Frjáls verslun - 01.06.1950, Blaðsíða 1

r/á/j / r/ 'z////*
12. ARG. - 5—G. HEFTI - 1950.
Skömmtuniii fer vunundi uti syngja sitt síSasta. Þai) verdur engum ejlirsjá í henni. Hún htjur
kostuö ríktð ojfjár, baka'8 þeim, sem vörudreifinguna annast, kostnaö og jyrirhöfn og valdið neyt-
cndum óþœgindum og gremju, og svo segja upphafsmenn hennar, ai) hún hafi heldur ekki
náS lilgangi sínum.
En hver var annars tilgangur skömmtunarinnar?
Þeirri spurningu er erfitt aS svara meS vissu, enda er eflir þriggja ára skömmlun allsendis
cmögulegt aS átta sig á því, hvaS fyrir þeim hefur vakaS, sem til hennar 'stofnuSu. I þessu liggur
meiniS, því hlaut hún aS valda óréttlætanlegum óþœgindum og gat ckki náS því markmiSi, sem
aldrei hafSi veriS ákveSiS.
Vöruskömmtun er frelsisskerSing, skerSing á neyzlujrelsi þegnanna. Hún getur þó veriS ill
nauSsyn. En áSur en gripiS er til slíkra neySarúrræSa, þurfa forráSamennirnir almennt aS liafa
gert sér þetta Ijóst: Hvenœr á aS skammta? HraSa vórur á aS skammta? Hvernig á aS skammta?
Fyrslu spurningunni er auSsvaraS. Skömmtun er því aSeins forsvaranleg, aS viS svo mikla
efnahagsörSuleika sé aS etja, aS skortur sé fyrir dyruni, ef lífsnauSsynfunum er ekki jafnaS milli
þegnanna. Þar af leiSir aflur .svariS viS annarri spurningunni, aS aSeins œtti uS geta komiS til
mála skömmtun á algengustu líjsnauSsynjum. ÞriSja spurningin er flóknari. Segja má, aS öll
skynsemi mœli meS, aS skammtana eigi aS miSa viS mismunantli þarfir þegnanna fyrir hinar
skömmtuSu vörur, því aS þarfir manna eru mismunandi ejtir aldri, störfum, neyzluvenjum o. fl.
En þetta er vandaverk og óvinsœlt, því í nafni bókstafs-jafnréttis er vinsœlt aS krefjast þess, aS
öllum sé skammtaS jafnt án tillits til þarfa.
Þeir, sem komu skömmtuninni á hér, létu undir höfuS leggjast uS hiigleiSa fyrst spurning-
urnar þrjár, og því fór sem jór. —
Þeir hófu hér skömmtun vara á sama tíma ug þjóSirnar, sem átt höjbu í ófriSi, voru aS aj-
nema skömmtun hjá sér. Skömmtunin hér átti líka aS gegna óvenjulegu og óeSlilegu hlutverki,
hún var ekki neySarvörn viS bráSum skorti, heldur lyf viS gjaldeyrissjúkdómi. En þar gat eng-
in skömmtun komiS aS haldi, því aS þann sjúkdóm var aSeins hægt aS lækna- meS aSgeroum
á sviSi peningamálanna.
Þeir skömmtuSu ekki uSeins brýiuir lífsnauSsynjar, lieldur einnig vörur, sem ekki teljast
bráSnauSsynlegar, og jafnvel munaSarvörur. Þetla var óheppileg og misskilin jafnréttisstefna. Þœr
rörur var sjálfsagt aS láta budduna skammta og þuS því jremur, sem kaupmáttur hér á landi
rar tiltölulegu jafnar dreij&ur en í öSrum lóndum.
I sama anda var svo öllum skammláS jafnt, enda þótl jullvíst vœri, aS þarfir munna vœru
mjög ólíkar t. d. í sveit og viS sjó. Af þessu hlauzt tvennt. I fyrsta lagi taldi þorri mannn þaS
skyldu sína uS taka út shömmtunarvórur á seSla sína, án tillits til þess, hvorl þeir liefSu þörf
jyrir þœr eSa ekki. Og í öSru lagi gengu seSlar milli manna og stuSluSu aS óheilbrigSum verzl-
unarháttum.
Skömmtunin liefur sýnt þuS sjálf, aS hún átti ekki tilverurétt, lianu skorti e&lilegar jor-
sendur, hún hefur fariS út fyrir réttlœtanlegt verksviS, leysti engan vanda og var því tilgangs-
laus. — DauSadóm siitn hefur hún svo innsiglaS meS því uS skummta þaS, sem ekki var til.
Á síSustu mánuSum hefttr veriS stefnt í rélta áil meS aS afnema skömmtunina, og verSur
hún því trúlega senn úr sögunni. En ráSamennirnir œttu aS láta þessa skömmtunartilraun verSu
sér aS kenningu. Skömmtunin hlaut aS jaru út um þúfur, þrí aS hana skorti þann si&jerSisgrund-
völl, sem sannfœrSi fólkiS um, aS tilgangur hennar vœri þess vir&i, úS færa fyrir hann fórnir.
Þetta œtti og aS verSa þeim vísbending um, að skerSa ekki frelsi þegnunna aS óþörfu, eSa setja
lög og reglur, sem beint hvetja til brota og sljóvga vir&ingu fyrir lögum og rétti.