Helgarpósturinn - 24.10.1994, Blaðsíða 24

24
MORGUNPÓSTURINN MENNING
MÁNUDAGUR 24. OKTÓBER 1994
Lista
magnaði þó hinn skæra hljóm lúðr-
anna upp úr öllu valdi, og í þokka-
bót rann allt saman í einn hræri-
graut. I slíkri ringulreið vilja bassa-
nóturnar hverfa, á meðan þær háu
ætla næstum að æra mann. Stund-
um var eins og að fílahjörð í árásar-
hug væri þarna á tónleikunum,
slíkur var hljómurinn í kirkjunni.
Síðara verkið á efnisskránni var
A Child of Our Time. Það er fyrir
hljómsveit, kór og einsöngvara,
sem voru þau Sigrún Hjálmtýs-
dóttir, sópran, Björk Jónsdóttir,
alt, Garðar Cortes, tenór, og
Tómas Tómasson, bassi. Erfitt er
að segja til um flutninginn í öllu
bergmálinu, en mig grunar að hann
hafi verið góður. Hér voru nefni-
lega framúrskarandi söngvarar á
ferðinni, þó raddir allra nema Sig-
rúnar Hjáimtýsdóttur hafi að
mestu drukknað í kirkjunni. Eins
og áður sagði verða tónræn hlutföll
öll vitlaus þarna, svo Sigrún söng
með þrumuraust á meðan hinir
virtist oft bara hreyfa munninn.
Sem betur fer mátti finna textann í
efnisskránni, því yfirleitt var erfitt
að skilja það sem sungið var. Kór-
inn var þó óskiljanlegur með öllu;
hann hefði allt eins getað verið að
syngja textann úr Hárinu án þess að
nokkurn hefði grunað.
Af ofanskráðu er Ijóst að þetta
voru ekki mjög skemmtilegir tón-
leikar. Það er skiljanlegt að ráða-
menn Sinfóníunnar vilji flytja trú-
arlegar tónsmíðar í kirkju, en þá
verður hljómburðurinn að vera
boðlegur áheyrendum. Hallgríms-
kirkja er glæsilegt hús og allt það,
en hún hentar ekki vel fyrir verk af
þessari stærðargráðu. Langholts-
kirkja er miklu betri, en því miður
rúmast þar ekki margir áheyrend-
ur.
Sinfónían ætti því að halda sig
við Háskólabíó, að minnsta kosti á
meðan annað stendur ekki til boða.
■ Hljómburður Hallgrímskirkju
drekkti hljóðfæraleikurum Sin-
fóniunnar, einnig kór, einsöngv-
urum, manni og mús.
Jónas Sen
Brýrnar í
Madisonsýslu
Robert James Waller
202 BLS.
Vaka-Helgafell 1994
Fyrir nær aldarfjórðungi grét
hluti heimsbyggðarinnar sig í gegn-
um Love Story, fyrstu skáldsögu
rithöfundarins Erich Segals Nú
hefur R.J. Waller leikið svipaðan
leik því miiljónir manna mega ekki
vatni halda af hrifningu á fyrstu
skáldsögu hans. Brýrnar í Madison-
sýslu hefur selst í risaupplögum og
trónað á metsölulistum víða um
heim.
Kvennablöð hafa eindregið mælt
með þessari bók við lesendur sína.
Þau meðmæli koma ekki á óvart
því þetta er bókin sem færir von-
sviknum miðaldra húsmæðrum
nýja von. Eftir lesturinn vita þær að
það er líf eftir fertugt. Ókunni mað-
urinn getur fyrirvaralaust haldið
innreið sína í líf þeirra og fyllt þær
svipuðum unaði og Waller lýsir:
„Hún fann að aðdáun hans var
heilshugar, naut hennar, baðaði sig
í henni, lét hana steypast yfir sig,
tók hana inn um alla húðina eins
og mjúka olíu úr höndum guð-
dóms sem hafði yfirgefið hana fyrir
löngu en vitjaði hennar nú á ný.“
Maðurinn sem færir ástkonu
sinni slíkan unað nefnist Robert
Kincaid. Hann er fimmtíu og
tveggja ára einfari og ljósmyndari
sem segist vera „einn af síðustu ká-
bojunum". Bóndakonan sem hann
hittir í Madisonsýslu heitir Frans-
iska og er fjörutíu og fimm ára, gift
„Besta aðferðin við að
skoða myndirnar
virðist að grína í
hverja og eina úr til-
tölulega lítillifjar-
lœgð og reyna að úti-
loka hin verkin á sýn-
ingunni á meðan. “
og tveggja barna móðir. Hún hefur
ekki lifað heitar ástríður í hjóna-
bandi og er því vitanlega kynferðis-
lega ófullnægð. Á fjórum dögum
bætir ókunni maðurinn henni upp
margra ára vanrækslu eiginmanns-
ins. Hún fær hverja fullnæginguna
á fætur annarri og veruleikafirrtar
ástarjátningar á borð við þessa:
„Komdu með mér, Fransiska.
Það er ekkert vandamál. Við mun-
um elskast í eyðurmerkursandin-
um, drekka koníak úti á verönd í
Mombasa og horfa á arabískar
kænur vinda segl að hún við fyrsta
morgunbyr. Ég skal sýna þér ljóna-
landið og gamla franska borg við
Bengalflóa með stórkostlegu veit-
ingahúsi uppi á þaki og lestar sem
klífa fjallaskörð og litlar baskakrár
hátt uppi í Píreneafjöllum. Á
verndarsvæði fýrir tígrisdýr í Suð-
ur-Indlandi er eyja mitt í stóru
fljóti. Ef þú þreytist á flakkinu get
ég sett upp litla stofu, framkallað
eða tekið andlitsmyndir til að sjá
okkur farborða.“
Robert og Fransiska fá ekki tæki-
færi til að elskast í eyðurmerkur-
sandinum. Þann missi þeirra gráta
nú milljónir lesenda. Hinir mið-
aldra elskendur grétu einnig þegar
þeir kvöddust og hörmuðu síðan
alla ævi það sem hefði getað orðið
en varð ekki. Fransiska eyddi ævi-
kvöldum sínum í að íhuga djúp-
vitrar einræður sem Robert hafði
flutt yfir henni þegar þau tóku sér
hlé frá samförum:
„Hér áður fyrr voru verk sem við
kunnum skil á, vorum kjörnir til að
inna af hendi, sem enginn annar
gat gert, hvað þá vél. Við erum fráir
á fæti, sterkir og liðugir, árásar-
gjarnir og harðir í horn að taka.
Okkur var gefið hugrekki...Við er-
um að missa olnbogarýmið, allt
miðar að skipulagningu, bælingu
tilfinninganna. Allt þarf að vera svo
skilvirkt og hagkvæmt og hvað það
heitir allt sem upp er diktað. En
þegar olnbogarýmið er farið, líður
kábojinn undir lok ásamt með
fjallaljóninu oggráúlfinum... Bölv-
un nútímans er uppsöfnun karl-
hormóna á stöðum þar sem þeir
geta unnið varanlegt tjón... Við
megum til með að beina þessum
karlhormónum á uppbyggilegri
brautir, að minnsta kosti hafa hem-
il á þeim.“
Ihuganir síðasta kábojans taka
nokkrar síður bókarinnar og eigin-
lega er mesta furða að hann skuli
ekki hafa talað ást Fransisku í hel.
það óspart síðan. Áheyrendur geta
nú dæmt afraksturinn, því á hátíð-
inni verða flutt nokkur verka hans
sem hafa verið samin með þessari
aðferð.
„Hátíðin er framlag íslenskra
tónskálda til lýðveldisafmælisins,“
segir Kjartan. „Temað verður ís-
lensk tölvu- og raftónlist frá byrjun.
Allt í allt eru um fimmtíu ár síðan
menn byrjuðu að búa til tónlist
með tölvutækni, þannig að þessi
tegund nútímatónlistar er álíka
gömul og lýðveldið. Hér kom hún
að vísu fram á sjónarsviðið nokkru
síðar en erlendis.“
Verður þarna músík sem eingöngu
tölvur flytja?
„Ja, tölvan gegnir náttúrlega lyk-
ilatriði. Sumt hefur verið samið fyr-
ir tölvu eina og sér, en annað fyrir
tölvu og mennska flytjendur. Það
verður því bæði hljóðfærasláttur og
„tölvusíáttur“ á hátíðinni.“
Er eitthvað af þessu músík sem
tölvur hafa samið sjálfar?
„Tölvur semja aldrei neitt sjálfar.
Það þarf alltaf einhverjar forsend-
ur, en þær eru venjulega komnar
frá tónskáldinu sjálfu.
Hluti af tónlist hátíðarinnar er
þó samin með aðstoð tölvu; tölvan
sér um reikningsaðgerðir í sam-
bandi við þróun tónefnis höfundar.
Tónskáldið fær með öðrum orðum
hugmynd að stefi og fleiru, en svo
er stærðfræði notuð til að þróa
hugmyndina, og er það tölvan sem
sér að mestu leyti um það. I sjálfu
sér er þetta ekkert nýtt, því alls kyns
stærðfræðikerfi í sambandi við tón-
smíðar hafa skotið upp kollinum í
gegnum aldirnar. Bach notaði til
dæmis ákveðið kerfi og í upphafi
tuttugustu aldarinnar var orðið
mjög algengt að menn beittu reikn-
ingsaðgerðum til að hjálpa til við
tónsmíðina."
Eins og áður sagði hefur Kjartan
búið til forrit, svo tónskáld, þar á
meðal hann sjálfur, þurfi ekki leng-
ur að standa í neinu veseni í sam-
bandi við list sína.
„Forritið er auðvelt í notkun
þrátt fyrir flókna uppbyggingu
þess. Það virkar þannig að tölvan
fær efniviðinn frá notandanum,
sem matar það með laglínum og
öðru sem á að koma fyrir í verkinu.
Tónskáldið ákveður líka formið,
uppbygginguna, og þróunina sem á
að eiga sér stað í tónlistinni. Síðan
sér tölvan um afganginn.
Mér finnst þessi aðferð táknræn
fyrir okkar tíma; hvert tímabil tón-
listarsögunnar einkennist af ákveð-
inni leið, og í dag er það tölvutækn-
in sem er áberandi eins og í flestu
öðru í menningu nútímans.“
Forritið hlýtur þá að flýta fyrir
samningu tónverka?
„Já. I náminu úti í Finnlandi, á
meðan ég var að búa forritið til,
kvartaði ég undan því að ég hefði
engan tíma til tónsmíða. Þá var mér
sagt að þegar forritið væri fullklár-
að myndi það borga sig upp á fá-
einum dögum. Það má segja að það
hafi gert það.“
Heldurðu að gömlu tónskáldin
hefðu notað tölvutœknina ef hún
hefði verið til þá?
„Að sjálfsögðu! Beethoven, Moz-
art og Bach voru í fremstu röð á
sínum tíma, þeir voru leitandi og
stöðugt að þróa aðferðir sínar. Ef
þeir væru uppi í dag og hefðu að-
gang að tölvum væru þeir á kafi í
megabætum."
En því miðurfyrirþá er tónsmíða-
forritið þitt mjög nýtt af nálinni; eru
til önnur sömu tegundar?
„Menn eru að berjast við að búa
til svona forrit úti um allan heim,
en samt eru bara til örfá sem hafa
eitthvert notagildi í tónsmíðum.
Það eru forrit sem hafa verið samin
og hönnuð af tónskáldunum sjálf-
um. Hin hafa flest verið gerð af
tæknimönnum, en þeir hugsa
gjarnan eftir lógískum kerfum sem
gengur ekki alveg upp í tónlist.
Tónlist er mjög ólógísk í sjálfu sér;
það er erfitt að nota lógískar að-
ferðir þegar ólógísk fyrirbæri eru
annars vegar. Tónlist er þrátt fyrir
allt skáldskapur, þó inn í henni séu
alls kyns formúlur. Þetta kom upp
á alþjóðlegri tölvutónlistarráð-
stefnu sem ég var á í Danmörku
ásamt fleiri Islendingum fyrir mán-
uði síðan. Margir gestir þar fullyrtu
að hið mikla bil á milli tæknimanna
og tónlistarmanna yrði aldrei brú-
að, því tæknimennirnir ættu svo
erfitt með að setja sig inn í þanka-
gang tónskálda. Þetta hefúr þó að
einhverju leyti tekist með forritinu
mínu - alla vega fyrir sjálfan mig, -
og eftir að hafa fylgst með öðrum
nota það sýnist mér að það sé vel
brúklegt. Ég ætla samt ekki að vera
með neinar alhæfingar; í nútíma-
tónsköpun er þetta bara ein af að-
ferðunum eða lausnunum. Það eru
örugglega til aðrar og jafnvel ennþá
betri.“
En svo við víkjum aftur að tölvu-
raftónlistarhátíðinni fyrirhuguðu,
hvernig forrit hafa verið notuð við
samningu annarra verka þar en
þinna?
„Flest af þessum tónverkum, sem
eru eftir ólíka höfunda, eru samin
með hljóðhönnunarforritum. Slík
forrit búa eingöngu til hljóð en
raða þeim ekki niður eins og tón-
smíðaforrit gera. Eitt af verkunum
á dagskránni gefur góða mynd af
því hve þróunin hefur verið hröð í
tölvutónlistinni, en það er „Leikar“
eftir Þorkel Sigurbjörnsson.
Verkið er samið árið 1959 og er eitt
af fyrstu íslensku verkunum sem
flokkast undir tölvu- eða raftónlist.
Það merkilega er að Þorkell smíð-
aði tóngjafann í tölvunni sjálfur er-
lendis, og því má segja að samning
tónverksins hafi byrjað á nokkuð
óhefðbundinn hátt: Á því að hann
kveikti á lóðbolta...“
Afhverjufer hátiðin fram á Sólon
íslandus en ekki í venjulegutn tón-
leikasal?
„Það var gerð dauðaleit að tón-
leikahúsinu sem mikið hefur verið
rætt og skrifað um, en það var
hvergi sjáanlegt! Við reyndum því
að finna viðeigandi hús einhvers
staðar nálægt miðbænum sem væri
ekki of íburðarmikið og hátíðlegt,
en samt hentugt fyrir tónleikahald
af þessari gerð. Sólon íslandus varð
þá fyrir valinu.“
Nú er spennandi að sjá hverjar
viðtökurnar verða. Hvernig hafa við-
brögð tónlistarmanna, sem ekki eru í
tölvugeiranum, verið gagnvart þess-
ari tiltölulega nýju stefnu í tónlist?
Hefurðu kannski orðið fyrir aðkasti
afkollegum þínum?
„Sem betur fer eru flestir bæði já-
kvæðir og forvitnir, en svo eru auð-
vitað til þeir sem verða alltaf skelf-
ingu lostnir þegar nýjungar koma
fram, og halda þá dauðahaldi í tré-
blýantinn.
Venjulegir áheyrendur hafa líka
ekki verið á einu máli síðan þessi
tónlist byrjaði að hljóma hér á Is-
landi. Sérstaklega voru viðbrögðin
neikvæð á fyrstu árunum, en þá
voru Magnús Blöndal, Þorkell
Sigurbjörnsson og Atli Heimir
Sveinsson í fararbroddi. I efnis-
skrá hátíðarinnar verður meðal
annars birt gömul, fjandsamleg
tónlistargagnrýni sem hefur sögu-
legt gildi og sýnir hvernig viðhorf
annarra tónlistarmanna var þá.
Kannski hefur viðhorfið ekkert
breyst, það á bara eftir að koma í
ljós.“
Tónlistarhátíðin á Sólon Island-
us verður tekin upp af Ríkisútvarp-
inu og verður sumt í beinni útsend-
ingu. Nokkrir nemendur Mynd- og
handíðaskólans munu leggja sitt af
mörkum og ætla að gera mynd-
band af einu verka Magnúsar Blön-
dal, en hann verður heiðursgestur
hátíðarinnar.
„Eins konar myndræn tenging
eða öllu heldur túlkun verður
þarna á ferðinni, en ég vil að öðru
leyti ekki upplýsa hvað það verður.
Fólk verður að koma og upplifa
þetta sjálft.“ -Jónas Sen
„Nennum ekki að vinna alvöruvinnua
Þeir segjast spila
partýtónlist fyrir
þunglynda en þetta
eru aðrir tónleikar
Péturs. Fyrstu tón-
leikamir voru á
Tveimurvinum í
sumar. Þeir eru
búnir að æfa og æfa
en spurt er: Hvað eruð þið að vand- I
ræðast í þessum tónlistarbransa?
„Við erum of latir til að finna okkur
alvöruvinnu og viljum fá borgað
fyrir það sem við höfum gaman af |
að gera. Annars, þá erum við búnir
að vera svo lengi í bílskúrum að við
höfum að mestu gleymt tilgangin-
um með þessu öllu. En tónleikarnir
eru ekki síst hugsaðir til að efla
sjálfstraust og sjálfsímynd.“
Hljomsveitin
Pétur, en hana
skipa Valur Gunn-
arsson söngur,
Jón Gunnar Þórar-
insson gítar, Sig-
urður Hjartarson
bassi og Magnús
Þór Magnússon
trommar.
Hljómsveitarmeð-
limir lofa sem sagt
góðum tónleikum
og þegar þeir voru
spurðir um nafnið
á hljómsveitinni
segja þeir Pétur
vera fallegt nafn,
eða eins og herr-
ann sagði: „Héðan
í fr á munt þú
heita Pétur því að
þú ert sá klettur
sem ég mun
byggja kirkju
mína á.“
Á tónleikunum
mun hljómsveitin
Fallegt lík hita
upp.
„í efnisskrá hátíðarinnar verður meðal annars
birt gömul, fjandsamleg tónlistargagnrýni sem
hefur sögulegt gildi og sýnir hvernig viðhorf
annarra tónlistarmanna var þá. Kannski
hefur viðhorfið ekkert breyst, það á bara eftir
að koma í Ijós. “
En Fransiska hreifst, milljónir les-
enda sömuleiðis, og lesandi góður,
ef ástarorð og íhuganir af þessu tagi
bræða hjarta þitt, þá er hér komin
bók sem þér mun þykja ógleyman-
leg.
■ Það eina merkilega við þessa
bók eru vinsældir hennar sem
eru þó ekki óútskýranlegar. Ro-
bert James Waller er ekki góður
rithöfundur og hreint afleitur
stílisti en hann kann 3<3 pús/a
saman klisjum og klisjur hafa
löngum selst.
Kolbrún Bergþórsdóttir
Náttúra og nœrsýni
Hringur Jöhannesson
Listasafn ASÍ, 22. OKT. - 6. Nóv.
Flestir vita að listaheimurinn er
lagskiptur. Listamenn hópa sig
saman, mismargir í hóp og mis-
lengi í kringum áhugamál, vanda-
mál, hagsmuni, sameiginlegan
uppruna og svo framvegis. Þetta
hóplífi sem löngum hefur einkennt
íslenskt listalíf gerir það að verkum
að fyrir utanaðkomandi, óháða og
hjartahreina áhugamenn um listir
er oft erfitt að henda reiður á hver
hin raunverulega „staða“ í lista-
heiminum er. Þessi vandi er ekki
síður mikill hjá stjórnendum
menningarmála, sem margir hverj-
ir verða eftir því sem árin líða síein-
angraðri frá þessari margsprungnu
kviku listaheimsins, en þykjast með
því forða sér frá því að verða aug-
ljóslega „involveraðir í pólitíkina“.
Forráðamenn menningarinnar,
þeir sem hafa stöður hjá hinu opin-
bera og geta úthlutað ýmsum gæð-
um hljóta samt að vita að mikill
hiuti af „pólitíkinni“ í listaheimin-
um snýst einmitt um þá og að hún
verður í sumum tilfellum hreinlega
til í kringum umsvif þeirra; — ekki
síst á krepputímum eins og nú eru.
En lagskipting listaheimsins fer
líka eftir krókaleiðum, stökkbreyt-
ingar eiga sér stað og þess vegna er
enginn listamaður öruggur í sinn'
klíku nema skamma stund. Þannig
eru til listamenn sem hið opinbera
viðurkennir, aðrir eru alþýðuhetjur
einungis í hávegum hafðir af fólk-
inu í landinu, sumir einungis sagð-
ir þekktir og metnir í útlöndum,
enn aðrir heimsfrægir, virður-
kenndir af hinu opinbera og borg-
að undir þá af almannafé, margir
heyrast nefndir endrum og eins,
sýna öðru hvoru og selja hinu opin-
bera og almenningi eina og eina
mynd, og svo eru það þeir sem eru
á heimsmælikvarða en enginn hef-
ur ennþá heyrt talað um.
Hringur Jóhannesson málar
myndir fýrir fólkið í landinu, hið
opinbera kaupir af honum reglu-
lega, en hann er ekki heimsfrægur
nema á Islandi þar sem hann gæti
reyndar verið á heimsmælikvarða,
ekki síður en margir aðrir. Lista-
heim Hrings og annarra í þeirri
stöðu er því best að hafa í einu
ópólitísku lagi. Það er ekki að furða
að „óháði“ listunnandinn virðist
fyrst í stað vita þeim mun minna
um listaheiminn því meira sem
hann kynnist honum.
Myndir Hrings eru flestar lands-
lagsmyndir sem hafa farið í gegn-
um töluverða hreinsun og endur-
nýjun fýrir tilverknað og áhrifa frá
popplist sjötta áratugarins. 1 tækn-
inni kemur þetta fram í því að
myndflöturinn á að vera hlutlaus
og kaldur, litirnir hreinir og sterkir.
En þessi áhrif eru að sjálfsögðu
upphaflega komin inn í popplistina
úr auglýsingaiðnaðinum. önnur
áhrif frá popplistinni í verkum
Hrings eru „skurður“ myndefnisins
sem einkum kemur fram hjá Hring
í þrengingu myndhornsins og
áherslu á smáatriði. En það sem er
ólíkt með verkum Hrings og verk-
um margra popplistamanna sem
eru stór, skýr og ráða vel við stór
rými og fjarlægðir, þá þola verk
hans illa að skoðast nema úr lítilli
fjarlægð, enda fremur lítil, nánast
öll af dæmigerðri stofústærð.
Þótt verk Hrings séu tiltölulega
lík innbyrðis hvað efnisval snertir,
oftast með þröng og dálítið óvana-
leg mótíf af jörð, himni og vatni, þá
myndar sýningin ekki sterka sjón-
ræna heild þó svo að mörg verk-
anna séu bæði hugmyndarík og
beri ótvíræðan vott um vandað
handbragð og sérstaka myndsýn
Hrings. Besta aðferðin við að skoða
myndirnar virðist að grína í hverja
og eina úr tiltölulega lítilli fjarlægð
og reyna að útiloka hin verkin á
sýningunni á meðan. Einnig eru
verkin undarlega misjöfn að gæð-
um, sum hálfgerð alþýðulist svo
sem verk 26 og 28 „Sumarkvöld“ og
„Heim í dalinn“ og verk 1 „Tví-
skuggi“. I þessum verkum svo og
nokkrum öðrum þar sem skuggar
koma við sögu eða einhver „smá-