Frjáls verslun - 01.04.1960, Blaðsíða 21

Dr. Benjconín Eiríksson, bankastjóri:
EFNAHAGSMÁLA-
RÁÐST AF ANIRN AR
í síðasta liefli Frjálsrar Verzlunar \ ar birtur fyrri hluti fram-
söguræðu, sem dr. Benjamín Eiríksson, bankastjóri, flutti á um-
ræðufundi Stúdentafélags Kevkjavíkur 14. febrúar sl. En á þess-
um fundi voru ræddar viðreisnaráætlanir ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálunum. Hér fer á eflir síðari lduli framsöguræðunn-
ar, þar sem m. a. koma fram mjög athyglisverðar liugleiðingar
um gróða og eignamyndun.
Peningamól
Ég vík að peningamálunum með aðeins örfáum
orðum.
Á undanförnum árurn Jtefi ég nokkrum sinnum
haft tækifæri til þess að koma þeirri skoðun á fram-
færi, að ég teldi að það þyrfti að brevta til um
meðferð og yfirstjórn peningamálanna í landinu.
Þessar skoðanir mínar eru óbreyttar.
Félagasamtök
Ég mun nú fara nokkrum orðum ttm samtök
borgaranna á efnahagssviðinu.
í því þjóðfélagi, sem við lifum, hagar þannig til,
að mikið af atvinnutækjunum eru stór og rnikil
fyrirferðar. Einingarnar eru stórar. Nútímaat-
vinnulíf, með hinum mikilvirku atvinnutækjum og
stóru framleiðslueiningum, útheimtir samtök. Fæst-
ir einstaklingar eru svo voldugir efnahagslega, að
þeir ráði við þau nema í samvinnu við aðra. Þá
koma einnig til mismunandi skoðanir manna á fé-
lagsmálum. Ríkisvaldið hefir því sett löggjöf um
þau félög og samtök, sem láta til sín taka í efna-
hagslífinu, fyrst og fremst um hlutafélög, en einn-
ig um samvinnufélög og' félög eins og launþega-
samtökin. Hér með má einnig telja löggjöf um at-
vinnurekstur sveitarfélaga og ríkisins. 011 hefir þessi
löggjöf geysimikla þýðingu. Sum laganna þyrftu
mikillar endurskoðunar við. í sameiningu hefir fé-
lagalöggjöfin, og yfirleitt löggjöfin um atvinnu-
rekstrarform landsmanna, ásamt. með skattalög-
unum, haft hin óheillavænlegustu áhrif á þróun
efnahagskerfisins og yfirleitt allt þjóðlífið. Því mið-
ur get ég ekki staldrað við til þess að ræða þessi
þýðingarmiklu mál. En hér er að nokkru að lcita
orsakanna til ófarnaðarins.
Hugsunarhóttur þjóðarinnar
Eitt af því, sem ég tel að eigi þátt í því, hvernig
farið hefir, er úreltur og rangur hugsunarháttur
þjóðarinnar í efnahagsmálum.
Við lieyrum oft talað um nútímann, enda er hann
okkur næstur. Menn segja gjarna: Allt er svo
breytt! Hér eru komnar vélar, hér eru komin stór
skip, verksmiðjur og flugvélar, hér eru komin hluta-
félög, samvinnufélög og verkalýðsfélög, margir hlut-
ir, sem þjóðin þekkti ekki fyrr en nú nýlega. Yfir
þessi nýju fyrirbrigði notum við oft gömul orð, og
sést þá tíðum yfir, að um nýjung sé að ræða. Þannig
hafa orð eins og félag breytt um merkingu. Og
orð eins og skattur merkir nú orðið fyrst og fremst
greiðslu fyrir sameiginlega þjónustu, eða styrk til
samborgarans. Áður fyrr merkti þetta orð greiðslu
til erlends þjóðhöfðingja og fór til að standa straum
af hirðhaldi hans og her.
En við sjáum fljótlega, að þrátt. fyrir hinar miklu
breytingar á atvinnuvegunum og stofnunum þjóð-
arinnar lifir margt hið gamla áfram. Leifar liins
eldra þjóðfélags lifa áfram í hugsunarhætt.i fólks-
ins. Hið gamla þjóðfélag er enn þá sterkur þáttur
í_ sál þjóðarinnar. Þannig er um orð eins og gróða.
Áður fvrr merkti það tilviljunarkenndan hagnað,
oft og tíðum fenginn eftir misjafnlega heiðarlegum
leiðum. Gróði var eitthvað ncikvætt.
Hvað er gróði?
í frjálsu atvinnulífi er gróðinn fyrirbrigði, sem
hcfur mikla þjóðhagslega þýðingu. Ilann er fyrst og
frcmst afgangur af rekstri atvinnuf.yrirtækja, eftir
að þau hafa greitt allan sinn kostnað. í frjálsu at-
vinnulífi mælir atvinnurekendagróðinn fyrst og
fremst hagkvæmnina, sem kemur fram í st.jórn fyr-
irtækisins og hagkvæmnina í ]>ví, hvernig fjármagn-
ið er notað. Og að svo miklu leyti, sem atvinnu-
lífið er frjálst og um frjálsa samkeppni er að ræða,
hverfur þessi gróði, eftir því sem fleiri leita inn á
sama athafnasviðið. Gróði, sem er meiri en þarf
til þess að viðhalda fyrirtækinu, er því fyrst og
FRJÁLS VERZLUN
21