Frjáls verslun - 01.09.1971, Blaðsíða 61

Hraðfrystihús Sveinbjarnar Arnasonar hf„ Kothúsum í Garði.
var. Þótt ég væri alinn upp í
andrúmslofti útgerðar. stund-
aði ég ekki sjóinn. Hugurinn
beindist í aðrar áttir. Ég er því
hálfgert aðskotadýr, í þessari
grein“, segir Sveinbjörn og
kímir við, „en samt höguðu at-
vikin því svo til að ég hóf salt-
fiskverkun hérna árið 1930. Af
ótta við að fá ekki fisk til verk-
unar, gerði ég út um sinn. allt
fram í stríðsbyrjun, þá hætti ég
útgerðinni."
„Var það ekki frekar óheppileg-
ur tími til að hætta útgerð, í
byrjun uppgangsára stríðsins
þegar a.llt blómstraði og óx?“
„Nei, nei, blessaður ve*rtu,“
segir Sveinbjörn og stynur
þreytulega, „ég var orðinn lang-
þreyttur á erfiðleikum kreppu-
áranna og sá mér þarna leik
á borði að losna við bátinn á
góðu verði, og það sem mest var
um vert ég gat borgað hverj-
um sitt, og þá var þungu fargi
af mér létt. Saltfiskverkuninni
var sjálfhætt, því markaðarnir
höfðu lokast vegna stríðsins".
„Erfiðleikarnir og markaðslok-
unin hafa samt ekki megnað að
fæla þig að fullu og öllu frá
fiskvinnslunni?“
„í rauninni var dæmið ekki
svo einfalt," og Sveinbjörn
verður hugsandi á svip. „sam-
hliða fiskverkuninni stundaði
ég kennslustörf. Launin fyrir
þau nægðu tæplega til lífsviður-
væris. Ég sneri mér að skreið-
arframleiðslu. í Ameríku voru
að opnast markaðir fyrir skreið,
hjá fólki af norrænum og ítölsk-
um ættum og það hafði ég hug
á að færa mér í nyt. Mér er
það mjög minnisstætt, hve
erfiðlega gekk að fá hjallaefni,
svonefndar spírur. Að lokum
tók ég á það ráð að láta rista
niður sperruefni í hjallana, og
það tókst prýðilega. Én svo fai’-
ið sé fljótt yfir sögu, var ekki
við þann vanda að glíma eftir
stríðið, þegar Norðurlöndin opn-
uðust að nýju og hægt var að fá
nóg efni, en þá jók ég skreiðar-
framleiðsluna að mun, vegna
góðra markaða á Ítalíu og í
Nigeríu. Reyndist skreiðin mjög
arðbær, — en það var saltfisk-
urinn, sem ég hafði lítið átt við
eftir stríðið, að vorða líka. og
það freistaði mín. Þar sem all-
ir fiskireitir voru grónir upp,
lét ég smíða þurrkhús, sem
þótti all nýstárlegt. Notuð var
olíukynding til upphitunar og
loftið sogað í gegnum hitaele-
ment, sem var i öðrum enda
klefans, með viftu sem var í
gagnstæðum enda. Grindurnar
sem notaðar voru til að breiða
fiskinn á, vöktu mikla athygli,
enda voru þær til mikilla bóta
frá því sem áður þekktist. í
stað þess að hengja fiskinn upp
í klefana, var hann lagður á
grindurnar og þeim síðan rað-
að í þurkklefann. Aðalstyrk-
urinn með þessari aðferð lá í
því að við gátum haft mjög
margar setningar undir í einu
og þurftum ekki að þrábreiða
fiskinn“.
„Keyptirðu fiskinn, sem þu
þurrkaðir á þennan máta, upp
úr sjó eða salti?“
„Úr salti. Þetta var að mestu
leyti togarafiskur. Þá var hægt
að fá heilu skipsfarmana. Ég
keypti geysilega mikið af shk-
um fiski og þurrkaði fyrir S-
Ameríkumarkað. Á þessu tíma-
bili hætti ég kennslunni og
helgaði mig eingöngu atvinnu-
rekstrinum. Eitthvað í kringum
1960, ákvað ég svo að breyta til.
Mér fannst saltfiskverkunin
orðin þreytandi, og þung í
vöfum. Vinnan ekki nógu stöð-
ug og því gekk erfiðlega að fá
fólk. Afsetningin var heldur
ekki nógu hröð; maður varð að
liggja með fiskinn upp undir
ár. Það væri því rétt að reyna
eitthvað nýtt.“
„Fékkstu þá hugmyndina að
fara að starfrækja frystihús?
Þótti ekki fulldjarft að hefja
slíkan rekstur, þegar eitt frysti-
hús var fyrir í byggðarlaginu?“
„Sko, sjáðu nú til. Ég byrjaði
ekki á rekstri frystihúss, sem
slíks. Ég keypti síldarflökunar-
vélar. og varð af því að skapa
mér svolitla frystiaðstöðu.
Strax á fyrsta degi, komst ég
að raun um, að ég var að gera
rangt. Síldin gæti aldrei orðið
nægilega öruggt hráefni. Ég
var að fara úr öskunni í eldinn.
Þótt ég vildi hverfa aftur til
saltfiskverkunar, var það ekki
auðvelt. Ég var búinn að rífa
þurkklefann og láta smíða
frystiklefa. Þar sem ég var að
nokkru leyti byrjaður á fryst-
ingu, ákvað ég að stíga skrefið
til fulls og setja á stofn lítið
hraðfrystihús. Ég vissi að þetta
yrði erfitt. Tekið hafði nærri
eitt ár að breyta húsunum til
síldarvinnslu og enginn rekstur
á meðan. Næstu misserin fóru
í að setja upp nauðsynlegan út-
búnað til hraðfrystihússrekst-
urs, jafnhliða því sem ég 'hætti
smám saman við síldarvinnsl-
una. Fjárhagurinn var því ansi
þröngur á tímabili, en með því
að fara gætilega í sakirnar,
gat ég klofið þetta. án þess að
safna miklum skuldum“.
Þótt genvið sé um Kothúsa-
frystihúsið, þegar vinna er í
fullum gangi, verður undarlega
Iítið vart við vélagnauð. Þegar
ég spyr Sveinbjörn hverju
þetta sæti. svarar hann mér að
kælikerfið sé algerlega sjálf-
virkt, líkt o% í ísskápum, og
sennilega ekki í gangi þessa
stundina.
„Mér lærðist fljótlega eftir að
ég lét smíða frystiklefana að til
þess að frystihús geta borið sig
verður tækjabúnaður og vélar
að vera örugg. Fyrsta þjappan
sem ég keypti var gömul. Strax
FV 9 1971
59