Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1968, Qupperneq 112

112
JORIS CAROLUS OG íSLANDSKORTHANS
boom, norður í höf, og var Joris Carolus leiðsagnarmaður eða stýrimaður á öðru
þeirra. Svo var taliö, þótt ekki þyki það ugglaust, að leiðangursmenn hafi komizt
norður á 83° n.br. Arangur varð ekki annar en fundur Jan Mayen, sem heitin var
eftir Jan Jacobszoon May, skipstjóra á De goude Cath. Joris Carolus vann að undir-
búningi fararinnar og birti síðar tillögur sínar varðandi leiðangurinn í safni sjó-
korta, sem hann gaf út 1634.1 Keuning telur einnig líkur til, að Joris Carolus hafi
verið með í leiðangri, sem farinn var 1615 á einu skipi vestur í Davis-sund, ef takast
mætti að finna sjóleið norðan Ameríku til Indlands. Komust leiðangursmenn norður
á 71° n.br. Ekki bar sú för heldur árangur. Sennilegt er talið, að Joris Carolus hafi
einnig verið með í norðurför Den Orangienboom til Jan Mayen 1616, en þar sneri
skipið við og sigldi suður með austurströnd Grænlands og fyrir Hvarf til „het west-
lant van fretum davits“ (þ. e. Ameríkustranda) eins og það er cröað í feröaskýrsl-
unni.2 3 Árið 1617 er Joris Carolus enn á ferð í Ncrðurhöfum, þar sem hann telur sig
hafa fundið nýtt land norður þar fyrir austan Island. Landið nefndi hann eftir
fæðingarborg sinni Enkhuizen Eiland. Sé hér ekki um skröksögu eða misskilning að
ræða, er lands þessa efalaust að leita einhvers staðar á austurströnd Grænlands. En
hvernig sem eyja þessi er undir komin, átti hún lengri viðdvöl en skyldi á sjókortum
af Norður-Atlantshafi.
Tveim árum síðar er Joris Carolus horfinn úr þjónustu landa sinna og kominn til
Danmerkur, og 5. maí 1619 er hann skipaöur „en lehremester och vnderuiisere for
worre styremend, see- och schibsfollck“3 við nýstofnaðan stýrimannaskóla, sem
Kristján IV kom á laggirnar. Laun voru honum ákveðin 300 rd. árlega, en að auki var
hann undanþeginn öllum konunglegum og borgaralegum sköttum.4 Gegndi hann því
starfi til 1624, en þá var skólahaldi hætt um hríð. Ári síðar er Joris Carolus kominn
til Islands, líklega frá Grænlandi, og 7. september ritar hann Kristjáni konungi bréf
frá Bessastöðum, og er það enn til í útdrætti. Býður hann konungi þjónustu sína til
Grænlandssiglinga og skýrir frá því, að hann og hollenzkur félagi hans, Adrian Dircks-
zocn Leversteyn, „hajfuer bekomedt udj Grónland 170 th0nder med Sölffmalm, och
menner att der er Guld iblandt. Dissligeste haffuer dj bekomedt mange Enhfirnings
Horn.“5
Konungur var um þessar mundir að vasast í stórveldapólitík álfunnar og hélt
sumarið 1625 með her sinn suður Þýzkaland til liðs við trúbræður sína í Þrjátíu
ára stríÖinu. Ekki hafði hann erindi sem erfiði og beið mikinn ósigur við Lutter am
Barenberg 17. ágúst sumariö eftir, en fj andmannaherir ruddust norður Jótland og
hernámu það. Hafði konungur þá ærið að hugsa, þótt Grænlandssiglingar biðu.
Sennilega hefur Joris Carolus þá horfið heim til Hollands og dvalizt þar næstu árin.
1 Johannes Keuning, Petrus Plancius. Theoloog en gcograaf, Amsterdam 1916, bls. 165.
2 J. Keuning, tilv.rit, bls. 166.
3 Kj0benhavns Diplomatarium VI, Kbh. 1884, bls. 205-206.
4 H. D. Lind, Kong Kristian den fjerde og hans Mænd pa Bremerholm, Kbh. 1889, bls. 431-36.
5 L. Bobé, tilv.rit, 39.