beinlinis sýndur á
sviðinu, yfirskyggður álmtrjánum
sem gefa leiknum nafn. Þótt vafa-
laust þurfi verulegrar einföldunar og
stílfærslu við til að koma þessu í
kring er hitt alveg nauðsynlegt að
natúralísk meginmerking sviðsmynd-
arinnar sé ljós og skilmerkileg. Skáld-
skapurinn í leiknum, harmurinn sem
hann tjáir stafar af jarðareðli fólks-
ins í leiknum, rótfestu þess í heimi
sem okkur er sýndur á sviðinu sem
áþreifanlegur veruleiki. Þetta tókst
ekki Ieikmynd Steinþórs Sigurðsson-
ar þótt hún leysti nokkurn veginn
þann vanda að koma leiknum fyrir á
sviðinu. Hafi lýsing átt að tjá fyrir
áhorfendum fegurð landsins, birtuna
fimmtíu ár, brotið grjótið til undir-
gefni við sig. Hann er hálfáttræður
að aldri en líkamsorka hans enn
óskert þótt elli sæki hann um síðir
heim í leiknum, bóndi umfram allt.
Hitt er annað mál að þegar Gísli fór
að tjá hug og ævi Cabots síðar í
leiknum, t.d. í ræðunni yfir Abbí í
öðrum þætti, eða ákalla sinn harða,
óhlífna drottin sem hann hefur skap-
að sér i sirini mynd, þá öðlaðist mál
hans þann þrótt, örvæntingu og
ástríðu sem leiknum hæfði. En það
var eins og Gísli Halldórsson og
Hallmar leikstjóri hefðu umfram allt
áhuga á ástríðunni sem hlutverkið og
leikurinn geymir, án þess að skeyta
um orsakir og ástæður hennar í um-
hverft og ævi fólksins og þeirri sögu
sem af því er sögð í leiknum og velta
á natúralískum eðlisþáttum leiks og
sýningar.
Eldri synir Cabots eru nánast af-
sprengi jarðarinnar og líkt við góð-
mótlega uxa í leiknum, þeirra hlutur í
upphafi hans umfram allt að ítreka
hugarheim, sambýlishætti í leiknum.
Yngri sonurinn, Eben, er aftur á móti
eftirmynd föður síns eins og þrátekið
er i leiknum. Mér fannst Karl Ágúst
Úlfsson tefla hlutverkinu þegar í
byrjun leiks í taugaspennu sem ekkert
átti skylt við þrályndið í þeim feðg-
um, andúðina eða hatrið á föður
sínum sem ber uppi hlutverkið uns
ástríðan til Abbíar tekur yfirhönd.
Ragnheiður Steindórsdóttir gerði
sínu hlutverki aftur á móti skýr skil:
Abbí þarf á heimili, barni, jörð að
halda til að lifa á. En þetta verður
ekki keypt. Það verður að kosta öllu
til, sjálfum sér til að halda lífi.
ÓLAFUR
JÓNSSON
Karl Ágúst Úlfsson og Ragnheiður Stcindórsdóttir í hlutverkum Eben og Abbí.
og hitann í náttúru leiksins, þá mis-
tókst það í sýningunni.
Hvað þá um fólkið — sem mestu
skiptir í leiknum? Áður en Cabot
gamli birtist sjálfur á sviðinu hafa
synir hans lýst honum fyrir okkur,
harðneskju hans og yfirdrottnun,
brottför hans tveimur mánuðum fyrr
þegar raust ^drottins kallaði hann.
Ansi fannst mér örðugt, þegar Gísli
Halldórsson birtist á sviðinu að koma
þessari lýsingu heim við manninn
sjálfan, eða trúa því að Cabot hefði í
raun og veru erjað jörð sína í full
Þrátt fyrir allt sem á móti ber horf-
ir maður á sýningu Leikfélagsins með
eftirtekt og áhuga. Það fer eftir
efnum og aðferð hennar að best tekst
leikurinn i þriðja þætti, þar sem ör-
væntingin, ástríðan brýst úr skefjum
hversdagsins. En því miður vantar
það í sýninguna sem til þarf að gera
raun fólksins að brennandi vanda,
sýna fram á þann veruleika sem
ástriða og örvænting þess er sprottin
af. Án slíkrar fótfestu I raunheimi
lætur öll hans angist mann alveg und-
arlega ósnortinn.
Fyrirtaks f ulltrúi í píanistastétt
Tónleikar önnu Áslaugar Ragnarsdóttur á
vegum Tónlistarfólagsins (Austurbœjarbtói 31.
október.
Efnisskró: Pietro Domenico Paradisi: Sónata í
A-dúr, nr. VI; Franz Schubert: Sónata í a-moll,
op. 42; Claude Debussy: 12 prelúdfur (fyrsta
bók).
Það var Anna Áslaug Ragnars-
dóttir sem ein sá um þriðju tónleika
þessa starfsárs Tónlistarfélagsins.
Nokkuð er umliðið síðan tónleika-
gestir hérlendis fengu síðast að heyra
í Önnu Áslaugu og vissulega timi til
kominn að heyra í henni aftur. Það
verður að segjast eins og er að stórum
þykir mér það viturlegra listamanna-
valið í ár heldur en í fyrra hjá Tón-
listarfélaginu. Líklega brenna þeir sig
ekki aftur á því að fá söngvara,
heimsfræga úr sínu heimafylki, þótt
slíkt geti á sinn hátt verið fróðlegt og
gagnlegt til að fá raunsannan saman-
burð á innlendum og erlendum lista-
mönnum.
Paradisi er heldur lítt þekktur hér-
lendis, sem víðar um Norðurálfu, en
það var ágætlega til fundið hjá Önnu
Áslaugu að hefja tónleikana með
honum. Hún lék Paradisi sónötuna
snyrtilega og án þess að reyna að gera
neitt meira úr henni en akkúrat það
sem hún er, létt og þægilegt stykki og
úrvals upphitun fyrir átökin við
fyrstu stóru sónötu Schuberts.
Schubert lék hún með hnökra-
lausri tækni og ekkert skorti á
brillíans. En mér fannst hún fullharð-
hent og er það svo sem ekki í fyrsta
sinn sem sannast að þótt fjarlægðin
milli Wáhring og Schwabing sé álíka
og milli Reykjavíkur og Akureyrar,
er menningarlega vegalengdin þar á
milli töluvert meiri. En hver hefur
sinn stíl og stíllinn er ekki allt,
sjaldnast einn og alréttur og leikur
góðs píanista byggist á fleiru en stíln-
um einum. Og með Préludes rak hún
endahnútinn á ágæta tónleika. Nú
skorti heldur ekki mýkt í leik hennar,
en án þess að nokkru væri fórnað af
brillíans. Með þessum tónleikum
vorum við minnt á að við eigum fyrir-
taks góðan fulltrúa í píanistastétt
suður í Bæjaralandi.
-EM.
Anna Áslaug Ragnarsdóttir pianóleik-
Tónlist
I
NÓV.

AUKUM ORYGGI
(VETRARAKSTRI
NOTUM ÖKULJÓSIN
ALLAN IFEBR
SÓLARHRINGINN