Vísbending - 20.12.1996, Qupperneq 19

rækja vel og skilst að ríkisstjórnin fallist á að ég hafi gegnt
sómasamlega. Viðurkenni ég að sjálfsögðu rétt stjórnar-
innar til að hreyfa starfsmenn eftir eigin geðþótta, en í
sambandi við fordæmi bendi ég á til athugunar hvort
heppilegt þyki að menn sem gegnt hafa ábyrgðarstöðu á
fullnægjandi hátt á erfiðum tímum megi búast við að vera
fluttir nauðugir til þýðingarminni starfa. Hygg ég allsstaðar
talin siðferðisskylda að taka nokkuð tillit til óska sendi-
manna í slíkum tilfellum...“
Hinn 1. desember var Pétri fyrirskipað að æskja viður-
kenningar sovéskra yfirvalda á skipan sinni í sendiherra-
starfið. Þetta er áréttað 7. desember í skeyti þar sem ríkis-
stjórnin lét í ljós vonbrigði með hversu ófús Pétur væri að
„kanna ný svið“ eftir aðeins fjögurra ára þjónuslu hjá
íslenskaríkinuogallanþanntímaísamastað. Ríkisstjórnin
kvað „vandræði vegna mannfæðar ti 1 úrvals“ á Islandi sem
væri „með öllu ósambærilegt við eldri ríki“. Skey tinu fylgdi
eftirfarandi ályktun utanríkismálanefndar Alþingis sem
samþykkt hafi verið með fjórum atkvæðum gegn atkvæði
Ólafs Thors, en tveir Sjálfstæðismenn sátu hjá:
„Utanríkismálanefnd lýsir ánægju sinni yfirþví að ríkis-
stjórnin skuli hafa óskað eftir því að núverandi sendiherra
íslands í London taki stöðuna sem sendiherra í Moskvu og
lítur svo á að hann sé sérstaklega vel fallinn til þess að
vinna það þýðingarmikla hlutverk sem utantíkismálanefnd
er sammála rfkisstjórninni um að þar þurfi að leysa af hendi.“
Skeyti íslensku ríkisstjórnarinnar lauk með þessum orð-
um: „Ef þér enn fallist ekki á að verða við óskum ríkis-
stjórnarinnar þá er fyrir yður lagt að koma heim sem
skjótast," - en þess hafði Pétur óskað og utanríkismála-
nefnd raunar mælst til.
Hann kom heim undir jól 1943 og dvaldi í Reykjavík í
nokkrar vikur. Var þá almannarómur í bænum að það ætti
að senda hann í útlegð fyrir óhlýðni við Vilhjálm Þór.
Á gamlársadag 1943 birti Morgunblaðið stóra frétt þess
efnis að ríkisstjórnin hefði ákveðið að flytja sendiherrann
í London til Moskvu. Blaðið kvað þessa ráðstöfun koma
mönnum á óvart og „harla einkennilegt" að taka Pétur
Benediktsson úr sinni ábyrgðarmiklu stöðu í London á
þessum örlagatímum. „Var það áreiðanlega mikið happ
fyrir íslendinga, að hafa þennan ágæta mann, einmitt á
þessum stað,“ sagði blaðið um störf Péturs í London og
kvað vandfundinn þann mann sem gæti fy 111 þar sæti Péturs
Benediktssonar.
Vilhjálmur Þór reiðist
VilhjálmurÞórbrástreiðurviðþegarfregn þessi birtist.
Hann hafði undireins samband við Valtý Stefánsson
og skrifaði honum síðan svofarandi bréf:
„í Morgunblaðinu á gamlársdag birtuð þér fregn undir
yfirskriftinni „Pétur Benediktsson verður sendiherra í
Moskvu“. Þar sem fregnin er ekki rétt í verulegum atriðum,
er hér með óskað, að þér berið hana til baka í næsta blaði
yðar, og að þér takið fram, að fregnin hafi ekki verið höfð
eftir utanríkismálaráðuneytinu. Ráðuneytið verður að láta
í ljós undrun sína og vanþóknun á að þér haftð birt frétt,
sem snertir samning íslands við annað ríki, án þess fyrst að
kynna yður hjá ráðuneytinu hvort rétt sé og tímabært að
birta hana. Að þessu gefna tilefni er þess óskað, að
Morgunblaðið framvegis birti ekki fréttir um utanríkismál,
fyrr en það hefur spurst fyrir hjá upplýsingadeild ráðu-
neytisins um réttmæti þeirra og tímabæra birtingu."
Morgunblaðið birti ekki nenta stutt brot úr þessu bréfi
Vilhjálms og hnýtti við þessari athugasemd: „Ekki er þess
getið í bréfinu, í hvaða atriðum hin untrædda fregn er röng,
ÍSBENDING
og mun reynslan skera úr því.“ Jafnframt sendi Valtýr
Stefánsson svohljóðandi bréftil VilhjálmsÞórs: „Útafbréfi
yðarfrá 3. janúarog í framhaldi af samtali því, er ég átti við
yður þann 31. desember sl„ vil ég taka þetta fram, til þess
að fyrirbyggja misskilning, að þegar utanríkismálaráðu-
neytið æskir þess framvegis, að fregnir varðandi utanríkis-
mál, sem eru á almanna vitorði, verði ekki birtar hér í blað-
inu, þá tel ég eðlilegt að ráðuneytið láti blaðinu í té vitn-
eskju um óskir sínar í því efni. Mun ritstjórnin síðan hverju
sinni taka ákvörðun um, hvort ástæða sé til að verða við
slíkum tilmælum ráðuneytisins.“
Utanríkisráðuneytið svaraði um hæl og tók fram „að það
væntir þess fastlega, þrátt fyrir niðurlagssetningu bréfsins,
að Morgunblaðinu séu Ijósar varúðarskyldur í ummælum
um milliríkjamál, sem hver sjálfstæð þjóð verður að gæta
af ítrustu samviskusemi, og eru lagaákvæði, sem yður munu
kunn, borgurum til leiðbeiningar og viðvörunar í því efni.
Endurtekur ráðuneytiðjafnframtáskoruninaíbréfi sínu 3.
þ.m., að Morgunblaðið leiti upplýsinga í þeim efnum hjá
upplýsingadeild utanríkisráðuneytisins, sérstaklega þegar
um er að ræða orðróm varðandi utanríkismál, bæði um
sannleiksgildi orðrómsins og um það, hvort tímabært sé að
hefja opinberar umræður.“
Tilraun til ritskoðunar
Eru þessi bréfaskrifíslenskautanríkisráðuneytisinsein
gleggstaheimild sem til erfrásíðari tímum um tilraun
til opinberrar ritskoðunar hér á landi.
Daginn eftir að Morgunblaðið hafði skýrt frá aðfinnslum
Vilhjálms Þórs, utanríkisráðherra, við fréttina um flutning
Péturs, sagði svo í blaðinu í stuttri athugasemd: „Morgun-
blaðið leit svo á, að ekki væri ótímabært að láta falla varn-
aðarorð í sambandi við almennt umtal um það, að til stæði
að flytja sendiherra okkar í London nú þaðan, þar sem hann
hefur öðlast reynslu og haldið vel á þýðingarmiklum málum
landsins. íslenska rfkinu ríður á því, að hafa einmitl nú, á
yfirstandandi viðsjártímum, persónulega kunnuga menn,
ef þess er kostur, á þeim stöðum, sem ntiklu skipta. Berþví
að fagna því að orðrómur sá, er fregn blaðsins byggðist á,
hefur ekki við rök að styðjast. Sú skoðun dregur hins vegar
ekki úr því að vanda beri val sendimanns ríkisins, þegar til
þess kemur að senda sendiherra til Moskvu."
VilhjálmurundiillaþessutilskrifiritstjóraMorgunblaðs-
ins og taldi að blaðið hefði alls ekki afturkallað fréttina eins
og hann hafði krafist. Hann ákvað því að utanríkisráðuneytið
sky ldi sjálft skrifa þá athugasemd sem hann vi Idi að ri tstjórar
Morgunblaðsins birtu í blaði sínu og var hún svofarandi:
„Að fengnunt frekari upplýsingum afturkallast hér með
fregn, er birtist undir áberandi yfirskrift í þessu blaði þann
31. f.m., urn að Pétur Benediktsson verði sendiherra í
Moskvu. Blaðið vill jafnframt lýsa því afdráttarlaust yfir
aðþaðhafðiengarþærupplýsingarfráutanríkisráðuneytinu,
er styddu slíka fregn, og að það viðurkennir að það var með
öllu ótímabært að ræða málið opinberlega.“
Stefán Þorvarðarson, starfsmaðurutanríkisráðuneytisins,
sem reyndar tók við af Pétri í London, gekk nú á fund
Valtýs Stefánssonar til að sannfæra hann um að birta
ofangreindaklausu undirnafni ritstjóranna„ááberandi stað“
í blaðinu og „án nokkurrar viðbótar af blaðsins hálfu“!
Valtýr aftók það með öllu. Hann fór fram á að fá það skriflegt
frá utanríkisráðuneytinu að blaðinu væri „bannað“ að gera
athugasemd við ofangreinda klausu, en því neitaði Stefán.
Hann kveðst hafa bent Valtý á „að afturköllunin yrði að
sýnast algerlega ritstjórnarinnar til þess að rnissa ekki gildi
sitt“! Valtýrkallaði nú meðritstjóra sinn, Jón Kjartansson,
19