Helgarpósturinn - 31.10.1994, Blaðsíða 23

MÁNUDAGUR 31. OKTÓBER 1994
MORGUNPÓSTURINN MENNING
23
enda. Meðal þeirra sem sitja hjá að
þessu sinni eru STEINUNN Sigurðar-
DÓTTIR, ElNAR MÁR GUÐMUNDSSON,
an sögumanni og höfundi?
„Jú, það er regla fremur en hitt
að menn séu ekki að rugla saman
fræðum og einkalífi. En Nietzsche
er kannski eini heimspekingurinn
þar sem erfitt er að skilja á milli.
Hann er mjög persónulegur fræði-
maður og hann skýtur signt og
heilagt inn persónulegum athuga-
semdurn. Þess vegna er ómögulegt
að fjalla um hann öðruvísi en á per-
sónulegum nótum. Hins vegar get-
ur maður leiðst út á stórhættulegar
brautir með því að rugla saman ævi
og verkum höfunda á borð við
Hume eða Rousseau, sem voru
vafasamir karakterar þó þeir skrif-
uðu snjöll verk. Svo ekki sé talað
unr Kant sem átti ekkert einkalíf.“
Nictzsche er ekki mjög uppnum-
inn af eigin þjóð?
„Nei, honum finnst Englending-
ar sérlega leiðinlegir en þó ekki eins
leiðinlegir og Þjóðverjar. Honum
finnst þeir þunglamalegir og sjálfur
sagði hann að þegar allir verða
búnir að gleyma hinni þýsku tungu
þá nruna menn eftir Heine og
mér.“
Varþetta einhver montrass?
„Ja, hann vissi af sér og lifði sam-
kvæmt því mottói að það hrósuðu
honurn mjög fáir í lifanda lífi þann-
ig að hann yrði að gera það sjálfur.
Fyrstur háskólamanna til að hrósa
honum var Georg Brandes. Síð-
asta árið sem Nietzsche var með
réttu ráði, veturinn 1888-9, flutti
Brandes fyrirlestur urn hinn þýska
fílósóf Nietzsche, sem frétti af því,
varð uppnuminn og fékk mikið dá-
læti á Kaupmannahöfn. Hann fór
allt í einu að tala um hina fersku
vinda sem blása frá Norðrinu.“
Þú segir að hann hafi klikkast?
„Já, frá 1889 er hann aigjörlega út
úr heiminum. Þá rétt áður var hann
farinn að senda ýmsum sérkennileg
póstkort og bréf þar sem hann
skrifar undir „Díónísus“ eða „Hinn
krossfesti“ í staðinn fyrir nafnið
sitt. Auðvitað hefur þetta verið not-
að gegn honum - - heittrúaðir
halda því fram að hann hafi alltaf
verið klikkaður."
Nú hafa menn viljað spyrða hatm
við nasismann?
„Ég er ekki sammála þeim skiln-
ingi. Systir hans, Elisabeth Först-
er Nietzche, sem var þjóðernis-
sinni og gift kolbrjáluðum gyðinga-
hatara, tók við öllu verki Nietzsche
eftir að hann bilaðist og gaf út þetta
stóra verk: „Drottnunarviljann“.
Það verður til þess að menn fara að
líta á Nietzsche sem einhvern post-
Og máttur óhlutbundinnar hugs-
unar hefur líka reynst vera slíkur
jafnt í vísindum sem listum að ekki
er að furða að um yfirnáttúruleg öfl
gæti sýnst að ræða. Til að ljá sköp-
unarstarfi sínu vísindalegt yfir-
bragð, hefur myndlistarmönnum
stundum orðið tíðrætt um form- og
litafræði, þótt ástundun þessara „-
fræða“ sé í rauninni ekkert annað
en það að gerast sem innlifaðastur í
heim forma og lita að því rnarki að í
reynd sé það næmni og tilfinning
sem ræður ferðinni en ekki vísinda-
leg rannsókn í víðteknum skilningi.
Kjarninn í form- og litafræði er í
reynd sá að þau fræði eru í rauninni
ekki til fram yfir það að þeir sem
stöðugt meðhöndla form og liti
rækta smám saman með sér æ
markvissari tilfinningu fyrir þessum
þáttum. Fræði listarinnar er þess
vegna tilfmning, innlifun, innsýn og
glöggskyggni.
Þeir sem áður kunna að hafa ver-
ið haldnir fordómum gagnvart
abstrakt myndlist er ráðlagt að fara
á sýningu Ásgerðar Búadóttur og
sökkva sér ofan í bestu verk hennar;
því í þeim er einmitt að finna ein-
stök dæmi um að saman fari þaul-
ræktuð tilfinning fyrir f'ormi og lit-
tr
Guðmundur Andri Thorsson og
Þórarinn Eldjárn. Hinir eru flestir
með...
Leikritið Sannur vestri eftir Sam She-
pard er nú sýnt í Tjarnarbíói í leikstjórn
Halldórs Laxness. Þrátt fyrir ágæta gagn-
rýni hefur verldð fengið frekar lélega að-
sókn, raunar svo litla að leikararnir hafa
varla talið taka því að leika. Þannig var í
síðustu viku felld niður sýning á leiícritinu
vegna þess að einungis tuttugu og sex
áhorfendur höfðu keypt sig inn, en leikar-
arnir töldu sér ekki samboðið að leika fyr-
ir færri en þrjátíu gesti...
ula nasisma því þar koma til dæmis
fram dularfullar athugasemdir um
gyðinga. Svo líður og bíður og um
miðja þessa öld fór náungi sem
heitir Karl Schlechta að grúska í
gögnum Nietzsche í Weimarskjala-
safni og komst að því að kerlingin
hafði falsað bókina allhressilega.
Schlechta gaf út endurskoðaða út-
gáfu á verkum Nietzsche og það olli
straumhvörfum í Nietzsche- rann-
sóknum og breytti afstöðu manna.
Og á 8. og 9. áratugnum gáfu tveir
Italir, Colli og Montinari, út gagn-
rýna heildarútgáfu. Það er gríðar-
legt verk og þeir fóru í gegnum öll
frumgögn og komast að sömu nið-
urstöðu: Að þarna eru mjög svæ-
snar falsanir á ferðinni. Systirin
stóð til dæmis fyrir því að Hitler
kom í heimsókn í Weimar og lét
mynda sig við hliðina á styttu af Ni-
etzsche sem frægt er. En þess má
um sett fram með hnökralausri
tækni. Einn kostur yfirlitssýninga er
sá að þá gefst færi á að endurmeta
fýrri skoðanir og draga nýjar álykt-
anir; þannig fannst mér ég upp-
götva á þessari sýningu að bestu
verk Ásgerðar eru meðal þess allra
besta sem gert hefur verið innan ís-
lenskrar abstrakt myndlistar og
myndu þau sóma sér vel við hlið
verka meistara þessarar hefðar á
borð við Karl Kvaran og Harðar
Ágústssonar.
Einkum eru það stóru verkin sem
eru sérlega eftirtektarverð, sennilega
af því að í þeim virðist áferð og hrynj-
andi vefsins njóta sín best. Minni
verkin eru affur á móti mun stirðari,
þar sem grunnformin, einkum þrí-
hyrningar og ferningar off dregin
ffam með hrosshárslubba lenda í
hálfgerði spennitreyju. Verkið —
Kyrrð“ gæti verið dæmigert fyrir verk
í stærri kantinum. Svartur og brúnn
bakgrunnur, hvítur og svartur hrynj-
andi brotin upp með hóflegu flata-
spili, í efri hlutanum svartur og loð-
inn þríhymingur með augljósa fjalls-
tilvísun, til vinstri örfínar, láréttar,
bláar línur eins og sjóndeildarhring-
ur. Verkið „Norðrið" þar sem hvítur
þríhymingur er umlukinn blárri og
geta að Nietzsche gefur reyndar
færi á sér — hann er víða mót-
sagnakenndur og auðvelt að taka
texta eftir hann úr samhengi og
spenna fyrir hina og þessa vagna.“
Nú hefur Nietzsche ekki einungis á
sér það vafasama orð að vera kven-
hatari, heldur einnig annálaðurguð-
lastari? „Gott ist Tot“ og allt það?
„Jú, en það er einkum í siðfræð-
inni sem hann rekur hornin í
kristnina. Nietzsche heldur því
fram að kristin siðfræði bæli menn
og sé í raun siðferði þrælanna.
Hann setur á oddinn að maðurinn
rísi upp og láti ástríðurnar ólmast.
Þetta er einn undirtónninn í gagn-
rýni hans á kristindóminn. í tengsl-
um við þetta eru árásir hans á ríkj-
andi siðferði sem hann rekur meira
og minna til kristninnar. Nietzsche
segir að menn eigi að vera þeir sjálf-
ir og láta ekkert bæla sig: Kristið
„Yfir sýningunni hvíl-
ir klassísk ogfalleg ró,
sem œtti að vera til
þéssfallin aðfœra
listamönnum jafnt
sem listunnendum
endurnýjaða trú á
það frjómagn ogþann
innileika sem vel
rœktuð abstraktsjón
getur búið yfir. “
siðferði steypi öllu í sama mótið en
öll meðalmennska var eitur í hans
beinum.“
Hvað er það í kenningum hans
sem þú getur skrifað undir?
„Hann er svo óhræddur og
margt í gagnrýni hans á vestur-
lenska menningu er rétt. Til dæmis
þessi flatneskja sem hann talar um
og að vitundarlíf fletjist út sem mér
finnst vera að sanna sig. Hann
gagnrýndi mjög harkalega þessa
dægurmálaáráttu og hann færi yfir
um ef hann heyrði útvarp í dag —
hefði líklega bilast fyrr en ella ef
hann hefði verið samtímamaður
okkar. Annað sem hann þoldi ekki
var tvískinnungur og hræsni. Og
má nefna í tengslum við ákveðið
mál, háttsetta embættismenn sem
segja eitt opinberlega og annað í
laumi og eru eins og tveir menn.
Svona menn voru fyrir Nietzsche
hvítri flata- og línuhrynjandi er ekki
síðra né verkin „Af jörðu“ og „Vegur-
inn langi“. Og lengi þyrfti að leita áð-
ur en jafn fallegt blátt litaspil og í
„Náttkembu“ fyndist. Það er athyglis-
vert að mörg þessi verk eru svo að
segja ný; kannki er það einmitt það
sem verið er að benda á á einni af
fremstu síðunum í virðulegri sýning-
arskránni þar sem ljósmynd af Ás-
gerði 74 ára er sögð tekin 1944, að hún
hafi sífellt verið að yngjast síðustu 50
árin í listsköpun sinni.
Yfir sýningunni hvílir klassísk og
falleg ró, sem ætti að vera til þess fallin
að færa listamönnum jafht sem list-
unnendum endurnýjaða trúa á það
ffjómagn og þann innileika sem vel
ræktuð abstraktsjón getur búið yfir. -
En þetta er ekki sýning sem líkleg er til
að að hrista verulega upp í fólkinu, en
hver var líka að búast við því á þess-
um stað?
■ Heilsteyptasta og þokkafyllsta
sýrting 3 klassiskri abstraktlist
sem hér hefur sést í langan tima.
Ræktun tilfinninga fyrir formi,
litum og handverki eins og best
verður gert af núlifandi mynd-
listarmönnum hériendis.
Hannes Lérusson
algjörlega óalandi og óferjandi og
ekki húsum hæfir. Þetta gagnrýnir
hann mjög skemmtilega með nöt-
urlegu háði. Þessum þáttum er ég
sammála og þarna sér hann fram í
tímann.
Þá tek ég fullkomlega undir
nauðsyn þess að gefa ástríðufullum
tilfinningum lausan taum. Það
höfðar talsvert til minnar kynslóðar
en ég er svona síðborinn ‘68-mað-
ur. A áttunda áratugnum var þetta
frjálslyndi í hávegum haft og það
frelsi heillar mig. Ég skrifa hiklaust
undir árásir hans á hvers kyns bæl-
ingu. Nietzsche kemur alltaf upp
aftur og aftur. Hann er höfundur
sem kemur fram á krepputímum,
hann er að gera úttekt á tímabili þar
sem var ákveðin hugmyndakreppa
ríkjandi. Kristindómurinn er að
missa tökin sem allsherjar trú
manna á Vesturlöndum og veldi
kirkjunnar farið að riðlast verulega.
Þá tekur hann þessi siðaboð og
verðmætamat til endurskoðunar.
Og það er það sem gerist að eftir
síðasta upphlaupið á Vesturlönd-
um, sem er ‘68 hreyfingin, þar sem
menn voru með einhvers konar
hugsjónir og börðust fyrir þeim.
Síðan hefur lítið gerst og menn eru
í kreppu núna. Hann taldi úrkynj-
un einkennandi fyrir samtíð sína og
núna á seinni árum hafa menn ver-
ið að finna fýrir því. Það er ákveðin
ringulreið í hugmyndalífinu og þá
verður Nietzsche alltaf voðalega
aktúel."
En tekurðu undir skot hans á
kvenþjóðina?
„Það er allt í lagi ef það er útlagt
sem stríðni. En hafi hann verið að
meina þetta í fúlustu alvöru þá get
ég nú ekki fylgt honum eftir. Ég hef
ekki minna álit á greind kvenna en
karla. Nietzsche er reyndar mjög
stríðinn og það er ákaflega
skemmtil^gur þáttur hjá honum.
Það er ekki mjög algengt meðal
heimspekinga og það sem hann
gerði fyrir heimspekinema, þegar
maður hafði legið í kyrkingslegum
texta eftir Kant og Hegel, í enda-
lausri hugarleikfimi, þá var eins og
að fara í kalda hressandi sturtu að
lesa Nietzsche því hann hakkar
þessa höfuðspekinga í sig — reynd-
ar með mismerkilegum rökum. Ég
kann mjög vel að meta kaldhæðn-
ina hjá honum. En það verður að
leggja á það áherslu að Nietzsche er
ákaflega margræður höfundur og
við lögðum verkið fyrir ýmsa ágæta
menn og þeir lásu allan fjandann úr
textanum.“ JBG
Maus halda haus
Nó mor álög:
Maus: Allar kenningar heimsins
OG ÖGN MEIRA
Maus-flokkurinn vann það afrek
að sigra Músíktilraunir Tónabæjar í
vor. Slíkur sigur hefur nú síður ver-
ið talin vegsemd hin síðari ár. Sigur-
hljómsveitir hafa ýmist þótt svo lé-
legar að enginn skildi í að hafa kosið
þær eða þá átt svo erfitt uppdráttar
eftir sigurkvöldið að þær hafa í
hvorugan fótinn stigið. Maus reka
tvímælalaust slyðruorðið af þessari
keppni með því að gefa út einhverja
sterkustu rokk-frumraun íslenska í
þetta uþb marga mannsaldra. Allar
heimsins kenn... er tvímælalaust
með frískari rokkplötum sem hér-
lend hljómsveit hefur gefið frá sér
lengi. Það er stutt í pungarokkið hjá
Mausverjum en þeir eru langt frá
því að hengja sig í gaddavírsfortíð-
ina. Þessi hljómkringla suðar öll af
ffísku rokki. Þungt er það, slefar á
köflum niður í póstburðarbárujárn
en svífur svo jafiiharðan upp í sér-
smíðað rokk sem er jafnerfitt að
★ ★★★★
★ ★★★
★ ★★
★ ★
★
0
®
FRÁBÆRT
ÁGÆTT
GOTT
LALA
SLÆMT
VONT
HÆTTULEGT
MáUS:
Allar kenningar heimsins
OG ÖGN MEIRA
★ ★★★★
„Maus sýna það og sanna að íslend-
ingar geta rokkað íþrusu og það án
þess að herma eftir Pearl Jam. Ein af
bestu plötum ársins."
BUBBI: 3 HEIMAR
★ ★★★
„Bubbi Morthens sýnir enn einu
sinnifram á að áhœtturnar eru til
þess að taka þær. MC Bubbi tekur
DJ Bobo í nefið hvenœr dags
scm er. “
Dos Pilas: My own wings
-kk
„Dos pilas er amerísk rokksveit sem
fœddist fyrir tilviljun á íslandi. Til-
gangur hennar hér er hœttulega
óljós. 1 réttu umhverfi gœti pílan þó
allt eins blómstrað ogjafnvel hitt í
tnark. “
Frú Emilía - Leikhús
Kirsúberiagarðurinn eftir Anton
Tsjekhov
★ ★★★
„Snjöll uppsetning, frábœr leikur, góð
lýsing, falleg tónlist, djúsí búningar:
Stórskemmtileg sýning sem missir
eina stjörnu vegna leikmyndar
Friálsi leikhópurinn, Tjarnarbíó
Sannur vestri eftir Sam Shepard
★ ★★★★
„Þráttfyrir mikið framboð á fólk
ekki að láta framhjá sérfara bestu
sýninguna í bœnum. “
ÁSGERÐUR BÚADÓTTIR, LlSTASAFN
Íslands, Okt. -? ‘94.
★★★★
„Heilsteyptasta og þokkafyllsta sýn-
ing á klassískri abstraktlist sem hér
hefursést t langan tíma. Rœktun til-
fmninga fyrir formi, litum oghand-
verki eins og best verðurgert af nú-
lifandi myndlistarmönnum hérlend-
is. “
Tölvu- og raftónlist
SÓLON ÍSLANDUS
★ ★★★★
„Um helgina var brotið blað í ís-
lenskri tónlistarsögu. Þá var haldin
fyrsta sjálfstœða tölvu- og raftónlist-
arhátíðin hérlendis. Opnunartón-
leikarnir voru vcegast sagt óvanaleg-
ir. “