Frjáls verslun - 01.06.1950, Blaðsíða 11

ÓLAFUR BJÖRNSSON, próf.:
GENGISLÆKKUNIN OG ÁHRIF HENNAR
Nú eru rúmir þrír mánuðir liðnir í’rá því, dð Al-
þingi og ríkisstjórn hurfu að því ráði að lækka gengi
íslenzku krónunnar. Enda þótt því fari fja'rri, að á-
hrif hennar, hagstaíð og óhagstæð, hafi ennþá kom-
ið fram, er þó ómaksins vert að litast um öxl og gera
sér nokkra grein fvrir því, hver áhrif hún hefur haft
á fjárhagskerfi okkar, svo og því, hverjar líkur eru
á því, að gengislækkunin náði þeim árangri, er lienni
var ætlað.
Gengislœkkun og kjaraskerðing.
Sú mikla verðhækkun á erlendum vörum, sem orð-
ið hefur vegna gengislækkunarinnar, hefur óhjákvæmi-
lega valdið talsverðri kjaraskerðingu lijá fólki, sem
hefur fastar tekjur. Hefur þungi þeirrar kjaraskerð'ng-
ar einkum komið fram síðustu 2 mánuðina, þar sem
launauppbætur þær, sem lögin um gengisskerðingu o.
fl. gerðu ráð fyrir, koma alltaf á eftir verðhækkunum.
Það er þó ekki rétt, að gengislækkunin sé hin raun-
verulega orsök kjarkaskerðingarinnar. Nauðsvn geng-
islækunarinnar og kjaraskerðingin eiga sér sameigin-
lega orsök, nefnilega verðfallið, sem orðið hefur á
helztu útflutningsvörum okkar. Þegar um það er spurt,
hvort gengislækkunin hafi haft í för með sér kjara-
skerðingu, má ekki miða við það ástand, sem var fyr-
ir gengislækkunina, því að enginn hefur bent á mögu-
leika til þess að halda því óbreyttu, heldur ber að miða
við það ástand, sem skapazt liefði, ef einhverjar aðrar
leiðir hefður verið farnar til þess að tryggja rekstur
útvegsins. Það hefur svo oft verið sýnt fram á það með
óyggjandi rökum, að þær leiðir aðrar en gengislækk-
unin, sem lil greina komu, hefðu lagt miklu þyngri
byrðar á allan almenning en gengislækkunin, ef þær
hefðu átt að koma að sama gagni, að ekki verður tal-
in ástæða til þess að rekja það hér.
Hinu skal ekki á móti borið, að margt hefur gengið
meira í óhag um markaðshorfur o. þ. h. en ráð var
fyrir gert á þeim tíma, sem lögin um gengisskrán-
ingu voru undirbúin, þannig að hún bætir ekki hag
útvegsins í þeim mæli, sem ráð hafði verið gert fyrir.
Þetta er þó síður en svo sönnun fyrir því, að gengis-
lækkunin hafi verið ónauðsynleg eða óheppileg ráð-
stöfun, heldur þvert á móti hið gagnstæða. Ef ekki var
fært að leggja á t. d. 100 millj. í nýjum sköttum
til þess að greiða uppbætur á útfluttar afuiðir, hversu
óframkvæmanlegt hefði þá ekki verið að leggja t. d. á
200 millj. kr. í sama skyni? Það er jrví síður en svo,
að gengislækkunin sé hin raunverulega orsök jreirrar
kjaraskerðingar, sem almenningur nú verður var við,
að liitt er þvert á móti nær sanni, að það er gengis-
lækkunin, sem helur komið í veg fyrir ennþá meiri
kjaraskerðingu en raun ber vitni um.
Gengislœkkunin og frjáls verzlun.
Það var eitt af höfuðmarkmiðum gengislækkunar-
innar, að skapa skilyrði fyrir því, að viðskipti gætu
orðið frjálsari en verið hefur að undanförnu. Þvi hef-
ur þó aldrei verið haldið fram af neinum, að á
skömmum tíma væri hægl að ná því jafnvægi í við-
skiptum út á við, að liægt væri að gefa verzlunina
frjálsa. Vegna þess, hve erfiðlega hefur tekizt um af-
urðasöluna, á slíkt auðvitað ennþá lengra í land. Engu
að síður verður gengislækkunin samt stórt og óum-
flýjanlegt s]>or í áttina lil frjálsari verzlunar, þótt e.
t. v. verði ekki hjá því komizt að gera frekari ráðstaf-
anir, ef slíku marki á að verða náð. Skal það atriði nú
tekið til nánari athugunar.
Er unnt að komast hjá frekari gengisskerðingu ?
Sú spurning mun vera ofarlega í hugum margra
þeirra, er um fjárhagsmálefni hugsa, hvort gengi það,
er nú hefur verið ákveðið, geti orðið endanlegt jafn-
vægisgengi, eða hvort óhjákva'milegt verði í náinni
framtíð að gera víðtækari ráðstafanir í sömu átt. Það
er erfitt að svara þessari spurningu til hlítar, |>ar sem
þetta veltur að talsverðu leyti á óviðráðanlegum öflum,
svo sem markaðsskilyrðum, aflabrögðum, árferði o. s.
frv. Mín skoðun er þó sú, að þeirri stefnu beri að
fylgja, að gera allt sem unnt er, til þess að ekki þurfi
að grípa til frekari verðfellingar krónunnar, a. m. k.
ekki sem neinu næmi. Hvort slíku marki megi ná, er
að mínu áliti komið undir eftirtiildum atriðum:
1. Utlánastefna bankanna. Það sem sennilega veltur
FRJÁLS VERZLUN
87