Frjáls verslun - 01.06.1958, Blaðsíða 11

ískt þvoglutal, enda þótt hann sé flugmælskur.
Er t. d. haft á orði hve sterkt persónuleiki hans
hafi orkað á Mendés-France og auðveldað samn-
ingaviðræður, er þeir Erhard áttu saman.
Erhard fer ekki troðna slóð. Hann er prótest-
antiskur leiðtogi í kaþólskum flokki, og flokks-
fjötraður er hann heldur ekki, því eins og liann
segir sjálfur: „Eg var flokkslaus prófessor. Ég
mun heldur aldrei verða flokks-stjórnmálamað-
ur í þrengri merkingu.“ — „Munið þér eftir
kosningunum,“ sagði Adenauer eitt sinn við mig.
„Kosningar,“ sagði ég „geta ekki breytt sann-
færingu minni“.“ —
Ludwig Erhard og stefna hans í efnahags-
málum eru umdeild í heimalandi hans og raun-
ar einnig á alþjóðaslóðum. Það er engin nýlunda,
að það næði stormur um stórhuga menn. Enginn
frýr Erhard heldur vits né einurðar, og ekki
verður hann grunaður um sérgæzku eða að
hygla ákveðnum stéttum og hagsmunasamtök-
um, enda hefur hann sjálfur komizt svo að orði
um þau efni: „Það hefur hreint engin áhrif á
mig, þegar menn koma til mín og segjast vera
fulltrúar fyrir svo og svo mörg þúsund, tugþús-
und eða hundrað þúsunda félagsmanna og
halda, að mig reki þá í rogastanz eða mér standi
ógn af því. Ég er búinn að gleyma að hræðast.
Mér er skynsamleg röksemd meira virði en
stærð og veldi einhvers félagsskapar.“ — I
skemmstu máli verður skapgerð Ludwigs Er-
hards e. t. v. skorinorðast lýst með því að til-
færa ummæli Thomas Carlyle um Friðrik II.
Prússakonung, en þau eru svona: „Hann meinar
alltaf, það sem hann segir, og hann byggir fram-
kvæmdir sínar á því, sem hann telur vera rétt.“
Félagslegur markaðsbúskapur
„Við erum nú í Þýzkalandi ásjáendur upp-
hafs nýrrar hugmyndar um markaðsbú-
skap. Þessi hugmynd reynir að tengja
grundvallarlögmál frelsisins, sem mannin-
um er nauðsynlegt til þess að halda sjálfs-
virðingu og vinna af ábyrgðartilfinningu,
félagsmálefnum nútímans."
Alfred Muller-Armack
Heiminum er í dag að verulegu leyti stjórnað
af efnahagslegum öflum og hagfræðilegum hug-
myndakerfum. Eitt slíkt hagfræðilegt hug-
myndakerfi hefur verið í myndun á meginlandi
Evrópu síðasta áratuginn. Heiti þess á erlendu
máli er „Die soziale Marktwirtschaft“, sem þýða
mætti á íslenzku „félagslegur markaðsbúskapur“.
Kunnasti formælandi þessarar stefnu er Dr. Lud-
wig Erhard, en hann er þó ekki fræðilegur höf-
undur hennar. Þeir sem mest hafa lagt til mál-
anna, eru svissneskir og þýzkir hagfræðingar,
svo sem Wilhelm Röpke, Walter Eucken, Alex-
ander Riistow og Alfred Múller-Armack. Sá síð-
astnefndi mun hafa orðið fyrstur til þess að koma
fram með heitið „Die soziale Marktwirtschaft“.
Hvert er svo inntak þessa nýja hagkerfis? Hér
verða því engin fullnaðarskil gerð, heldur þess
aðeins freistað að gera langa sögu stutta.
Kjarni liberalismans á 19. öld var frjáls mark-
aðsbúskapur. Þróun efnahagslífsins átti að mark-
ast eingöngu af framboði, eftirspurn og frjálsri
samkeppni. Öll önnur sjónarmið voru talin for-
kastanleg.
Formælendur hins félagslega markaðsbúskap-
ar telja, að á þessu kerfi hafi reynzt slíkir ann-
markar, að það sé úrelt í sinni upphaflegu mynd.
Þetta kerfi hafi að vísu haft í för með sér miklar
framfarir, aukna framleiðslu, vaxandi velmegun
o. s. frv., en í kjölfar þess hafi einnig siglt ýmiss
konar félagslegt misrétti og öryggisleysi. Tilætl-
un þeirra er því að koma á kerfi, sem felur í sér
alla vaxtar- og framvindumöguleika markaðsbú-
skaparins, en jafnframt reyna að girða fyrir
félagslegt misrétti og tryggja þegnunum öryggi
í ríkara mæli.
Mun ég tilfæra hér nokkur ummæli forvígis-
manna þessarar stefnu til frekari skýringar:
„Þegar við höfum í huga félagslegan markaðs-
búskap, þ. e. a. s. búskaparstarfsemi, sem lýtur
lögmálum markaðsins, en þó með félagslegum
umbótum og tryggingum, þá er það vegna þess,
að við erum sannfærðir um, að ekkert annað
hagkerfi getur í jafnríkum mæli sameinað hæfni
til framleiðni og tæknilegra framfara persónu-
legu frelsi og félagslegri framþróun."
„Alls staðar þar sem einkahagsmunir koma
samkeppninni fyrir kattarnef, getur arðrán þró-
azt.“ — „Ef félagslegar framfarir eiga að byggja
á traustum homsteinum, getum við ekki verið
án starfshæfs markaðsbúskapar.“ — „Ef mark-
aðsbúskapurinn á að vera varanlegur, verða að
vera fyrir hendi vissir stjórnmöguleikar, þ. e. a.
s. heimild stjórnarinnar til aðgerða, er skapa
keppnisbúskapar. Samning félagsréttar er og bein
möguleika fyrir og tryggja starfsgrundvöll sam-
nauðsyn þess, að markaðsbúskapurinn reynist
starfshæfur.“ (Alfred Múller-Armack)
„Samkeppnin er líklegasta tækið til að skapa
FRJALS VERZLUN
11