Frjáls verslun - 01.04.1960, Blaðsíða 12

aðarhéruðum. Þessi sérstæði eiginleiki iðnaðarins
gerir það einmitt að verkum, að hann kemur
frekar til greina á Islandi, en ef til vill nokkur
annar stóriðnaður. Annar eiginleiki aluminium-
iðnaðarins er sá, að hann krefst mjög stórra
verksmiðja. í Evrópu munu 50.000 tonna verk-
smiðjur vera það minnsta, sem nú þykir hag-
kvæmt að byggja, en í Bandaríkjunum og Kan-
ada eru verksmiðjur er framleiða undir 100.000
tonnum af aluminium á ári vart taldar sam-
keppnisfærar á heimsmarkaðnum. (Búast má
við, að byggingarkostnaður 50.000 tonna verk-
smiðju myndi nema 50—60 millj. dollara og
helmingi stærri verksmiðju um eða yfir 100
millj. dollara.) Fimmtíu þúsund tonna verk-
smiðja myndi þurfa 120—130 þús. kw. orku, og
orkunotkunin myndi vaxa í réttu hlutfalli við
aukin afköst.
Ef erlendum aðilum yrði leyft að byggja
aluminiumverksmiðju hér á landi og hinu frum-
skilyrðinu yrði fullnægt, sem ekki skiptir minna
máli, að einhverjir fyndust, er hefðu raunveru-
legan áhuga á því, þá sýnist eðlilegt að lands-
menn sjálfir kæmu upp nauðsynlegum orkuver-
um og seldu raforkuna. Með því að hafa orku-
verin allmiklu stærri, en nauðsynlegt væri vegna
aluminiumvinnslunnar, myndi fást mjög ódýr
raforka, sem nýta mætti í þágu nýrra iðngreina
í landinu, eins og þeirra, sem minnzt var á hér
að framan. En telja má líklegt, að erlent lánsfé
fengist á frjálsum markaði til að koma upp slík-
um orkuverum, þegar selja ætti mikinn hluta
orkunnar erlendu stóriðjufyrirtæki. Samningur
um sölu á raforku til langs tíma myndi einmitt
notaður sem trygging fyrir lánveitendur.
Nauðsyn erlends fjórmagns
íslendingum hefur verið nokkuð gjarnt að
minnast á hinn mikla auð, sem væri fólginn í
orkulindum landsins. En því aðeins er um mik-
inn auð að ræða, að orkulindirnar séu nýttar í
stórum stíl. Slík nýting sýnist óhugsandi, nema
útlendingar leggi fé í einhver fyrirtæki í landinu,
einkum vegna þess að íramkvæmdir mega ekki
dragast mjög lengi. Innan fárra áratuga eða
jafnvel nokkurra ára geta framfarir í nýtingu
kjarnorkunnar og vetnisorkunnar valdið því, að
ekki yrði gerlegt að koma upp orkufrekum út-
flutningsiðnaði á Islandi. Nauðsyn skjótra fram-
kvæmda á sérstaklega við um fossana, því telja
má líklegt að hitaorkan frá jarðhitasvæðunum
muni töluvert lengur standast samkeppni kjarn-
orkunnar og vetnisorkunnar. Hafi vatnsorku-
verum aftur á móti verið komið upp þarf lítt að
óttast samkeppni hinna nýju orkugjafa, því eins
og kunnugt er standast gróin fyrirtæki yfirleitt
vel samkeppni nýrra fyrirtækja.
Tilgangslaust er að tala um fjárfestingu er-
lendra aðila, ef ekkert er gert til að laða þá að
landinu. Það er útbreiddur misskilningur, að Is-
lendingar þurfi ekki annað en láta boð út ganga,
að þeir vilji hleypa erlendu fjármagni inn í land
sitt, þá muni fjöldi fyrirtækja bjóða fram fé og
þekkingu til framkvæmda. íslenzku fossarnir eru
góðir, en þó er þess ekki að vænta, að um orku
þeirra verði barizt af mikilli hörku. Sérstaklega
yrði erfitt að fá fyrsta fyrirtækið til að hefja
hér framkvæmdir, þar sem engin reynsla er af
viðskiptum við íslendinga á þessu sviði. Mæti
sá, er ísinn brýtur, sanngirni og velvilja, má
búast við að fleiri komi á eftir. íslendingar gætu
þá valið sér viðskiptamenn, og alltaf má stöðva
þróunina, þegar henta þykir, enda þarf hún að
vera í samræmi við það vinnuafl, sem fyrir hendi
er, og aðrar aðstæður á hverjum tíma.
Ilagnaður landsbúa af erlendri fjárfestingu
gæti orðið margvíslegur og hefur einkum verið
drepið á tvö atriði hér að framan. Það er hvernig
fá mætti mjög ódýra raforku til frjálsrar ráð-
stöfunar samtímis því sem orka væri seld er-
lendum aðilum, og að við myndum tryggja nýt-
ingu fossanna áður en aðrir orkugjafar hefðu
dregið mjög úr verðgildi þeirra. Af þessu tvennu
myndi leiða aukna fjölbreytni atvinnuveganna
og landsmenn myndu eignast mikil raforkuver.
En af þessu myndi einnig leiða margvíslegan
annan hagnað og verður nú drepið á það helzta.
Meðan á byggingu stórverksmiðju stæði
myndu skapast miklar gjaldeyristekjur, og mætti
gera ráð fyrir, að allt að helmingur slíkra tekna
yrði til frambúðar, þar sem langflestir starfs-
menn við bygginguna og reksturinn yrðu inn-
lendir; væri þar með kominn nýr gjaldeyrisafl-
andi atvinnuvegur. Að sjálfsögðu yrði rekstur
hinna crlendu aðila skattlagður, og vegna stærð-
ar gæti orðið um miklar upphæðir að ræða, þó
við gætum ekki komið við okkar venjulegu
skattstigum (en um skattamálin yrði eðlilega
að semja fyrirfram). Einnig er hugsanlegt að fá
skattana greidda á þann hátt, að íslenzka ríkið
12
FRJÁLS VERZLUN