Vísbending - 19.12.1994, Page 15

Þróun sjávarútvegs á árinu 1994
Ásgeir Daníelsson, hagfræðingur
Þegar útflutningsframleiðsla sjávarafurða
fyrstu tíu mánuði þessa árs er borin saman við
útflutningsframleiðslu sömu mánaða í fyrra
kemur í Ijós að framleiðslan hefur aukist um
2,5%. Útflutningur sjávarafurða hefur aukist
enn meir að magni eða um rúm 7%. Birgðir
voru mun minni í lok september í ár en þœr
voru í lok september í fyrra, sem skýrir þenn-
an mikla mun á útflutningi og útflutningsfram-
leiðslu.
Það er óneitanlega mikill munur á þessum
tölum og fyrstu áætlunum sem hljóðuðu upp á
7% samdrátt í útflutningsframleiðslunni.
Astæður þessa mikla munar eru þrjár. I fyrsta
lagi var veiðin í Smugunni/á Svalbarðasvæð-
inu mun meiri í ár en í fyrra sent áætlanirnar
tóku mið af. Aukning þessa afla um 30-40
þús. tonn veldur 4-5% aukningu útflutnings-
framleiðslunnar. I öðru lagi varð mikil aukn-
ing í frystingu loðnu og loðnuhrogna á síðustu
vertíð og fyrir þessa framleiðslu fékkst mun
hærra verð en áður. Framleiðsluverðmæti
frystrar loðnu og loðnuhrogna nam 4,2 millj-
örðum á þessu ári en nam 550 milljónum á ár-
inu 1993. Mismunurinn nemur andvirði mjöls
og lýsis úr nær 400 þúsund tonnum af loðnu.
Þrátt fyrir að haustvertíðin hafi brugðist nær
algjörlega og ljóst sé að loðnuveiðin í ár verði
nokkru minni en í fyrra er verðmæti loðnuaf-
urðanna mun meira í ár en það var í fyrra.
í þriðja lagi skýrist meiri útflutningsfram-
leiðsla ársins en áætlanir gerðu ráð fyrir af því
að þorskafli ársins verður tæplega 200 þús.
tonn í stað þess að vera 165 þús. tonn eins og
áætlanir sjávarútvegsráðuneytisins gerðu ráð
fyrir. Þessi ntunur veldur 4-5% aukningu
útflutningsframleiðslunnar.
Staða þorskstofnsins
I kringum 1990 þegar ástand þorsk-
stofnsins var gott, þá stóð þorskurinn undir
um helmingi verðmætasköpunar í sjávarútveg-
inum. Það gefur því auga leið að slæmt ástand
þorskstofnsins leiðir til alvarlegra erfiðleika í
íslenskum sjávarútvegi. Afli á úthaldsdag hef-
ur minnkað og kostnaður við veiðarnar aukist.
Stjórnvöld hafa minnkað sóknina í þorskinn,
en því miður ekki nægilega. Stofninn hefur
minnkað ár frá ári og var í byrjun þessa árs
tæp 600 þús. tonn sem samsvarar því að
veiðin í ár hafi numið um þriðjungi alls
stofnsins. Samkvæmt áætlunum Hafrann-
sóknastofnunar verður veiðistofn þorsks rétt
rúmlega 500 þús. tonn í byrjun næsta árs og
hrygningarstofninn verður rétt rúmlega 200
þús. tonn. Til samanburðar má nefna að sér-
stakur vinnuhópur um nýtingu fiskstofna, sem
í voru fulltrúar frá Hafrannsóknastofnun og
Þjóðhagsstofnun, komst að þeirri niðurstöðu
að hagkvæm stærð þorskstofnsins væri vel
yfir milljón tonn og að hagkvæm stærð hrygn-
ingarstofns þorsks væri um 700 þús. tonn. Það
er því nokkuð ljóst að ekki er skynsamlegt að
auka þorskveiðina á næstu árum.'
Nefndin taldi að ef einungis væri horft til
fjárhagslegrar afkomu sjávarútvegsins væri
skynsamlegt að draga sem mest úr veiðum á
þorski við núverandi aðstæður og auka þannig
líkur á vexti og viðgangi þorskstofnsins.
Vinnuhópurinn lagði til að stjórn þorskveið-
anna tæki mið af þeirri reglu að aflinn skyldi
ekki fara umfram 22% af veiðistofninum.
Miðað við þá reglu hefði þorskaflinn á Is-
landsmiðum á næsta ári átt að vera 110-120
þús. tonn en ekki 155 þús. tonn eins og ákveð-
ið hefur verið.
Það er kostnaður sem fylgir því að ofveiða
fiskstofn. Þessi kostnaður kemur fram í því að
minna verður af fiski til að veiða í framtíðinni
og lengri tíma tekur að byggja stofninn upp.
Þess vegna verða tekjur og hagnaður í fram-
tíðinni minni en ella. Þessi kostnaður verður
þeim mun meiri sem ofveiðin er meiri. Hér
verður ekki reynt að leggja mat á það hversu
mikill kostnaður er samfara þeirri ofveiði á
þorskstofninum sem nú á sér stað, en óhætt er
að fullyrða að hann telur í milljörðum króna.
(Jthafsvciðar
Úthafsveiðum þeim, sem nú eru stundaðar,
má skipta í tvennt. Annars vegar eru veiðar
utan landhelgismarkanna sunnan við landið. I
þeim veiðum er úthafskarfi sú fiskitegund sem
mestu skiptir. I Iok október var úthafskarfaafl-
inn orðinn rúm 46 þús. tonn og nam verðmæti
hans um 2,5% af útflutningsframleiðslu sjá-
varafurða. Til samanburðar má nefna að aflinn
var tæp 20 þús. tonn á síðasta ári og tæp 14
þús. tonn á árinu 1992. Það er eftirtektarvert
hversu mikið sóknin í úthafskarfann hefur
aukist á skömmum tíma. Það er einnig eftir-
tektarvert að Islendingar sýndu úthafskarfan-
um engan áhuga lengi þrátt fyrir að þeir vissu
að erlendar þjóðir voru að veiða 50-100 þús.
lonn af þessum fiski rétt utan landhelginnar.
Önnur tegund úlhafsveiða eru veiðarnar í
Smugunni í Barentshafi, á Svalbarðasvæðinu
og á Flæmska hattinum við Nýfundnaland.
Þessar veiðar, sem hófust í fyrra, hafa aukist
mjög hratt. Ef aflinn í ár verður yfir 40 þús.
tonn af þorski og 2 þúsund tonn af rækju má
áætla að útfiutningsverðmæti þessa afla verði
um 5 milljarðar króna eða 6% af útflutnings-
framleiðslunni.
Samkcppnisstaða fiskvinnslunnar
Fyrir fáum árum var mikil umræða urn
útflutning á ísfiski til Bretlands og Þýska-
lands. Nú hefur þessi þessi útflutningur
minnkað um meira en helming frá því þegar
hann var mestur á árinu 1990. Helsta ástæða
þessarar þróunar er að verð á ísfiski hefur
hækkað hér miðað við verð á ísfiski í Evrópu,
sem endurspeglar það að samkeppnisstaða
íslenskrar fiskvinnslu hefur batnað. Innflutn-
ingur á þorski til vinnslu hér á landi er annað
dæmi um sterka stöðu fiskvinnslunnar. íslensk
fiskvinnslufyrirtæki liafa fiutt inn rækju til
vinnslu í nokkur ár, en marktækur innflutn-
ingur botnfisks hófst í fyrra. Reikna má með
að innflutningurinn nemi 10-15 þús. tonnum
af botnfiski og 2-3 þús. tonnum af rækju.
Þessi innflutningur stendur undir um 2% af
framleiðslunni. Ekkert fyrirtæki byggir starf-
semina á innfiuttu hráefni, en mörg nota þetta
hráefni til uppfyllingar. Ekki eru líkur á að
þetta breytist.
Verð og afkoma
Mælt í erlendri mynt (SDR) mælist verð á
sjávarafurðum lægra á þessu ári en það var í
fyrra. Gengisfellingin um mitt ár í fyrra gerir
það að verkum að verðið mælist lítið eitt
hærra í íslenskum krónum talið. Verðið hefur
lækkað um nær 20% frá því þegar það var
hæst á árinu 1991, en í íslenskum krónum er
það nær óbreytt.
Þrátt fyrir þessa þróun afurðaverðs, þá eru
vísbendingar um að afkoma sjávarútvegs-
fyrirtækja á árinu 1994 verði bærileg. Hjá fyrir-
tækjum sem stunda botnfiskveiðar og -vinnslu
verður afkoman væntanlega um núllið, en í
rækjuveiðum og -vinnslu má búast við veru-
legum hagnaði. Fyrir fáum vikum var búist
við miklum hagnaði í loðnuveiðum og
-vinnslu, en nú hafa horfur í þeirri grein breyst
mikið. Óvissa er í mörgum greinum íslensks
sjávarútvegs en óvíða er hún meiri en í loðnu-
veiðum og vinnslu.
Horfur
Ef miðað er við úthlutaða kvóta á fisk-
veiðiárinu 1994-95 og að úthafsveiðarnar gefi
álíka mikið af sér á árinu 1995 og á árinu
1994, þá má búast við því að framleiðsla sjáv-
arútvegsfyrirtækja breytist lítið á milli ára.
Það eru aftur á móti lfkur á að nokkur um-
VÍSBENDING
15